بررسی تطبیقی رسالۀ قشیریه و تذکرۀ سیرالاولیاء بر مبنای نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
ملیحه کریمی پناه
1
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
کلید واژه: ژرار ژنت, رسالۀ قشیریه, ادبیات تطبیقی, ترامتنیت, سیرالاولیاء,
چکیده مقاله :
از آنجا که متون عرفانی مبتنی بر آیات و احادیث و اقوال مشایخ است، بیش از دیگر متون می‌توان روابط ترامتنیت را در آنها جستجو کرد. هدف این جستار، بررسی و تحلیل روابط و مناسبات ترامتنی رسالۀ قشیریه و تذکرۀ سیرالاولیاء است. روش پژوهش تطبیقی-تحلیلی و مبتنی بر نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت است. پرسش‌های تحقیق این است که کدام‌یک از انواع رابطۀ ترامتنی در سیرالاولیاء وجود دارد و این اثر چگونه با رسالۀ قشیریه رابطۀ گفتگومندی ایجاد کرده‌است. حاصل پژوهش نشان داد که هدف میرخرد کرمانی از برقراری رابطۀ ترامتنی آگاهانه، خلق یک اثر هم‌تراز با رسالۀ قشیریه بوده‌است. از انواع ترامتنیت، رابطۀ بینامتنیّت صریح، پنهان و ضمنی در سطح مضامین و نقل روایات، رابطۀ پیرامتنیت در ساختار کتاب و آستانه‌ها (عناوین اصلی و فرعی و فصول و ابواب و مقدمه‌ها)، رابطۀ سرمتنیت در سبک و زبان کتاب و پیوند بیش‌متنیت از نوع برگرفتگی بوده و در کاربرد اصطلاحات عرفانی، آیات و احادیث، حکایات و اقوال مشایخ است.
Since mystical texts are based on Qoranic verses, hadiths, and sayings of saints, they are more suitable for the exploration of transtextual relations than other texts. This comparative study aimed to analyze transtextual relations in Resaleh Qoshayriyeh and Seyr al-Auliya based on Gérard Genette's theory of transtextuality. The goal was to discover which types of transtextual relations exist in Seyr al-Auliya, and how this work has established a dialogic relationship with Resaleh Qoshayriyeh. Based on the results, Mir Khord Kermani established a conscious transtextual relationship to create a work on the same level as Resaleh Qoshayriyeh. Among the different types of transtextual relations, explicit, latent, and implicit intertextual relations were observed at the level of themes and narratives; a paratextual relation existed in the book’s structure and parts (main title and subtitle, chapters, sections, and epilogues); an architextual relation in the book’s style and language; and a hypertextual relation of the adaptation type in the use of mystical terms, verses, hadiths, anecdotes, and sayings of the saints.
آلن، گراهام (1385). بینامتنیّت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1389). ساختار و تأویل متن. ج. 1. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز.
بهار، محمدتقی (1369). سبک‌شناسی. ج.2. تهران: امیرکبیر.
تسلیمی، صفا؛ درزی، بهاره (1397). بررسی تفکر انتقادی در رسالۀ قشیریه و طبقات الصوفیه بر اساس مدل‌های واتسون- گلیرز و مایزر. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 11 (40)، 128-107.
دهقان شیری، معصومه؛ کوپا، فاطمه (1396). بررسی تطبیقی کشف‌المحجوب و رساله قشیریه. مطالعات عرفانی. 12 (24)، 84-57.
سخنور، جلال؛ سبزیان مرادآبادی، سعید (1387). بینامتنیّت در رمان‌های پیترا کروید. پژوهشنامۀ علوم انسانی. 15 (58)، 78-65.
فتوحی، محمود (1391). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روشها. چاپ اول. تهران: سخن.
فشارکی، محمد (1379). نقد بدیع. تهران: سمت.
فهامی، زهره (1393). فهرست موضوعی و طبقه‌بندی دو منبع عرفانی (کشف‌المحجوب و ترجمۀ رسالۀ قشیریه). (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1373). الرسالة القشیریة فی علم التصوف. تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف. ج. 2. قاهره: دارالمعارف.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1390). رسالۀ قشیریه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات مهدی محبّتی. تهران: هرمس.
قلعه درّه، زهرا؛ خیرخواه برزکی، سعید؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا (1399). برخی از آداب صوفیان بر مبنای کتاب اورادالاحباب و فصوص‌الآداب و تفاوتها و شباهتهای آن با آثار پیشین. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 13 (47)، 181-165.
کرمانی، سیدمحمد (میرخرد) (1399). سیرالاولیاء فی محبه حق جل و علاء. تصحیح، مقدمه و تعلیقات ملیحه کریمی پناه. کرمان: مرکز کرمانشناسی، بنیاد ایرانشناسی.
کریمی یونجالی، ثریا؛ محرمی، رامین (1400). بررسی بینامتنی فردوس‌المرشدیه با متون دینی و عرفانی (با تکیه بر رسالۀ قشیریه). نشریۀ ادبیات عرفانی. 13 (25)، 65- 39.
محمدزاده، فرشته؛ یاحقی، محمّدجعفر؛ عبّاسی، جعفر (1396). تحلیل چگونگی بازتاب گونه‌های بینامتنی با شاهنامه در تاریخ‌نوشته‌های سلسله‌ای بر مبنای بینامتنیّت ژرار ژنت. پژوهشنامۀ ادب فارسی. 13 (23)، 161- 137.
