گفتمان قدرت در داستان‌های«شهری چون بهشت»،«سنگ‌های شیطان » و «دختر حاجی‌آقا» بر اساس دیدگاه میشل فوکو
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
1 - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی ،دانشکده ادبیات وعلوم انسانی ،واحد آبادان ، دانشگاه آزاد اسلامی ،آبادان ، ایران
کلید واژه: فوکو, گفتمان, قدرت, داستان کوتاه,
چکیده مقاله :
میشل فوکو در سال 1926 در فرانسه به دنیا آمد و در میان‌سالی نظریه گفتمان و قدرت را مطرح کرد. در دیدگاه او رابطه‌ای بین قدرت، معرفت و حقیقت و این که چگونه قدرت می‌تواند از زبان ناشی شود و در نوشتن و چگونه نوشتن و چه نوشتن مؤثر افتد وجود دارد. این جستار به جستجوی عناصر قدرت و گفتمان بر اساس نظریه میشل فوکو پرداخته است و ابتدا به فمینیسم و مبانی نظری قدرت و گفتمان و سپس به تبیین اندیشه‌های فوکو و قدرت و گفتمان در نوشته‌های ادبی پرداخته است و سپس سه داستان کوتاه «شهری چون بهشت» سیمین دانشور، «سنگ‌های شیطان» منیرو روانی پور و «دختر حاجی‌آقا» از زهرا کدخدایان را بر اساس گفتمان فوکو تحلیل می‌کند. در این پژوهش با خلاصه‌ای از این سه داستان به تبیین عناصر نهفته قدرت در بین گفتمان‌ها می‌پردازیم تا مشخص شود که فضای حاکم بر این داستان‌ها و چگونگی شکل‌گیری آن‌ها بر اساس قدرت‌های اجتماعی و فرهنگی و قدرت مرد سالارانه و طبقاتی، جغرافیایی، سنتی، خرافی و خانواده و... چگونه بوده است. در این میان فضای سنتی و دور از اندیشه‌های تجدد‌گرایانه مهم‌ترین مشخصه این‌گونه داستان‌هاست.
Michel Foucault was born in France in 1926 and in his middle age he proposed the theory of discourse and power. In his view, there is a relationship between power, knowledge and truth and how power can arise from language and be effective in writing, how to write and what to write. This essay explores the elements of power and discourse based on Michel Foucault’s theory and first discusses feminism and the theoretical foundations of power and discourse, then explains Foucault’s ideas and power and discourse in literary writings, and then analyzes three short stories, “A City Like Heaven” by Simin Daneshvar, “The Stones of Satan” by Moniro Ravanipour and “The Daughter of Haji Agha” by Zahra Kadkhodayan based on Foucault’s discourse. In this study, we will use a summary of these three stories to explain the latent elements of power within the discourses in order to determine the atmosphere that governs these stories and how they were formed based on social and cultural powers, patriarchal and class, geographical, traditional, superstitious, family, etc. In the meantime, the traditional atmosphere, far from modernist ideas, is the most important characteristic of such stories.
• آرين‌پور، يحيي (1374) «از نيما تا روزگار ما»، تهران: زوار.
• دانشور، سیمین (1361) شهری چون بهشت، چاپ چهارم، تهران: خوارزمی.
• دریفوس، هوبرت، (1376) میشل فوکو فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
• دستغيب،عبدالعلي (1378) «زن در آينه نقد»، تهران: حوزه هنري،.
• روانی پور، منیرو (1369) سنگ‌های شیطان، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز
• رفعت جاه، مریم (1387) تأملی در هویت زن ایرانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
• سلیمی، اصغر، گفتمان در اندیشه فوکو، کیهان فرهنگی ش 219 ص 50، 1383
• شمیسا، سیروس. (1387) نقد ادبی، تهران: فردوس
• عسگري، عسگر (1386) «نقد اجتماعي رمان معاصر فارسي»، چاپ دوم، تهران: نشر فروزان روز،
• علی‌اکبری، معصومه، (1382) مسئله زنان، نواندیشی دینی و فمینیسم، آفتاب، شماره 24، تهران.
• قهرمانی، مریم، (1393) ترجمه و تحلیل انتقادی گفتمان رویکرد نشانه شناختی، تهران: نشر علم.
• قادری، حاتم، (1387) اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم، تهران: انتشارات سمت.
• کاستلز، مانوئل، (1380) عصر اطلاعات، جلد دوم قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
• کدخدایان، زهرا (1373) دختر حاجی‌آقا، تهران: نشر کدخدایان
• میشل، فوکو، (1393) دانش قدرت، ترجمه محمد ضیمران، تهران: هرمس.
• مطهری، مرتضی، (1374) نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
• هانس برتنس، (1395) مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهین.
• Violi, Patrizia (1992), "Gender, subjecti vity and language" in Book, G. and James, R (1976) Keybords, London, Routledge.
• Mansbridge, Jane (1995) Marriage on Trial, A Study on Islamic Familylaw I.B Tauris, London