بررسی رابطه مؤلفه‌های کالبدی و رفتارهای اجتماعی در خوابگاه دانشجویی نمونۀ موردمطالعه: خوابگاه دختران دانشگاه هنر-تهران
محورهای موضوعی : دو فصل‌نامه فضای زیستفاطمه خدمتی 1 * , آرزو منشی زاده 2
1 - گروه معماری،دانشکده معماری و شهرسازی،دانشگاه هنر،تهران،ایران
2 - گروه معماری،دانشکده معماری و شهرسازی،دانشگاه هنر،تهران،ایران
کلید واژه: فضای شخصی, قلمرو, خلوت, رفتار اجتماعی, خوابگاه دانشجویی,
چکیده مقاله :
یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر رفتار انسان، محیط کالبدی‌ای است که در آن سکونت می‌کند؛ خوابگاه‌های دانشجویی یکی از محیط‌های سکونتی است - که هرچند در اطلاق اولیه به کاربری مکانی برای «خواب» تنزل یافته - ولی از نظر مکانی برای حضور مخاطبان جوان با زمینه‌های فرهنگی مختلف در ارتباط با دانشگاه محل تحصیلشان زمینه‌ساز بستری برای بروز رفتارهای اجتماعی است. هدف از پژوهش حاضر، یافتن رابطه بین مؤلفه‌های کالبدی خوابگاه و رفتارهای اجتماعی دانشجویان باتوجه به چهار مفهوم خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام برگرفته از نظریه آلتمن است. راهبرد تحقیق به‌صورت ترکیبی شامل راهبرد کیفی و موردپژوهی است و در مرحلۀ گردآوری اطلاعات از مشاهده میدانی، پرسش‌نامه، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته برای بررسی رفتاری جامعه هدف یعنی دانشجویان دختر دانشگاه هنر و شناخت نیازهای محیطی و عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای اجتماعی آنها استفاده شده است. این مقاله ضمن آسیب‌شناسی خوابگاه مورد بررسی و اشاره به ضعف‌ها و مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رفتارها، به ارائه پیشنهادهای راهبردی و راهکارهای طراحی مسکن دانشجویی می‌پردازد. براساس نتایج پژوهش، ایجاد مراتب فضایی، تعبیه کنج‌های مطلوب در اتاق‌های مشترک، تعبیه فضاهای مکث در فضاهای حرکتی راهکارهای مؤثر در تحقق سطوح مختلف خلوت محسوب می‌گردند. پیشنهادهایی نظیر استفاده از مبلمان چند منظوره و انعطاف پذیر، طراحی جدارهای قابل کنترل توسط فرد، تفکیک عملکردی فضاها می‌توانند به عنوان راهکارهایی برای حفظ فضای شخصی مطرح باشند. همچنین تفکیک فضایی از طریق جدارهای متحرک و مبلمان و کفسازی متفاوت، تعبیه قلمرو برای ورودی‌ها، انعطاف پذیری در چینش فضایی برای ایجاد قلمروی شخصی، عواملی هستند که در تشخیص قلمروها کارآمد خواهند بود. به منظور کاهش حس ازدحام نیز توجه به نکاتی چون افزایش ارتفاع در فضاهای جمعی، تعبیه فضاهای تخلیه در نواحی پرتراکم، توزیع مناسب فضاهای خدماتی مانند آشپزخانه، پیشنهاد می‌شوند. برای تامین ازدحام مطلوب هم طراحی فضاهای جمعی برای برگزاری رویدادها و آتلیه‌های میان رشته ای توصیه می‌شود.
Student residence is a place for non-native students to live in connection with the university where they study, which has been usually degraded to a "dormitory". The user of this place is mostly young people with different cultural backgrounds and dissimilar levels of social behavior. The purpose of this study is to find the relationship between physical components and social behaviors in student dormitories considering behavioral characteristics of privacy, personal space, territory and crowding, developed in Altman's theory. The methodology of this research is the qualitative and case-study strategy. So, after a review of the theories related to social behaviors, the female students, living in one of the residences of University of Art have been selected as the target community to study. The necessary data has been collected through the observations, questionnaires and semi-structured interviews with students. The data analysis shows a number of physical weaknesses that influence on social behavior indicators and dissatisfaction of residents. At the end, the article proposes the design strategies and solutions to consider in architectural design of the student residence, based on social behavior indicators. According to research findings, creating spatial hierarchies, incorporating desired nooks in shared spaces, and introducing pause spaces in active areas are effective strategies for achieving various levels of privacy. Suggestions such as using multi-purpose and flexible furniture, designing controllable partitions by individuals can be proposed to maintain personal space. Additionally, spatial division through movable partitions, furniture, and diverse flooring, creating domains for entrances, flexibility in spatial arrangement to establish personal territories are factors that will contribute to efficient identification of territories. To reduce the sense of crowding, attention to aspects such as increasing height in communal spaces,and proper distribution of service spaces such as kitchens are recommended. Furthermore, to ensure desired crowding, the design of communal spaces for events and interdisciplinary studios is suggested
- آلتمن، ایروین (۱۳95). محیط و رفتاراجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو، ازدحام. ترجمه علی نمازیان. ویراسته جواهر افسر. چاپ سوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- احمدجو، زهرا (1396) "سوئیت یازده خوابگاه [قریب]". پروژه درس روانشناسی محیطی دانشگاه هنر. کارشناسی ارشد معماری داخلی. دانشگاه هنر، منتشرنشده.
