تحلیل و تطبیق طرح داستانی «بیژن و منیژه» فردوسی و «مم و زین» احمد خانی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

ادریس قویطاسی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.)
برات محمدی ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/11/13 تاریخ پذیرش : 1402/04/20 تاریخ انتشار : 1402/05/01

کلید واژه: حافظ, عرفانی, کنایی, انواع باده, شراب غرور, بادة حضور,

چکیده مقاله :

داستان بیژن و منیژه از معدود داستان‌های عاشقانة فردوسی در شاهنامه است و در زمرۀ داستان‌هایی محسوب می‌شود که فردوسی آن را در ایام جوانی خود سروده است. مم و زین نیز یکی از عاشقانه‌های زبان کُردی است که سالیانی متمادی ورد زبان بیت‌خوانان بوده است، تا این که احمد خانی شاعر پرآوازه کُرد آن را در قالب مثنوی به نظم کشید. هدف اصلی این مقاله بررسی طرح داستانی بیژن و منیژة فردوسی و مم و زین احمد خانی است. روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی است. در هر دو داستان طرح از جوانب مختلف قابل بررسی است. حوادث هر دو داستان به صورت یکنواخت و زنجیروار بر اساس رابطۀ علی و معلولی پیش می‌رود. عناصر سازندۀ طرح به ترتیب و منظم رعایت شده و حوادث متافیزیکی در داستان که بر صحیح بودن شکل طرح خدشه وارد می‌کند با منطق حاکم بر قصه‌های قدیمی قابل توجیه است. طرح در داستان بیژن و منیژه و مم و زین بسیار شبیه هم بوده و همۀ عناصر از جمله: گره افکنی، کشمکش، بحران، تعلیق و نقطة اوج، طبق اصول داستان نویسی رعایت شده است.

چکیده انگلیسی:

The story of Bijan and Manijeh is one of the few love stories of Ferdowsi in Shahnameh and is considered among the stories that Ferdowsi wrote in his youth. "Mem and Zin" is also one of the Kurdish romances that has been recited by Beytkhans (a kind of local singers) for many years, until the famous Kurdish poet Ahmad Khani arranged it in the form of Masnavi. The main purpose of this article is to examine the plot of "Bijan and Manijeh" by Ferdowsi and "Mem and Zin" by Ahmad Khani. The research method is descriptive-analytical. In both stories, the plot can be examined from different aspects. The events of both stories proceed uniformly based on the cause-and-effect relationship. The elements of the plot are observed in an orderly arrengment, and the metaphysical incidents in the story that harm the structure of the plot can be justified by the logic governing the tales and old stories. The plot in the stories "Bijan and Manijeh" and "Mem and Zin" are very similar, and all the elements, including conflict, crisis, suspense, and climax, have been observed according to the principles of story-writing.

منابع و مأخذ:

احمدی، جمال (1399). بررسی دیدگاه‌های عرفانی احمد خانی در منظومة "مم و زین" در باب عشق. عرفان اسلامی. 17 (66)، 212- 192.

احمدی، جمال؛ برومندی، آرزو (1398). ریخت‌شناسی "مم و زین" اثر احمد خانی بر اساس نظریۀ پراپ. پژوهشنامۀ ادبیات کردی، 5 (2)، 76-57.

اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.

حداد، حسین (1392). زیر و بم داستان. تهران: ستارۀ سبز.

حمیدیان، سعید (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.

خانی، احمد (1394). مم و زین. ترجمۀ هه ژار. سنندج: کانی کتیب.

ذوالفقاری، محسن (1377). اصول و شیوه‌های نقد ادبی. اراک: کتیبه.

رحمانی، عبدالخالق (1396). مم و زین فارسی. سقز: انتشارات بیریار.

شریفی، محمد؛ جعفری، رضا (1387). فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ شعر نو و انتشارات امین.

شکری رشید، جیهاد (۱۳۹۹). بررسی مؤلفه‌های الگوی تراژدی ارسطو در روایت "مم و زین". رخسار زبان. 4 (۱۲)، 40-18.

شکری رشید، جیهاد (1400). تحلیل روایت "مم و زین" بر اساس نظریۀ فرایند یونگ. مطالعات نقد زبانی و ادبی. 5 (18)، 26-5.

شمیسا، سیروس (1374). انواع ادبی. تهران: فردوس.

طایفی، شیرزاد؛ رحیمی، محسن (1396). جستاری در اساطیر منظومة کردی "مم و زین". پژوهش‌نامه ادبیات کردی. 3 (1)، 74-51.

علی‌پور، پوران (1396). نشانه‌شناسی تقابل‌های ساختاری داستان بیژن و منیژه. فنون ادبی. 9 (4)، 64-57.