محمودی ناظر، آزاده (1393). بررسی و تحلیل دو کتاب مرصادالعباد و مصباح‌الهدایه با تأکید بر مؤلفه‌های بینامتنیّت. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
مختاری، مسروره؛ مباشری، محبوبه؛ سرامی، قدمعلی (1393). رابطۀ بینامتنیّت میان سوانح‌العشاق و عبهرالعاشقین. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. 10 (36)، 316-285.
معتزلی، عبدالحمید بن محمّد (إبن أبی الحدید) (1337). شرح نهج البلاغة. تحقیق محمّد أبوالفضل إبراهیم. ج. 11. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة و عیسى البابی الحلبی و شرکاه.
نامور مطلق، بهمن (1386). ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن در دیگر متن‌ها. پژوهشنامۀ علوم انسانی، 14 (56)، 98-83.
نامور مطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
نامور مطلق، بهمن (1391). گونه‌شناسی بیش‌متنی. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. 9 (38)، 152-139.
نقابی، عفت؛ وثاقتی جلال، محسن (1398). بازخوانی بلاغت «واو آغازین» در نثر مرسل با تأکید بر قطب مجازی زبان. نشریۀ نثرپژوهی ادب فارسی. 22 (45)، 149-225.
همایی، جلال‌الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
Genette, G. (1997). Palimpsestes: Literature in the second adgree. Nebraska: University of Nebraska press.
_||_Allen, G. (2006). Transtextuality. Payam Yazdanjoo (Trans.). Tehran: Markaz.
Ahmadi, B. (2010). Text Structure and Interpretation. Vol. 1. 12 th Editon. Tehran: Markaz.
Bahar, M.T. (1990). Stylistics. Vol. 2. Tehran: Amirkabir.
Dehghan Shiri, M & koupa, F. (2017). A comparative study of the discovery of the unseen and the treatise of Qoshayriyyeh. Mystical Studies. 12 (24), 57-84.
Fahami, Z. (2014). Thematic list and classification of two mystical sources (Kashf al-Mahjoub and translation of Resaleh Qoshayriyah). (Master Thesis). Payam Noor University, Tehran, Iran.
Fotuhi, M. (2012). Stylistics of Theories, Approaches and Methods. Tehran: Sokhan.
Fesharaki, M. (2000). Innovative Criticism. Tehran: Samt.
Genette, G. (1997). Palimpsestes: Literature in the Second Adgree. Nebraska: University of Nebraska press.
Ghaleh Darreh, Z.; Khairkhah Barzaki, S. & Modarreszadeh, A. (2020). Some Sufi etiquettes based on the book Ourad al-Ahbab and Fusus al-Aadab and its differences and similarities with previous works. Stylistics of Persian Poetry and Prose (Spring of Literature). 13 (47), 165-181.
Homaei, J. (2010). Rhetoric and Literary Crafts. Tehran: Ahura.
Qoshayri, A. (2011). Resaleh Al-Qoshayriyyeh. Mehdi Mohabbaty (Intro., Correc. & Comm.). Tehran: Hermes.
Qoshayri, A. (1995). Resaleh Al-Qoshayriyyeh in the Science of Sufism. A. Mahmoud and M. Al-Sharif (Ed.). Vol. 2. Cairo: Dar Al-Ma’aref.
Sokhanvar, J. & Sabzian Moradabadi, S. (2008). Intertextuality in Petra Crude novels. Journal of Humanities. 15 (58), 65-78.
Taslimi, S. & Darzi, B. (2018). A study of critical thinking in the Qoshayriyah and Sufi classes based on Watson-Glears and Meiser models. Stylistics of Persian Poetry and Prose (Spring of Literature). 11 (4), 107-128.
Karimi Yunjaali, S. & Moharremi, R. (2021). Intertextual study of Ferdows al-Morshediyyeh with religious and mystical texts (based on the treatise of Qoshayriyyeh). Journal of Mystical Literature. 13 (25), 39-65.
Kermani, S.M. (Mir Khord). (2020). Siyar Al Auliya Fi Mohabbat Hagh Jal Wa Ala. M. Karimi Panah (Corr., Intro. & Comm.). Kerman: Kerman Studies Center, Iranology Foundation.
Mahmoudi Nazer, A. (2014). Study and analysis of two books, Mersad al-Ebad and Mesbah al-Hedayeh, with emphasis on the components of intertextuality. (Master Thesis). Payam Noor University, Tehran, Iran.
Mohammadzadeh, F.; Yahaghi, M. J. & Abbasi, J. (2017). Analysis of how intertextual types are reflected with Shahnameh in the history of Gerard Genet's dynasty based on intertextuality. Journal of Persian Literature. 13 (23), 137-161.
Mokhtari, M.; Mobasheri, M. & Sarrami, Gh. (2014). Intertextual relationship between the tragedies of lovers and the lovers of lovers. Mystical and Mythological Literature. 10 (36), 285-316.
Mu'tazeli, A. (1959). Nahj Al Balaghat. M. A. Ebrahim (Inves.). Vol. 11. Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Kitab Al-Arabiya and Isa Al-Babi Al-Halabi and co.
Namvar Motlagh, B. (2007). Transcripts of the study of the relations of one text in other texts. Journal of Humanities. 14 (56), 83-98.
Namvar Motlagh, B. (2011). An Introduction to Transtextuality: Theories and Applications. Tehran: Sokhan.
Namvar Motlagh, B. (2012). Hypertextual Genrology. Quarterly Journal of Literary Research. 9 (38). 139-152.
Neghabi, E. & Vesaghati Jalal, M. (2019). Rereading the rhetoric of “And” Initial in Simple prose with emphasis on the virtual pole of language. Journal of Persian Literature Prose Research. 22 (45), 225-249.