تاریخِ جان‌ها: جهانِ معنای چند برگ از نگارگری ایرانی با محوریتِ کیخسرو از منظر فلسفۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن با تمرکز بر مفهومِ تاریخ تمثیلی
محورهای موضوعی :منیره پنج تنی 1 * , شهریار شکرپور 2
1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گرایش هنرهای اسلامی، دانشکدۀ هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران. نویسنده مسئول:
2 - استادیاردانشکدۀ هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: پدیدارشناسی, هرمنوتیک, کربن, سهروردی, کیخسرو, نگارگری ایرانی.,
چکیده مقاله :
پژوهشِ حاضر کوشیده¬است به یاریِ رویکرد پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن به جهانِ معنایِ پنج نگاره با محوریتِ نقشِ کیخسرو و با تمرکز بر مفهومِ تاریخی تمثیلی دست¬یابد. دو پرسش اصلی پژوهش عبارتند از اینکه: چه ارتباطی میان حیاتِ کیخسرو و مفهوم تاریخ تمثیلی و فضای نگارگری ایرانی وجوددارد؟ و دستگاه فکری هانری کربن برای خوانش نگارگری ایرانی –به‌طور ویژه نقاشی‌هایی با محور دیداری‌ِ پهلوانان و حکمای ایران باستان، در این‌جا کیخسرو- چه امکاناتی دارد؟ به دلیل ارجاعات مهم از سوی متخصصانِ این حوزه به آرای کربن در تفسیر نگارگری ایرانی، هدف مقاله استفاده از امکانات دستگاه فکری او در خوانش، فهم و آشکارگی جهانِ معنایِ پنج نگاره، مربوط به دوره‌های مختلف تاریخِ نگارگری ایرانی است. رویکردِ پژوهش توصیفی-تحلیلی و برگرفته از فلسفۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن است. بر اساس آرای کربن، نگارگری ایرانی برای بازنمایی تاریخ تمثیلی مناسب است؛ وقتی این نگاره‌ها تاریخِ تمثیلی و جغرافیای حکمی را بازنمایی¬می‌کنند به¬مثابۀ ابزار مکاشفه برای ارتقای نفس عمل¬می‌کنند. این دو مفهومِ هم‌پیوندِ طرح¬شده در آثار کربن، در خوانش برخی نگاره‌های ایرانی مانند حیاتِ کیخسرو راهگشایند. در نهایت پژوهش حاضر با تمرکز بر مفهوم تاریخ تمثیلی – به عنوان سومین مقاله از یک مجموعۀ سه‌گانه- با ارجاع به دو مقالۀ پیش از خود، از امکانات دستگاه پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن برای تفسیر و مواجهه با نگارگری ایرانی استفاده¬کرده و در عین حال به موانع و محدودیت‌های آن نیز اشاره¬کرده¬است.
Focusing on Henry Corbin's phenomenological-hermeneutical approach and symbolic history, this study attempts to discover the meaning of five paintings about Kay Khosrow. What is the relationship between Kay Khosrow's life, symbolic history, and Iranian painting? What are the distinct possibilities of Corbin's approach for reading such works, particularly paintings concerning ancient Iran's champions and sages? This article, too, intends to apply Corbin's approach to understand, and discover the meaning world of five paintings from different historical periods. The descriptive-analytical course of the study demonstrates that, for Corbin, Kay Khosrow is the last king of Kiani's dynasty who is, as Suhrawardī asserts, blessed with heavenly lights, wisdom, and glory. His life story, including his birth, rule, wars, and disappearance, represents a soul's quest for light and wisdom. For Suhrawardī, as Corbin narrates, the extraordinary events experienced by Kay Khosrow occur in the world of imagination. Corbin thinks that Iranian paintings represent this symbolic history or geography. They function as a revelatory means for the cultivation of the self. Corbin's related concepts of geosophy (visionary topography) and symbolic history would be helpful in the interpretation of some Iranian paintings. For Corbin, these Iranian works display some conceptions or manifestations as if their images have fallen into water and mirror. That is why the drawing rules of these paintings diverge from the standard methods. The last part of the article is devoted to a brief critical review of Corbin's view to show some of its limitations
منابع و مآخذ
1) اخگر، مجید. (1391). فانی و باقی: درآمدی انتقادی بر مطالعۀ نقاشی ایرانی. تهران: حرفه هنرمند.
