شراب غرور و بادۀ حضور در دیوان حافظ

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

محمد اسحاقی ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/05/26 تاریخ پذیرش : 1402/01/19 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: حافظ, عرفانی, کنایی, انواع باده, شراب غرور, بادة حضور,

چکیده مقاله :

بسامد بالای واژۀ باده و متفرعات آن در دیوان حافظ (بیش از 1300 بار)، علاوه بر اینکه گواه اهمیت در اندیشه و شعر اوست، دارای تعبیرهای گوناگونی است و به انواع مختلفی نیز تقسیم‌بندی می‌شود که علاوه بر شراب‌های انگوری و عرفانی، بادۀ کنایی را نیز شامل می‌شود که باید گفت این نام را برای اولین بار، استاد بهاءالدین خرمشاهی بر آن نهاده و البته به ذکر چند مثال کلی و مختصر بسنده نموده‌اند؛ هرچند با توجه به گستردگی موضوع، تنوع، دیریاب بودن تعابیر این نوع باده و اهمیت کاربردش در شعر حافظ، نیازمند پژوهشی دقیق‌تر و کامل‌تر است؛ به‌ویژه که نوع آن در دیوان، مشخص نشده و نیاز به تدقیق مخاطب دارد. هدف این پژوهش، آن است که ضمن تعریف دقیق باده‌های کنایی در دیوان حافظ، مشخّص شود کدام باده‌ها زیرمجموعۀ این نوع قرار می‌گیرند و چگونه می‌توان آن‌ها را تشخیص داد. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است و یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که انواع دیگری از باده نیز در دیوان حافظ وجود دارد که معرفی نشده‌اند؛ همچون شراب موهوم که خود خواجه بر آن نام نهاده است، همچنین دو نوع باده به نام‌های شراب غرور و می حضور نیز معرفی و توضیح داده خواهد شد با این تذکر که تاکنون این دو نوع باده در دیوان حافظ، شناخته و شناسانده نشده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The high frequency of the word "wine" and its derivatives in Hafez's divan (more than 1300 times), in addition to being a proof of its importance in his thought and poetry, it has various interpretations and is also divided into different types, which, in addition to grape and mystical wines, are ironic wine. It should be said that this name was given to it for the first time by Bahauddin Khorramshahi, and of course, they were satisfied with mentioning a few general and brief examples; However, considering the breadth of the topic, the diversity, the remoteness of the interpretations of this type of wine and the importance of its use in Hafez's poetry, it requires a more detailed and complete research; Especially, its type has not been specified in the court and needs to be verified by the audience. The purpose of this research is to define exactly the irony in Divan Hafez, to identify which irons are a subset of this type and how to recognize them. The method of gathering information is a library, and the findings of this research show that there are other types of wine in Divan Hafez that are not known and identified; Like the "illusory wine" that Hafez himself named after it; Also, two types of wine called "Pride wine" and "presence wine" will be introduced and explained, with the mention that so far these two types of wine have not been recognized and identified in Divan Hafez.

منابع و مأخذ:

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1388). ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ. چاپ سوم. تهران: انتشارات یزدان.

جامی، عبدالرحمن (1378). واسطۀالعقد، خاتمةالحیاه. به تصحیح العلاخان افصحزاد. تهران: مرکز مطالعات ایرانی، مؤسسه نشر میراث مکتوب.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1399). دیوان. به تصحیح علّامه محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ نهم. تهران: اساطیر.

خرمشاهی، بهاءالدین (1395). ذهن و زبان حافظ. چاپ دهم. تهران: ناهید.

خرمشاهی، بهاءالدین (1385). حافظ‌نامه. چاپ یازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

بحرالعلومی، منصور (1367). مقالاتی دربارۀ شعر و زندگی حافظ. گردآورنده منصور رستگار فسایی. شیراز: دانشگاه شیراز.

زرین کوب، عبدالحسین (1395). نقش بر آب. چاپ هفتم. تهران: سخن.

شوقی نوبر، احمد (1373). بادۀ عرفانی حافظ. کیهان اندیشه. 10 (53)، 74-48.

صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1365). دیوان صائب تبریزی. به تصحیح محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.

معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی. تهران: سرایش.

ناطق، هما (1383). حافظ خنیاگری می و شادی. چاپ دوم. تهران: نشر شرکت کتاب.