پژوهشی بر توسعه یافتگی و نابرابری های آن در استان لرستان

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد میره ای ^{1 *} , مسلم عارفی ² , آیت رشنوفر ³

1 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - کارشناسی ارشد آمایش سرزمین، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - کارشناسی ارشد آمایش سرزمین، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1393/11/29 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: توسعه, استان لرستان, مدل موریس, سطوح برخورداری, رتبه بندی,

چکیده مقاله :

       از جمله ویژگی‌های کشورهای جهان سوم تمرکز شدید و عدم تعادل در مناطق جغرافیایی است که از نتایج سیاست‌های رشد قطبی به شمار می­آید. در نتیجه این سیاست، تعداد محدودی از مناطق نقش کلیدی داشته و سایر مناطق به صورت حاشیه‌ای عمل می‌نمایند. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب و همگون، بحث برنامه‌ریزی منطقه‌ای مطرح شده و اولین گام در برنامه‌ریزی منطقه‌ای شناخت نابرابری‌های اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی نواحیِ مختلف می­باشد. هدف از تحقیق حاضر سنجش وضعیت توسعه یافتگی و نابرابری‌های آن در بین شهرستان‌های استان لرستان است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف توسعه‌ای و از سنخ تحقیقات توصیفی– تحلیلی است. به منظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. در راستای انجام تحقیق از 15 شاخص در قالب 4 متغیر بهداشتی، کشاورزی، آموزشی و جمعیت بهره گرفته شده است و تکنیک اصلی پژوهش شاخص ناموزون موریس بوده است. نتایج بدست آمده نشان دهنده­ی عدم توزیع هماهنگ امکانات و خدمات در شهرستان‌های این استان می­باشد. به شکلی که شهرستان‌های خرم­اباد و بروجرد از لحاظ برخورداری از جمیع امکانات و خدمات با امتیاز 92.83 و 48.42 نسبت به دیگر شهرستان‌های استان در رتبه­های نخست و شهرستان‌های پلدختر و کوهدشت با امتیاز 5.23 و 4.36 در رتبه­های آخر قرار دارند. امکانات محیطی و محورهای توسعه و محدوده­های صنعتی و شبکه­های زیربنایی عمده، نقش مؤثری در سطوح برخورداری شهرستان‌های استان دارد. در نهایت نیز با تأکید بر تقویت بخش­های حاشیه‌ای استان به ویژه محور غربی استان، پیشنهادهایی جهت کاهش عدم تعادل توسعه در این منطقه ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

High concentration and imbalance in the geographical areas are noticeable characteristics of third world countries which is the result of polarized development policies. As a result of this policy
, Limited number of areas play a key role while other marginal areas have unimportant functions. In order to establish balance and organize homogenic and appropriate spaces, the issue of regional planning has been discussed. The first step in regional planning is the recognition of socio-economic and cultural misbalances between different areas. Establishment of balance and homogeneity in all urban systems and structures between the cities of Lorestan is one of the obvious aim of this study. We have studied 15 different variables in the form of 4 indicators (health, agriculture, education, population and activity) among 9 cities by using misbalanced Morris indicator to evaluat each city and determined the level of its development in comparison with the development of whole province. Results after ranking the cities based on Lack of coordinated distribution facilities and services, show that Khoram-Abad and Borujerd have the first place among other counties respecting prosperity of all facilities and services; and Poldokhtar and kohdasht are placed in the last place. Environmental facilities, proximity, developmental issues, industrial restricts play an important role in the province's prosperity levels in province's counties.

منابع و مأخذ:

1. آسایش، حسین و علیرضا استعلاجی (1382): اصول و روش­های برنامه­ریزی ناحیه­ای (مدل ها، روش‌ها و فنون)، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری، چاپ اول، تهران.


2. آسایش، حسین (1381): اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات پیام نور، چاپ سوم، تهران.


3. ابراهیم­زاده، عیسی (1379): «سنجش توسعه یافتگی روستاهای استان سیستان و بلوچستان»، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 13، زاهدان.


4. ازکیا، مصطفی (1387): توسعه پایدار روستایی، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، تهران.


