تحلیل سکونتگاه‌های غیر رسمی با رویکرد زیست‌پذیری (مورد مطالعه: محلات غیررسمی شهر زنجان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

صادق برزگر ¹ (عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور)
تقی حیدری ² (استادیار دانشگاه زنجان)
علیرضا انبارلو ³ (دانشگاه اصفهان)

تاریخ دریافت : 1395/06/23 تاریخ پذیرش : 1397/12/29 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: زیست پذیری, سکونتگاههای غیر رسمی, شهر زنجان ‏,

چکیده مقاله :

زیست­پذیری فضاهای شهری و مکانیسم بازتولید آن تحت تأثیر نیروهای کلان و اقتضایی- محلی شکل می گیرند که وضعیت حاکم بر آن­ها را رقم می زنند. به عبارتی همانند هر پدیده دیگر شهری، نیروهای مؤثر زیادی در پشت ناپایداری فضاهای شهری وجود دارد و مورد توجه قرار دادن این نیروها یکی از وظائف اصلی و محوری برنامه ریزان در قرن 21 است. در این میان حاشیه نشینی پدیده ای است که اگر چه معلول عوامل دیگری است، اما خود اغلب مسائل فوق را ایجاد و یا آن را تشدید می کند، لذا هدف این پژوهش درک مکانیزمهای موثر بر زیست پذیری محلات غیر رسمی شهر زنجان می باشد که به تولید و باز تولید شرایط حاکم منجر می گردند. در این راستا  تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی های میدانی و توزیع ابزار پرسشنامه با انتخاب تعداد 382 نمونه آماری از محلات 7 گانه شهر زنجان، به انجام رسیده است. به منظور تحلیل  داده ها از نرم افزارهایSPSS  استفاده شده و برای سطح بندی محلات غیر رسمی شهر زنجان از تحلیل عاملی اکتشافی، و تکنیک­های MCDM(Topsis-ANP) بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش، نشان می دهد که از بین ابعاد مختلف زیست پذیری محلات غیر رسمی، بعد کالبدی با ضریب معنی‌داری5.61 به میزان بیشتری وضعیت حاکم بر زیست‌پذیری محلات غیر رسمی شهر زنجان را رقم می زند. همچنین بعد اقتصادی با ضریب تاثیر 0.94؛ در رتبه دوم تاثیر زیست پذیری محلات غیر رسمی شهر زنجان داشته است. بعد زیست محیطی با ضریب تأثیر0.81و بعد اجتماعی باضریب تأثیر 0.41به ترتیب در رتبه سوم و چهارم تاثیر گذاری زیست پذیری و وضعیت حاکم بر آن را در محلات غیر رسمی تبیین می نماید.

چکیده انگلیسی:

Livability of urban spaces and their reproduction mechanism, form under the impact of huge occasional - local forces which creates the state that rules the situation. In other words, like every other phenomenon, there are so many superior forces behind the impermanence of urban zones and paying attention to these forces is a main and pivoted duty for the planners of the 21st century. Because for making decisions about urban areas which have problems, we need to move according to those forces and because there's a relationship between the communication of internal and external factors in advancement of problems and the recognition of forces which cause problems and issues. Among these issues, although living in outskirts cause other issues, but it still cause such problems or intensifies them. So the purpose of this study is to comprehend mechanisms which influence livability of unofficial zones of zanjan city which leads to production and reproduction of the current situation. This study is conducted with a descriptive - analytic approach which uses field study questionnaire for 328 statistical samples in the unofficial zones of zanjan city. The results of the current study shows that among different aspects of livability of unofficial zones, the somatic aspect with a coefficient of 5.61 has the most influence on creating the current situation of livability of the unofficial zones of zanjan city. Also, the economic aspect with a coefficient of 0.99, has the second place for creating the mentioned situation. Biological aspect with a 0.81 and social aspect with a 0.41 coefficient are in third and fourth place.

منابع و مأخذ:

1. آمارنامه استانداری زنجان (۱۳۹۰): نتایج سرشماری نفوس و مسکن


2. بندرآباد، علیرضا (1390) :«شهر زیست پذیر از مبانی تا معنا»، انتشارات آذرخش، چاپ اول، تهران


3. پیران، پرویز (1373): «آلونک نشینی در ایران»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره مسلسل 8887، موسسه اطلاعات.


4. حسین زاده دلیر، کریم (1370): «حاشیه نشینی در جستجوی معنی و مفهوم»، ماهنامه اطلاعات سیاسی - اقتصادی، شماره 45 و 46.


5. حاج یوسفی، علی (1382): «پدیدة حاشیه نشینی قبل از انقلاب». در: مجموعه مقالات: حاشیه نشینی و استان غیر رسمی، شمارة 1،  دانشگاه علوم پزشکی و توانبخشی. تهران، صص 206-177.


6. حیدری، تقی(1395): «تحلیل زیست پذیری بافت های فرسوده شهری (مورد پژوهی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان)»، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی تهران.