2) استاینباک، آنتونی جی. (1401). پدیدارشناسی و عرفان: عمودیت تجربۀ دینی. ترجمۀ منیره طلیعه‌بخش. تهران: علمی.
3) اسحاق‌پور، یوسف (1397). مینیاتور ایرانی: رنگ‌های نور: آینه و باغ. ترجمۀ جمشید ارجمند. تهران: دمان.
4) امیرمعزی، محمدعلی. (1389). نکاتی چند دربارۀ تعابیر عرفانی شاهنامه. در کتاب تن پهلوان، روان خردمند: پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه. به کوشش شاهرخ مسکوب. تهران: طرح نو.
5) بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار: ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.
6) بهار، مهرداد.(1389). پژوهشی در اساطیر ایران: پارۀ نخست و پارۀ دویم. ویراستار: کتایون مزداپور. تهران: آگه.
7) پنج‌تنی، منیره. (1400). تأملی درباب امکانات و موانع دستگاه فکریِ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکیِ هانری کربن در خوانش نگارگری ایرانی. فصلنامۀ علمی-تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت. سال 1. شمارۀ 3. پیاپی 160. صص 61-69.
8) پورنامداریان، تقی. (1389). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی-فلسفی ابن‌سینا و سهروردی. تهران: علمی و فرهنگی.
9) سهروردی، شیخ شهاب‌الدین. (1374). لغت موران. به کوشش حسین مفید. تهران: مولی.
10) ______________ (1392). حکمت‌الاشراق. ترجمۀ فتحعلی اکبری. تهران: علم.
11) رحمتی، انشاءالله. (1392). کیمیای خرد. تهران:سوفیا.
12) رضی، هاشم. (1393). حکمت خسروانی. تهران: بهجت.
13) رمبرگ، بیورن. گسدال، کریستین. (1393). هرمنوتیک: دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد. ترجمۀ مهدی محمدی. تهران: ققنوس.
14) صادقیان، محمدعلی، جعفری قریه‌علی، حمید(1386)، کیخسرو و کیش مهر، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شماررۀ 21، بهار 86.
15) صدری‌افشار، غلامحسین. حکمی، نسرین. حکمی، نسترن. (1388). فرهنگنامۀ فارسی. ج3. تهران: فرهنگ معاصر.
16) قائمی، فرزاد. (1389)، تحلیل داستان کیخسرو در شاهنامه بر اساس روش نقد اسطوره‌ای. فصلنامه پژوهش‌های ادبی. سال 7. شمارۀ 27. صص 77-100.
17) شایگان، داریوش. (1397). آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. باقر پرهام. تهران: فرزان روز.
18) عالیخانی، بابک. (1385). حکمت گمشدۀ مغانی. در زائر شرق: مجموعۀ مقالات بزرگداشت یکصدمین سال تولد هانری کربن. گردآوری و تدوین شهرام پازوکی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
19) کربن، هانری. (1383). از هایدگر تا سهروردی. ترجمۀ حامد فولادوند. تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات.
20) _______. (1389). واقع‌انگاری رنگ‌ها و علم میزان. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
21) _______. (1391، ج1). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی: تشیع دوازده امامی. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
22) _______. (1391، ج 2). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی: سهروردی و افلاطونیان پارس. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
23) ________. (1394، ج 3). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی: خاصان عشق، تشیع و تصوف. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا
24) _______. (1398)، ج4، بخش اول) چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی: مکتب اصفهان، مکتب شیخیه. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
25) _______. (1398، جلد4، بخش دوم). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی: امام دوازدهم(عج) و فتوت. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
26) _______. (1387). ابن‌سینا و تمثیل عرفانی. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
27) _______. (1395). ارض ملکوت: کالبد رستاخیزی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
28) ________. (1399). تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی. ترجمه و تحقیق، انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
29) گرابار، اولگ. (1396). مروری بر نگارگری ایرانی. ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند. تهران: فرهنگستان هنر.
30) گشتاسب، فرزانه(1391)، عروج کیخسرو در روایات شفاهی مردم ایران، مجلۀ انسان‌شناسی، سال دهم، شمارۀ 17، ص114-131.
31) فضایلی، سودابه. (1388). شبرنگ بهزاد: رمزپردازی اسب در روایات پریانی، اسطوره‌ای و حماسی، نمادهای جام و جام حسنلو، سرسپاری و رمزهایش. تهران: جیحون.