جایگاه زن در عرفان و تصوف اسلامی (با تکیه بر آثار سنایی، عطار و جامی)
محورهای موضوعی : دین، مذهب و فقه
یدالله بهمنی مطلق
1
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران)
علی شربتی
2
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دبیر رسمی آموزش و پرورش بابلسر.)
کلید واژه: سنایی, عطار, جامی, زن, woman, Attar, Jami, poem, اشعار صوفیه, Sanaie, Sufis,
چکیده مقاله :
زن به عنوان نیمی از جامعه ی انسانی در پژوهش های نوین، جایگاهی ویژه دارد. نظر به دگرگونی عمده ای که در نگرش به این عنصر برجسته ی اجتماعی در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ی دیدگاه های طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن برای شناخت جامع و دقیق تر او امری ضروری است. صوفیه (عرفا) به دلیل جایگاهی والا و مثبت که در میان طبقات جامعه دارند، دیدگاهشان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این مقاله تلاش می شود جایگاه زن از نظر سه تن از صوفیه (سنایی، عطار و جامی) تحلیل و بررسی شود. آنچه در نمود نخست دریافت می شود، این است که آنان بیشتر اندیشه های خود را از آموزه های متعالی قرآن و احادیث نبوی دریافت نموده اند. در وهله ی دوم از حاصل این پژوهش درمی یابیم که نگاه مثبت و احیاناً منفی آنان نسبت زنان امری احساسی یا شخصی نیست، بلکه آنچنان که -گاه در قرآن کریم و کلام بزرگان دین هم با نمونه هایی از آنها روبرو می شویم، اغلب واکنشی است در برابر رفتار منفی و ناشایست فردی و نقش هایی که برخی از زنان ایفا نموده اند. انتقاد از رفتار نادرست انسان ها، نه خود آنها امروزه از دیدگاه روانشناسی نیز مورد تأیید است. برخورد منفی با رفتارهای ناپسند و شخصیت منفی افراد، امری است که اختصاص به جنس زن ندارد؛ مردان بسیاری از جمله ابوجهل ها و ابولهب ها در قرآن کم نیستند که از آنها به بدی یاد شده است. عرفای بزرگ ما به اقتضای حال و مقام سخن، گاه زنانی را به عنوان اسوه و الگو معرفی کرده اند که مردان باید درس مردانگی، توکل، فداکاری از آنها بیاموزند. چنانکه می دانیم حسن بصری بی حضور رابعه مجلس نمی گفت.
The woman as a half of the human society has a special place in the new studies. Viewing the great development in attitudes to the main social elements that exist in present time, it is necessary to study the views of different classes of society about woman for knowing her more generally and accurately. Sufis (mystics) for the high and positive position that they have among the various classes of society, their views has a special importance. In this essay it is tried to analyze the face of woman from the view of greets Sufis like sanaie, attar and Jami. What is understood from the first view is that they receive most of their thoughts from the high education of Quran and the prophet's tradition. In the second stage, we understand from the result of this essay that their positive and probably negative view about women is not personal and emotional. But as we see some examples of them in Quran and the speech of the greats of religion, is often reaction against negative and in appropriate individual behavior and the roles that some women have played. The criticism of in correct human behavior, not themselves, is confirmed today from the psychological view. The negative impact with inappropriate behavior and negative character of individuals is something that does not allocate to woman kind. There are many people that we had a bad memory of them in Quran like Abojahl and Abolahab. Our great mystics, according to the conditions of time and the speech position, sometimes introduce women as a model and pattern that men should learn from them the lesson of manliness, reliance and devotion.
-قرآن کریم
-آنه ماری، شیمل .( 1381 )زن در عرفان و تصوف اسلامی، ترجمه فریده مهدوی دامغانی، تهران، مؤسسه نشر تیر.
-استرآبادى، محمد امین - عاملى، سید نور الدین موسوى 1426 )ه .ق .(الفوائد المدنیۀ و بذیله الشواهد - المکیۀ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
-افراسیاب پور، علی اکبر .( 1389 )زناشویی در عرفان، تهران، انتشارات زرین و سیمین. پژوهشی زن و -افراسیاب پور، علی اکبر .( 1390 )مقام زن و حضرت زهرا)س (از نظر سنائی غزنوی، فصلنامه علمی 106- فرهنگ، سال دوم، شماره ششم، ص . 93
-افصح زاد، اعلا خان .( 1378 )نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب ها و منشآت، به کوشش عصام الدین اورون بایف و اسرار رحمان، تهران، میراث -جامی، عبدالرحمن.( 1378 )نامه مکتوب
-جامی، عبدالرحمن .( 1386 )مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مدرس گیلانی،تهران، انتشارات اهورا -مهتاب
-جعفریان، رسول 1428 )ه .ق .(رسائل حجابیه، قم، انتشارات دلیل ما.
-حسینی، مریم .( 1358 )نخستین زنان صوفی، تهران، نشر علم
-زرین کوب، عبدالحسین .( 1386 )با کاروان حله، تهران، انتشارات علمی هادی بن مهدی 1421 )ه .ق .(شرح نبراس الهدی-أرجوزه فی الفقه، قم، انتشارات بیدار. -سبزواری، ملا
-ستاری جلال، 1389 ، عشق صوفیانه، نشر مرکز. ای بر مبانی عرفان و تصوف، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی -سجادی، سید ضیاءالدین .( 1385 )مقدمه
ها) سمت.( دانشگاه
-سنایی، غزنوی .( 1383 )حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. 2، تهران،انتشارات فردوسی. - -صفا، ذبیح الله .( 1363 )تاریخ ادبیات در ایران،) جلد( 4
-طاهری، ابو القاسم .( 1349 )تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاه عباس .تهران، حبیبی -فرانگلین.
-حر عاملی ، محمد بن حسن 1412 )ه .ق .(هدایه الأمه إلی أحکام الأئمه-منتخب المسائل، 8 جلد، تهران، مجمعالبحوث الاسلامیه.
-عطار نیشابوری، فریدالدین علی بن ابراهیم .( 1383 ) تذکره الاولیا، به تصحیح رینولد آلن نیکلسون،) جلد( 8تهران، انتشارات اساطیر.
-فروزانفر، بدیع الزمان .( 1353 )شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار، تهران، انتشارات دهخدا .
-نهج الفصاحه .( 1385 )به کوشش علی شیروانی، قم، انتشارات دارالفکر