7. خراسانی، محمدامین(1391): «تبیین زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی»  رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه ،» مطالعه موردی شهرستان ورامین) تهران، تهران.


8. داداش پور، هاشم. روشنی، صالح (1391): «شناسایی عوامل موثر بر کیفیت محیط مسکونی در محله های قدیمی: مطالعه موردی محله سنگلج تهران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی؛ شماره 10 ، صص 61


9. ساسانپور، فرزانه و همکاران(1394): «سنجش و ارزیابی زیست پذیری شهری در مناطق بیست و دو گانه کلانشهر تهران»، فصل نامه برنامه ریزی منطقه ای ، سال پنجم ، شماره 18.


10. شکویی، حسین(1355): «حاشیه نشینان شهری، خانه های ارزان قیمت و سیاست مسکن تبریز»، انتشارات تبریز، موسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی دانشگاه تبریز.


11. صالحی امیری، رضا و خدائی  زهرا(1390): «حاشینه نشینی و اسکان غیر رسمی(چالش ها و پیامدها)»، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ اول


12. صرافی، مظفر(1381): «اسکان غیررسمی»، نشریه هفت شهر، سال سوم، شماره8.


13. صرافی، مظفر(1381): «به سوی راهبرد ملی سازمان دهی اسکان غیررسمی»، نشریه هفت شهر، دوره ۳، شماره 9، صص 71-65.


14. عریضی، فروغ السادات؛ ربانی، رسول و فاطمه کریمی(1382):  «بررسی مسائل حاشیه نشینی با تاکید بر جنبه های اجتماعی فرهنگی(مطالعه موردی مناطق ارزنان و دارک اصفهان)»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره ۱۰، ش 24، صص ۱۰۱-۱۲۸.


15. ساسان پور، فرزانه (1390): «مبانی پایداری توسعه کلانشهرها با تاکید بر کلانشهر تهران»، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، تهران


16. ماجدی، حمید و بندرآباد، علیرضا(1389): «بررسی معیارهای جهانی و بومی شهر زیست پذیر،» نشریه هویت شهر، سال هشتم، شماره هفدهم .


17. مهندسین مشاور تدبیر شهر (1389): «مطالعات امکان سنجی بهسازی شهرنگر و توانمندسازی اجتماعی محلّات فقیر نشین شهر زنجان»، سازمان مسکن و شهرسازی استان زنجان.


18. نقدی، اسدلله و صادق زارع(1389): «جهان چهارم ایرانی، سیمای زیست حاشیه ای و مسائل شهری در همدان و برخی راه چاره ها»، مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، سال اول، شماره سوم، صص 166-145.


19. نیک نام، جواد و موسوی، سید عارف(1389): «بررسی مشکلات  و مسائل سکونتگاههای غیررسمی»، کتاب دیجیتال منتشر شده توسط سازمان شهرداریها و دهیارهای کشور، تهران.


20. Douglass, M., et al. (200۶): The livability of mega-urban regions in Southeast Asia- Bangkok, Ho Chi Minh City, Jakarta and Manila compared. International Conference on The Growth Dynamics of Mega-Urban Regions in East and Southeast Asia, 24 - ۴۷


21. Economist Intelligence Unit, (2011): A Summary of the Liveability Ranking and Overview, EIU , 22, 12-34


22. Economist Intelligence Unit, (2011): A Summary of the Liveability Ranking and Overview, EIU


23. Evans, P., (ed.), (2002): Livable Cities? “Urban Struggles for Livelihood and Sustainability University of California Press Ltd”: USA, pp.: 2-30.


24. Godschalk, D.R(2004): land use planning challenges with conflicts visions of sustainable development and livable communites, Journal of Sustainable Mining , 32, 91–101.


25. Larice, M,Z (2005): “great neighborhoods: the livability and morphology high density neighborhoods in urban north America”, PHD


26. Lennard, SH and HL Lennard (1995): liveable communities ties observed Carmel: Gondolier press, Vehicular Communications


27. Moser, Gabriel (2009): Quality of life and sustainability:Toward person–environment congruity. Journal of Environmental Psychology, 29, PP.351–357.


28. NOORDIN, MD. NAZRI MOHD (2013): Planning for Liveable Cities,  Organized by JPBW Sabah, Heliyon Partner Journal


29. Song yang (2011), a livable city study in china: using structural Equation models, thesis submitted in statistics, department of statistics Uppsala university


30. Stein , E .Kathleen(2002), COMMUNITYand Quality of Life, NATIONAL ACADEMY PRESS ,Washington, UN – HABITAT annul reports, 2005, Responding to the Challenges of an Urbanizing world


31. Timmer Vanessa and nola- Kate S,. (2005): “THE WORLD URBAN FORUM 2006 Vancouver” working group discussion paper internation center for sustainable cities.


32. Oxford Johnson, R.T (1998): the dietionary of human geography, edition oxford black well