- بهزاد بهبهانی، آرزو؛ علی آبادی، محمد، سامانی، سیامک و پورنادری، حسین (1390). طراحی خوابگاه‌های جدید براساس ترجیحات دانشجویان در ابعاد معماری و روانشناسی محیطی. روانشناسی معاصر، دوره6 (1)، 68-59.
- پاکزاد، جهانشاه و بزرگ، حمیده (1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. تهران: آرمانشهر.
- جعفری، مژده؛ اسدپور، علی و حائری، سلما (1399). راهبردهای طراحی خوابگاه‌های دانشجویی براساس تحلیل قرارگاه‌های رفتاری ( نمونه مورد مطالعه: خوابگاه دانشجویان دختر دانشگاه شیراز). نشریه معماری و شهرسازی، دوره 11(19)، 167-186.
- چرمایف، سرچ و الکساندر، کریستوفر (۱۳۹۴). عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی به جانب یک معماری انسانی،.ترجمه منوچهر مزینی. چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
- حیدری، علی‌اکبر و عبدی پور، زهرا (۱۳۹۴). ارزیابی نقش خلوت در ارتقای دلبستگی به مکان در خوابگاه‌های دانشجویی. هنرهای زیبا، دوره20(4)،86-73.
- شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا (1394). محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیط در معماری و شهرسازی. ویراسته گیتی سبزواری.چاپ اول، جهاد دانشگاهی.
- صدیقیان بیدگلی، آمنه و لشگری، مجتبی (۱۳۹۶). بازشناسی و مرور نظام‌مند مسائل اجتماعی زندگی دانشجویی در ایران. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، دوره ۲۳(3)، 123-115.
- طالبیان، نیما؛ آتشی، مهدی و نبی‌زاده، سیما (۱۳۸9). مجتمع اقامتی.چاپ دوم، مشهد: کتابکده کسری.
- لاسون، برایان (۱۳۹6)، زبان فضا. ترجمه علیرضا عینی‌فر، فواد کریمیان. چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
- لنگ، جان (۱۳90). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی‌فر. چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
- مدیریت برنامه، بودجه، تحول اداری و بهروری (۱۳۹۶). برنامۀ راهبردی دانشگاه هنر (1395-1404)
- معتضدیان، فهیمه و مطلبی، قاسم (1393). قلمرویابی در سکونتگاه‌های دانشجویی (مطالعه موردی: خوابگاه فاطمیه کوی دانشگاه تهران). هویت شهر، شماره هفدهم، 64-55.
- مک‌اندرو، فرانسیس‌تی (۱۳95). روانشناسی محیطی. ترجمه غلامرضا محمودی. چاپ چهارم، تهران: نشر وانیا.
- مهدی، رضا (1394)، کیفیت زندگی دانشجویان دانشگاهی (مطالعه موردی: دانشگاه‌های دولتی شهر تهران)، آموزش عالی ایران، ،شماره 3، 26-1
- نظرپور، محمدتقی و نوروزیان ملکی، سعید (1398). ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر میزان رضایت دانشجویان دختر از سکونت در خوابگاه‌های دانشگاهی. روانشناسی کاربردی، دوره 13، شماره1(49).179-163.
- نظرپور،محمدتقی (1398). رابطه بین سلامت روان دانشجویان با فضای کالبدی خوابگاه (مورد پژوهشی چهار بلوک خوابگاه دختران دانشگاه شهید بهشتی). هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره4، شماره3، 96-87.
- هال، ادوارد (۱۳۹۲)، بعد پنهان، ترجمه منوچهر طبیبیان. چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران.
- Bickman, L., Teger, A., Gabriele, T., McLaughlin, C., Berger, M., & Sunaday, E. (1973). Dormitory Density and Helping Behavior. Environment and Behavior, 5(4), 465–490
- Thomsen,J & Eikemo,T. A. (2010). Aspects of student housing satisfaction: A quantitive study. Journal of Housing and Built Enviroment, 25(3), 273-293
- Chiara, J.D & croble, M.j. (2001). Time saver standarads for bulding types. Singapore: McGraw Hill.
- Heilweil, M. (1973). The Influence of Dormitory Architecture On Resident Behavior. Environment and Behavior, 5(4), 377–412.
- Kaya, N., & Weber, M. J. (2003). Territorial Behavior in Residence Halls: A Cross-Cultural Study. Environment and Behavior, 35(3), 400–414.
-Namazian, A & Mehdipour, A. (2013). Psychological Demands of Built Environment, Privacy, Personal Space and Territory in Architecture, International Journal of Psychology and Sciences, 3(4):109-113
-Pride, L & Ritchie, M. (2017). The design of student accommodation supporting their experience of university. https://www.srhe.ac.uk/downloads/public/eventpresentations/320_TheDesignofstudentaccommodation.pdf.( Retrieved 8May. 2020)
-Rahimi,s. (2015). Social interaction student residence halls: an architecture perspective. An unpublished research project for the degree of master of architecture. school architecture and landscape architecture, the Pennsylvania state university.95 page. https://etda.libraries.psu.edu/files/final_submissions/11075. ( Retrieved 14July. 2020)
- Song, Y. (2016). A dormitory could be more joyful: Student housing. An unpublished research project submitted in partial fulfillment of the requirement for the degree of Master of Architecture (Professional), Unitec Institute of Technology, New Zealand.108 page. https://www.researchbank.ac.nz/handle/10652/3481. ( Retrieved 15August. 2020)