سنجش و‌ تحلیل شاخص‌های رقابت‌پذیری در کشورهای غرب آسیا با تأکید بر ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

اسماعیل علی اکبری ¹ (اســتاد گروه جغرافیــا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران)
مجید اکبری ² (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌‌نور، تهران، ایران)
معصومه انصاری ³ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران)
وحید بوستان احمدی ⁴ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/01/07 تاریخ پذیرش : 1397/12/29 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: ایران, رقابت پذیری, الگوی فضایی, رقابت, مجمع اقتصاد جهانی,

چکیده مقاله :

سطح رقابت­پذیری کشورهای جهان یکی از معیارهای مهمی است که بسیاری از متغیرهای اقتصاد خرد و کلان را در نظر می­گیرد. این شاخص در راستای حفظ بقای هر کشوری، نقش مهمی را بازی می­کند؛ در این راستا این نوشتار با هدف سنجش و تحلیل فضایی شاخص­های رقابت­پذیری (GCI) در منطقه غرب آسیا با تأکید بر کشور ایران انجام گرفته است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی می­باشد. ابزار گردآوری اطلاعات برای بررسی شاخص­های رقابت­پذیری در قالب 12 مولفه­ اصلی و داده­های مربوط به آن­ها از گزارش (Report on GlobalCompetitiveness Index (GCI)) گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل­های آنتروپی شانون، تاپسیس، مدل ضریب پراکندگی، روش خودهمبستگی فضایی موران جهانی (Moran's I) و از نرم­افزار­Arc Gis استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد کشورهای امارت متحده عربی، رژیم اشغالگر قدس و قطر با کسب بالاترین میزان امتیاز تاپسیس در رتبه­های اول تا سوم قرار دارند و در این بین کشور ایران با میزان امتیاز تاپسیس51/0 در جایگاه هشتم و کشور یمن نیز با کمترین امتیاز در جایگاه آخر قرار گرفته است. یافته­های دیگر با استفاده از مدل ضریب پراکندگی نشان داد در بین مؤلفه­های دوازده­گانه رقابت­پذیری جهانی، بیشترین میزان نابرابری در مؤلفه کارایی بازار کار (742/0) و کمترین میزان نابرابری در مؤلفه­های نهادها و آموزش عالی و تربیت نیروی انسانی (390/0) بوده است. همچنین شاخص موران در تمام مؤلفه­های دوازده­گانه رقابت­پذیری کمتر از یک می­باشد که نتیجه­ می­گیریم الگوی توزیع مولفه­ها در بین کشورهای منطقه­ غرب آسیا به صورت الگوی تصادفی (Random) و نشانگر بدون برنامه­ریزی بودن توزیع فضایی شاخص­های رقابت­پذیری است.

چکیده انگلیسی:

The level of competitiveness of the countries of the world is one of the important criteria that takes into account many variables of micro and macro economies. This indicator plays an important role in preserving the survival of any country. This study aims to measure and analyze the spatial distribution model of competitiveness indicators (GCIs) in the Region Western Asia with emphasis on the country of Iran. The type of research and its method is descriptive-analytical. The data collection tool was compiled to examine the spatial distribution of infrastructure indicators in the form of 12 major components and their data from the report (GCI). For analyzing information from models such as entropy model Shannon, Topsis multi-criteria decision making technique (TOPSIS), Dispersion coefficient model, Moran's I spatial correlation method, and ArcGis software. The results of this study indicate that the UAE, Israel and Qatar, ranked first to third with the highest points of the TOPSIS rating, while Iran with a rating of 0.51 in the eighth place and the country of Yemen With the lowest score it is in the last place. Other findings, using the dispersion coefficient (cv) model, showed that among the twelve components of global competitiveness, the highest levels of inequality in the labor market performance component (0.742) and the lowest level of inequality in the components of institutions and higher education and education Manpower (0.390). Also, Moran index in all twelve components of competitiveness is less than one. We conclude that the distribution pattern of components in West Asian countries is a random pattern and this is a random and unplanned indicator of spatial distribution Competitiveness.

منابع و مأخذ:

1. اصغرپور، محمدجواد (1387): "تصمیم گیری­های چند معیاری"، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


2. اکبری، نعمت­الله و مهدی زاهدی­کیوان (1387)، "کاربرد روش­های رتبه­بندی و تصمیم­گیری چند شاخصه"، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران.


3. بافنده ایماندوست، صادق، مفیدی، علی (1395): "سنجش تاثیر شاخص­ رقابت­پذیری GCI بر رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته برگزیده"، مجله اقتصاد و توسعه منطقه­ای، سال 23، شماره 12، صص 95-65.


4. بررسی گزارش مجمع جهانی اقتصاد از شاخص رقابت­پذیری ایران در سال 2017-2018، وزارت امور اقتصادی و دارایی، معاونت امور اقتصادی، مهر ماه 1396.


