ابداع قانونگذار اسلامی در تحقق عدالت در روابط مالی زوجین

محورهای موضوعی : زن و خانواده

عزت السادات میرخانی ¹ , صبا غفوری دره گرگی ² , لیلا سادات اسدی ³

1 - استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه تربیت
3 - استادیار گروه حقوق دانشگاه امام صادق (ع)، واحد خواهران

تاریخ دریافت : 1392/07/15 تاریخ پذیرش : 1393/03/04 تاریخ انتشار : 1393/03/01

کلید واژه: عدالت, زوجین, تکالیف مالی, روابط مالی, نظام قانونگذاری اسلامی,

چکیده مقاله :

مسألۀ عدالت از ایده های ارزشی در تمامی نظام های حقوقی است که تحقق آن مستلزم وجود تمهیدات و تعهدات گوناگونی در جوامع انسانی است. این مهم در نظام قانونگذاری اسلامی در تمام ابعاد قانونگذاری از جمله روابط میان زوجین به بهترین نحو ترسیم گردیده است. در واقع مسألۀ عدالت در روابط زوجین به ویژه در حوزه روابط مالی، از ابداعات حکیمانه قانونگذار اسلامی است؛ چراکه در این نظام، عدالت درون خانه ای با دو رویکرد متفاوت مطرح می گردد. رویکرد اول تساوی حقوقی به صورت فراجنسیتی و براساس تساوی در هویت انسانی است و رویکرد دوم موازنۀ عادلانه در تقسیم وظایف بر مبنای جایگاه جنسیتی افراد در خانواده می باشد. هدف نوشتار حاضر این است که با رویکردی غیر منفعلانه و نگرشی فرافقهی، آیات پیرامون زوجین در باب حقوق و تکالیف مالی آنان بر محور تعرفۀ خاص اسلام از عدالت، نظام مند و مدون سازد. روش تحقیق در این پژوهش، از نوع کیفی و شیوۀ تحلیلی- استنتاجی می باشد. نتایج بررسی بدین صورت است که در ابتدا به حق مالی مشترک میان زوجین و سپس به تحلیل تفاوت های حقوق آنان بر محور تعادل پرداخته شده است.

منابع و مأخذ:

-   قرآن کریم

-   ابن تراب، مریم (1385)، اصل عدالت اجتماعی در سیستم قانونگذاری اسلامی، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق سابق). شماره 44، صص 63-89.

-   ابوت، پاملا؛ کلر والاس (1380)، جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.

-   اماری لیس، تورس؛ روزاریو، دل روزاریو (1375)، جنسیت و توسعه، ترجمه جواد یوسفیان، تهران: نشر بانو.

-   جمشیدی، محمدحسین (1380)، نظریه عدالت، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.

-   جوادی آملی، عبدالله (1372)، زن در آینه جلال و جمال، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

-   حکمت نیا، محمود (1390)، فلسفه نظام حقوق زن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.

-   دفتر مطالعات و تحقیقات زنان (1382)، فمینیسم و دانش های فمینیستی؛ ترجمه و تحلیل و نقد مقالات دایره المعارف روتلیج، قم: مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران.

-   دل­وکیو، ژرژ (1336)، تاریخ فلسفه حقوق، ترجمه دکتر جواد واحدی، تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.

-   دهخدا، زهره (1383)، حقوق زن از منظر قرآن کریم و قانون مدنی ایران، فصلنامه بانوان شیعه، شماره 2، صص 147-165.

-   راغب الاصفهانی، ابی القاسم الحسین بن محمد (بی­تا)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفه.

-   شادی طلب، ژاله؛ گرایی نژاد، علیرضا (1383)، فقر زنان سرپرست خانوار، زن در توسعه و سیاست، دوره 2، شماره 1،صص 49-70.

-   شاکری گلپایگانی، طوبی (1385)، عدالت فقهی:عدالت خرد و کلان، ندای صادق، سال یازدهم، شماره 41و 42، صص 5-10

-   صدر، سید محمدباقر (1408ق).  فلسفتنا، قم:  مجمع الشهید الصدر العلمی و الثقافی، چاپ دوم.

-   طالقانی، سیدمحمود (1360)، پرتوی از قرآن، بی­جا: شرکت سهامی انتشار.

-   طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم.

-   طبری، محمد بن جریر (بی­تا)، تفسیر الطبری، قاهره: دارالمعارف.

-   طریحی، فخرالدین (1403ق)، مجمع­البحرین، بیروت: موسسه الوفاء، طبعه الثانیه.

-   ظهره وند، راضیه (1381)، رابطه­ی ادراک از نقش­های جنسیتی و رضایت از جنس، پژوهش زنان، دوره 2، شماره 2، صص117-126

-   عدل الهی از دیدگاه امام خمینی ( الف 1378)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.

-   الفراء البغوی، حسین بن مسعود (1407ق)، تفسیر البغوی؛ معالم التنزیل، بیروت: دارالمعرفه.

-   السیایس، محمدعلی و دیگران (1415ق)، تفسیر آیات­الاحکام، بیروت: دار ابن کثیر.

-   گیدنز، آنتونی (1389)، جامعه شناسی، ترجمه حسن چاووشیان، تهران، نشر نی.

-   مصباح یزدی، محمدتقی و همکاران (1391)، جنسیت و نفس، تهران: نشر هاجر، چاپ اول.

-   مصطفی، ابراهیم و دیگران (1989م)، معجم الوسیط، استانبول: دارالدعوه.

-   مطهری، مرتضی (1359)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم.

-   مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول.

-   ملاصدرا (1378)، اسفار اربعه، تهران: شرکه دارالمعارف الاسلامیه.

-   الموسوعه الفقهیه (1416ق)،کویت: وزاره الاوقاف الشئون الاسلامیه، 1416ق.

-   الموسوی الخمینی، روح الله (بی­تا)، البیع، قم: نشر موسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ج دوم.

-   مولرآکین، سوزان (1383)، زن از دیدگاه فلسفه سیاسی غرب، ترجمه و تالیف ن.نوری­زاده، تهران: انتشارات قصیده­سرا، روشنگران مطالعات زنان.

-   میرخانی، عزت السادات (1378). ریاست، تمکین، تسخیری متقابل در خانواده، مطالعات راهبردیزنان، شماره 5، صص 16-31.

-   نکونام، جعفر (1386)، روش تحقیق با تاکید بر علوم اسلامی، قم: انتشارات دانشگاه قم.