کارکرد اقتباس و تأویل در عبهرالعاشقین
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان، ایران
کلید واژه: آیات قرآن, حدیث, اقتباس, تأویل, عبهرالعاشقین.,
چکیده مقاله :
یکی از نویسندگان قرن ششم هجری روزبهان بقلی شیرازی است که در اثر عرفانی خود ـ عبهرالعاشقین ـ با استفادۀ فراوان از آیات و احادیث، سخنش را تأثیرگذار و کارکرد عرفانی آن را برجسته کرده است. روزبهان در این اثر با استفاده از تأویل غیرمستقیم به لایه‌‌‌‌های باطنی آیات اشاره کرده و تجربیات عرفانی خود را به مخاطب منتقل نموده است. او با اقتباس آیات اقدام به تأویل عرفانی آن‌ها کرده است، آیات قرآنی و احادیث نبوی به‌عنوان تأیید و تأکید معنی قبل به‌کار رفته‌اند. استفادۀ خاص و گسترده از آیات و احادیث بر رونق و تأثیر کلام او افزوده است و این‌گونه امکان تعلیم مفاهیم عرفانی برای او به وجود آمده است. این مقاله بر آن است تا با ارائۀ توضیحاتی در باب کارکرد اقتباس آیات و احادیث در عبهرالعاشقین، تأثیر و عملکرد تأویل در این کتاب را تبیین کند. از نتایجی که در بررسی آیات و احادیث به‌کار برده شده، در نثر عبهرالعاشقین حاصل آمده است، بهره‌مندی روزبهان از آیات و احادیث در عبهرالعاشقین و تأویل عرفانی آیات با توجه به لایۀ باطنیشان، باعث تأثیرگذاری بیشتر کلام بر مخاطب و تبدیل آن به یک اثر اخلاقی ـ عرفانی شده است که جنبۀ تربیتی آن بسیار حائز اهمیت است.
Roozbahan baqli shirazi, is one of the sixth century authors who, in his mystical work, Abhar ol-asheqin, has made his words impressive and has highlighted the mystical function through the use of many verses and traditions.By using interpretation, in diverse forms, he has transferred his mystical concepts and experiences and has gained a possibility of mystical education.The present paper seek to provide a description of adapted verses and tradition in ‘Abhar ol-asheqin, and explains the impact of interpretation.By analyzing verses and traditions in ‘Abhar ol-asheqin the result has been obtained that use of verses and mystical interpretation according to their implicit meaning effects the reader more and turns the work in to an ethical mystical treatise with educational purposes
• ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1950 م) جامع الاصول فی احادیث الرسول، تحقیق محمد حامد الفقی، چاپ اول، قاهره: مطبعه السنه المحمدیه.
• ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1398 ق) التوحید (للصدوق)، تصحیح و تعلیقات هاشم حسینی، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
• ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. (1987 م) البدایه و النهایه، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر.
• احمدی، بابک. (1391) ساختار و تأویل متن، چاپ چهاردهم، تهران: نشر مرکز.
• بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل. (1410 ق) صحیح البخاری، چاپ دوم، قاهره: جمهوریه مصر العربیه، وزاره الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، لجنه إحیاء کتب السنه.
• بقلی شیرازی، روزبهان. (1337) عبهرالعاشقین، تحقیق هانری کربن و محمد معین، چاپ اوّل، تهران: انجمن ایران‌‌شناسی فرانسه در ایران.
• ــــــــ. (1349) عبهرالعاشقین، مصحح جواد نوربخش، چاپ اوّل، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی.
• بیابانکی سمنانی، علاءالدوله احمدبن محمد. (1366) چهل مجلس، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، چاپ اول، تهران: ادیب.
• ــــــــ. (1362) العروه لأهل الخلوه و الجلوه، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
• پاکت‌چی، احمد. (1383) دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، مقالۀ اشاعره، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
• پاینده، ابوالقاسم. (1337) نهج‌الفصاحه؛ تهران: اسلامیه.
• پورنامداریان، تقی. (1389) رمز و داستان‌‌‌‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. (1402 ق) کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالفکر.
• حسینی همدانی نجفی، محمد. (1363 ش) درخشان پرتوی از اصول کافی، چاپ اول، قم: چاپخانۀ علمیۀ قم.
• حلبی، علی‌اصغر. (1382) تاریخ تمدن در اسلام، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
• چیتیک، ویلیام. (1390) عوالم خیال، ترجمۀ قاسم کاکائی، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
• سجادی، ضیاءالدین. (1389) مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چاپ شانزدهم، تهران: سمت.
• سلیمانی آشتیانی، مهدی. (1387 ش) مجموعه رسائل در شرح احادیثی از کافی، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
• شاکر، محمدکاظم.(1381) روش‌‌‌‌های تأویل قرآن؛ قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
• شهرستانی، ابوالفتح محمدبن‌عبدالکریم. (1406 ق) الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، بیروت: دارصعب.
• صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. (1383 ش) شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• طبرسی، احمدبن‌علی. (1403 ق) الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، چاپ اول، مشهد: نشر مرتضی.
• عاملی، شیخ بهاءالدین محمد. (1368) اربعین، ترجمه شمس‌الدین محمد خاتون‌آبادی، تهران: حکمت.
• فدایی کزازی، محمداسماعیل. (1393) عقداللآلی، تصحیح غلامرضا فدایی و دیگران، چاپ اول، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• فعالی، محمدتقی. (1389) تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه و فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
• قزوینی، ملاخلیل بن غازی. (1429 ق) صافی در شرح کافی، تحقیق محمدحسین درایتی و دیگران، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
• قضاعی، ابوعبدالله محمد بن سلامه. (1361) شرح شهاب الأخبار، تصحیح جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبه الله. (1409 ق) قصص‌الانبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، چاپ اول، مشهد: مرکز پژوهش‌‌‌‌های اسلامی.
• متقی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین. (1979 م) کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تحقیق بکری حیانی، بیروت: الرساله
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1404 ق) مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403 ق) بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
• محمدی کله سر، علیرضا. (1393) نقش تأویل در گسترش زبان عرفانی، گوهر گویا، س 8، ش 2، صص 99 ـ 122.
• مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی. (1334) احادیث مثنوی، جمع و تدوین بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
• میبدی، رشیدالدین. (1344) کشف‌الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
• نسفی، عزیز الدین بن محمد. (1391) کشف الحقایق، تصحیح و تعلیقات سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
• ــــــــ. (1390) انسان کامل، تصحیح ماریژان موله، چاپ یازدهم، تهران: طهوری.
• ــــــــ. (1391) بیان التنزیل، تصحیح و تعلیقات سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
• نصری، عبدالله. (1390) راز متن، چاپ دوم، تهران: سروش.
• نویا، پل. (1373) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• همدانی بوزنجردی، ابویعقوب یوسف. (1362) رتبۀ الحیوه، به ضمیمۀ رساله الطیور نجم‌الدین رازی، به تصحیح و مقدمۀ محمدامین ریاحی، تهران: توس.