5. جانی، سیاوش(1390): "عوامل موثر بر رقابت­پذیری در ایران و کشورهای جنوب غرب آسیا"، فصلنامه پژوهش و سیاست­های اقتصادی، سال 19شماره(58)، 159-190


6. داداش­پور، هاشم و فرانک احمدی (1389): "رقابت­پذیری منطقه­ای به مثابه رویکردی نوین در توسعه منطقه­ای"، نشریه راهبرد یاس، شماره 22، صص80-51.


7. رحمان سرشت، حسین، صفاییان، میترا (1390): "مدل رقابت­پذیری صتایع تولید در ایران، فصلنامه مطالعات مدیریت صنعتی"، سال نهم، شماره 22، صص 75-104.


8. شریف­زادگان، احمدحسین، ندایی طوسی، سحر (1394): چارچوب " توسعه­ی فضایی رقابت­پذیری منطقه ای در ایران" مورد پژوهی: استان­های 30 گانه، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دوره 30، شماره 3،، صص5-20


9. محمدی، علیرضا، فیروزی مجنده، ابراهیم (1395): "تحلیل فضـایی مسجـد در شـهر اردبیل در دوره معـاصر، فصلنامه مطالعات شهری"، شماره هفدهم، صص 6655-55.   


10. مصلح شیرازی، علی نقی، خلیفه، مجتبی(1394): " اندازه­گیری کارایی رقابت­پذیری جهانی ایران در مقایسه با کشورهای منتخب با استفاده از مدل دو مرحله­ای تحلیل پوشش دادها"، چشم­انداز مدیریت صنعتی، شماره 19، صص137-117.


11. ملک اخلاق، اسماعیل، طالقانی، محمد (1389): "تحلیل رقابت­پذیری در گستره جهانی( با تأکید بر سیر تکاملی مدل الماس)"، مجله پژوهش­های بازرگانی، 45، صص 29-16.


12. میراحسنی، منیرالسادات(1392): " شاخص­های رقابت­پذیری ایران و برخی کشورهای جهان از منظر گزارش مجمع جهانی اقتصاد" (2014-2013)، مجله اقتصادی، شماره 9 و 10، صص 128-107.


13. نظم­فر، حسین، عشقی چهاربرج، علی، علوی، سعیده (1396): "تحلیل فضایی رقابت­پذیری سکونتگاه­های شهری استان­های ایران" ، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال هفتم، شماره بیست و چهارم، صص 168-153.


14. یاسوری، مجید، سجودی، مریم(1395): "نقش و جایگاه ایران در آسیای غربی و جنوب غربی"، فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، سال چهارم شماره سیزدهم، صص 203-169.

1. 15.  Bhawsar, P, Chattopadhyay.U (2015): Competitiveness: Review, Reflections and Directions, Business and International Management, olume: 16 issue: 4, pp: 665-679.


2. 16.  Krugman,P.(1994), Competitiveness: A dangerous obsession, Journal of ForeignAffairs,vol.37, pp:34.


3. 17.  Lengyel ,I(2007): Economic growth and competitiveness of Hungarian regions,2nd Central European Conference in Regional Science (CERS ), Faculty of Economics and Business Administration. pp: 587-608.


4. 18.  Momaya, K. (2011): Cooperation for competitiveness of emerging countries: learning from a caseof nanotechnology,  Competitiveness Review: An International Business Journal, 21 (2): pp:150-701.


5. 19.  Nevenka .Č, Krešimir. J , Valentina. V(2013 ): Measuring regional competitiveness: the case of Croatia,  Institute for Development and International Relations (IRMO), ,Vol. 13, No( 4): pp: 503–523.


6. 20.  Pérez-Moreno. s Rodríguez .b, Luque. m(2015): Assessing global competitiveness under multi-criteria perspective, Economic Modelling, ECMODE-03853; No of Pages11.


7. 21.  Porter, Michael(1990) : Competitive Advantage of Nations, Free Press: New York.


8. 22.  Rahnama, M., Asadi, A., Rousta, M. (2013) : Analysis of the spatial distribution of land prices


9. 23.  Samanta,S. K,& sanyal,R.N..(2010) : National competitiveness and perception of corruption. ASR, 18, pp: 89-101.


10. 24.  Šegota .A, Tomljanović. M , Huđek. I V(2017 ): Contemporary approaches to measuring competitiveness – the case of EU member states,  Journal of Economics and Business, Vol. 35, No. 1, pp. 123-150.


11. 25.  Şener, S. (2013) :The Competitiveness of Turkish Economy within the Scope of WEF Global Competitiveness Index, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 75, pp: 453 – 464.


12. 26.  Shurchuluu, P. (2002). National productivity and competitive strategies for the new millennium. Integrated Manufacturing Systems, 13(6), 408-414.


13. 27.  The Global competitiveness report 2016-2017, Klaus schwab, World Economic Fourm.


14. 28.  World Economic Forum (2015) Global Competitiveness Report 2015–16, New York: Oxford University Press.