فردوسی، ابوالقاسم (1387). شاهنامه بر پایۀ چاپ مسکو. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

فورستر، ادوارد مورگان (1384). جنبه‌های رمان. ترجمۀ ابراهیم یونسی. چاپ پنجم. تهران: نگاه.

فولادی، محمد؛ رحمانی، مریم (1397). بررسی و نقد داستان بیژن و منیژه بر اساس کهن الگوی سفر قهرمان جوزف کمبل. پژوهش‌های دستوری و بلاغی. 8 (13). 107-87.

مالمیر، تیمور؛ حسین پناهی، فردین (1391). بررسی ساختاری داستان بیژن و منیژه. متن‌پژوهی ادبی. 16 (53)، 132-109.

مستور، مصطفی (1391). مبانی داستان کوتاه. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.

مسکوب، شاهرخ (1374). تن پهلوان و روان خردمند. تهران: طرح نو.

مک‌کی، رابرت (1388). ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه نویسی. ترجمۀ محمد گذرآبادی. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

میرصادقی، جمال (1386). عناصر داستان. تهران: شفا.

مینورسکی، ولادیمیر (1378). کرد، تاریخ، زبان و فرهنگ. ترجمۀ محمد‌رئوف یوسفی‌نژاد. تهران: سهیل.

یونسی، ابراهیم (1388). هنر داستان‌نویسی. چاپ دهم. تهران: انتشارات نگاه.

Ahmadi, J. (2019). Review of Ahmad Khani's mystical views in the romance of Mem and Zin about love. Islamic Philosophy. 17 (66), 122-192.

Ahmadi, J. & Bromandi, A. (2018). Morphology of "Mem and Zin" by Ahmad Khani based on Propp's theory. Kurdish Literature Research Journal. 5 (2), 57-76.

Akhovat, A. (1992). Story Grammar. Isfahan: Farda.

Alipour, P. (2016). Semiotics of structural contrasts in the stories of Bijan and Manijeh. Literary Techniques. 9 (4), 57-64.

Ferdowsi, A. (2008). Shahnameh Based on the Moscow Edition. 1^st Vol. 4^th Edition. Tehran: Hermes.

Fooladi, M. & Rahmani, M. (2017). Examining and criticizing the story of Bijan and Manijeh based on the archetype of Joseph Campbell's hero's journey. Grammatical and Rhetorical Researches. 8 (13), 87-107.

Forster, E. M. (2005). Aspects of the Novel. Ebrahim Yonesi (Trans.). 5^th Edition. Tehran: Negah.

Haddad, H. (2013). The Understanding of Story. Tehran: Setereh Sabz.

Hamidian, S. (2004). An Introduction to Ferdowsi's Thought and Art. Tehran: Nahid.

Khani, A. (2014). Mem and Zin. He Zhar (Trans.). Sanandaj: Kani Katib.

Malmir, T. & Hosseinpanahi, F. (2012). Structural examination of the story of Bijan and Manijeh. Literary Text Research. 16 (53), 109-132.

Mastour, M. (2011). Basics of Short Stories. 3^rd Edition. Tehran: Markaz.

McKay, R. (2009). Structure, Style and Principles of Scriptwriting. Mohammad Ghozarabadi (Trans.). 4^th Edition. Tehran: Hermes.

Meskoob, Sh. (1995). The Heroic Body and the Wise Man. Tehran: Tarh-e-Nu.

Minorsky, V. (1999). Kurds, History, Language and Culture. Mohammad Rauf Yusefinezhad (Trans.). Tehran: Sohail.

Mirsadeghi, J. (2007). Story Elements. Tehran: Shafa.

Rahmani, A.K. (2016). Mem and Zin in Persian. Saqqez: Biryar.

Shamisa, S. (1995). Literary Genres. Tehran: Ferdows.

Sharifi, M. & Jafari, R. (2008). Dictionary of Persian Literature. Tehran: Farhang She’r Nu and Amin Publications.

Shokri Rashid, J. (2019). Investigation of the components of Aristotle's tragedy model in the narrative of "Mem and Zin". Rokhsar-e- Zaban. 4 (12), 18-40.

Shokri Rashid, J. (2021). Analysis of the narrative of "Mem and Zin" based on the theory of Jung's process. Linguistic and Literary Criticism Studies. 5 (18), 5-26.

Taefi, Sh. & Rahimi, M. (2016). An inquiry into the mythology of the Kurdish system of Mem and Zin". Research Journal of Kurdish Literature. 3 (1), 51-74.

Yonesi, E. (2009). The Art of Story Writing. 10^th Edition. Tehran: Negah.

Zulfaqari, M. (1998). Principles and Methods of Literary Criticism. Arak: Katibeh.