5. اسلامی، سیف ا... (1372): تعیین درجه توسعه یافتگی مناطق روستایی کشور، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.


6. برزویان، صمد (1374): تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان مازندران، پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.


7. تودارو، مایکل (1378): توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه: غلامعلی فرجادی، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، چاپ دوم، تهران.


8. توفیق، فیروز (1384): «تحلیل عاملی و تلفیق شاخص‌های منطقه‌ای»، مجله آبادی، تهران.


9. توفیق، فیروز (1384): آمایش سرزمین: تجربه جهانی و انطباق آن با وضع موجود، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول، تهران.


10. دهمرده قلعه نو، نظر (1372): بررسی علل توسعه نیافتگی سیستان، پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه تهران.


11. رضازاده، محمد (1373): تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان خراسان، پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.


12. رضایی، علی اکبر (1390): برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای مدیران، انتشارات پرستا، چاپ اول، تهران.


13. زیاری، کرامت الله (1390): اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران.


14. زیاری، کرامت الله (1379): «سنجش درجه توسعه یافتگی روستاهای استان یزد»، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 13، زاهدان.


15. شایان‌مهر، علیرضا (1379): دائرة‌المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، انتشارات کیهان، چاپ اول، تهران.


16. صرافی، مظفر (1379): مبانی برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، تهران.


17. قائدرحمتی، صفر؛ مستوفی الممالکی، رضا و مهدی براری (1392): «تحلیل شاخص­های توسعه و سطح­بندی دهستان­های استان یزد»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 11، شماره30، زاهدان، صص 88-71.


18. قره باغیان، مرتضی (1372): اقتصاد رشد و توسعه، نشر نی، چاپ اول، تهران.


19. کلانتری، خلیل (1381):  برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای، انتشارات خوشبین، چاپ اول، تهران.


20. کلانتری، خلیل (1377): شناسایی مناطق عقب مانده در ایران، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی. سال 4، شماره 11، مشهد.


21. معصومی اشکوری، سیدحسن (1370): اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، رشت.


22. مرکز آمار ایران (1390): سالنامه آماری شهرستانهای استان لرستان، تهران.


23. موسوی، میرنجف و حسن حکمت نیا (1384): «تحلیل عاملی و تلفیق شاخص ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعه انسانی نواحی ایران»، مجله جغرافیا و توسعه، زاهدان، دوره 3، شماره 6، صص70-55.


24. مؤمنی، مهدی (1377): درآمدی به اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات گویا، چاپ اول، تهران.


25. میسرا، آرپی (1366): مباحثی پیرامون توسعه روستایی، مجله جهاد، شماره 117، تهران.


26. نراقی، یوسف (1372): توسعه و کشورهای توسعه نیافته، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، تهران.


27. Bhatia, Y.K. and Rai. S.C ( 2004), Evaluation of Socio Economics Development in Small Areas, Sponsored by Planning Commission Government of India, New Delhi.


28. Bono, Fillipa and et al (2007): “Regional Inequalities in Consumption Patterns: A Multilevel Approach to the Case of Italy”, International Statistical Review, Vol. 75, No. 1.


29. Fukuchi, Takao (2000): long-run development of a multi Regional economy, Regional science, vol.79. no.1.


30. Joa, O.S. and Maria, M.L.(2003), A Multivariate Methodology to Uncover Regional Disparities, Department to de Mathematical. Faculdade de Cienciase Tecnologia U. N. L, Lisbon, Portugal.


31. Kirk patrik, colin et al,. (2001):  development of criteria to assess the effectiveness of national strategies for sustainable development institute for development policy.


32. Noorbakhsh, Farhad(2004), Human Development and Regional Disparities in Iran, A Policy Model", University of Glasgow Department of Economics.


33. Pacione, M ., (2003): Urban Geography, A Global Perspective, 2th, London: Routledge.


34. Yu, Danlin and Yehua Dennis Wei .,(2003): “Analyzing Regional Inequality in Post– Mao China in GIS Environment”, Eurasian Geography and Economics, Vol. 44, No. 7,PP.