مقایسه عرفان شیعی بانوی عارف ام سلمه بیگم نیریزی با قطب الدین نیریزی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
نسرین خدابنده
1
(دانشگاه الزهرا(س) تهران، گروه زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران.)
مهین پناهی
2
(دانشگاه الزهرا(س) تهران، گروه زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران.)
کلید واژه: عرفان شیعی, ام سلمه بیگم نیریزی, قطب‌الدین نیریزی,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر مقایسه عرفان شیعی در جامع‌الکلیات اثر ام سلمه بیگم نیریزی بانوی عارف با فصل‌الخطاب اثر قطب‌الدین نیریزی بود. جامعة مورد پژوهش کتاب های عرفان شیعی می باشد. نمونه مورد بررسی کتاب جامع الکیات و کتاب فصل‌الخطاب است. طرح پژوهش تحلیلی-توصیفی بود. اطلاعات با روش کتابخانه‌ای جمع آوری و به صورت کیفی تحلیل شد.نتایج نشان داد که: محتوای دو اثر دقیقاً با هم منطبق نیستنند، هرچند هردو نویسنده سیروسلوک معنوی را با تکیه بر مکتب عرفانی اهل بیت و احادیث شیعی قابل دسترسی دانسته‌اند؛ اما به صورت کلی مفاهیم مشترکی که بین آنها وجود دارد، بیشتر مربوط به مباحث خداشناسی و معرفت ذات الهی می‌باشد. هم چنین باوجود آن که هردو اثر از مکتب عرفانی مولوی، عطار و شبستری متاثر بوده‌اند اما به دلیل نگارش عربی کتاب فصل‌الخطاب ، قطب‌الدین نتوانسته از آثار این بزرگان ادب فارسی در اثر خود استفاده کند ولی ام سلمه از اشعار این شاعران بسیاراستفاده کرده است. با وجود آن که هردو اثر عرفانی- فلسفی هستند اما اثرام سلمه بیگم در مقایسه با اثر قطب‌الدین به جنبه‌های عرفانی توجه بیشتری دارد و در اثر قطب‌الدین جنبه‌های فلسفی پررنگ‌تر می‌باشد. با وجود شباهت این دو اثر به یک دیگر، به سبب وجود مطالب عمیق عرفانی، جامع‌الکلیات یک اثر مستقل است و نه تقلیدی از فصل الخطاب که حاصل ذهن توانای این بانوی فرهیختة ایرانی است.
The purpose of the present research was to compare the Shiite mysticism in Jame Al-Kulliyat by Umme Salme Beygum Nirizi a Mystic lady, with Fasl Al-Khetab by Qutbuddin Nirizi. The statistical population was Shiite mysticism books. The studied sample was Jame Al-Kulliyat and Fasl Al-Khetab.The research design was analytical-descriptive.The data was collected by library method and It was analyzed qualitatively. The results showed that the contents of the two works did not exactly match each other’s, however, both authors had considered the spirituall- mystical journey to be achievable by relying on the mystical school of Ahl al-Bayt and Shiite hadiths. But in general, there were common concepts between both that was more about theology and the knowledge of the divine essence. Also, while both works were influenced by the mystical school of Rumi, Attar and Shabestari. due to the Arabic writing of the book Fasl Al-Khetab, Qutbuddin could not use the works of these great Persian writers in his work but Umme Salme had implemeted the poems of these poets a lot. Although both were mystical-philosophical works, the work of Umme Salme Beygum considered more mystical aspects than the work of Qutbuddin and in Qutbuddin's book, the philosophical aspects were more prominent. Despite the similarity of the two works, due to the deep mystical content, Jame Al-Kulliyat was an independent work and not an imitation of the Fasl Al-Khetab, which was the result of the capable mind of this cultured Iranian lady.
- قرآن مجید.
- امّ سلمه بیگم. جامع الکلیات. تصحیح و تعلیق: مهدی افتخار. (1393). قم: آیت اشراق.
- حیدری، سید کمال. عرفان شیعه. ترجمه محمدعلی سلطانی. (1392). تقریرات حیدری به عربی به اهتمام شیخ خلیل رزق، ویرایش و بازنگری دکتر مسعود فکری، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- خویی، ابوالقاسم. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب قطب الدین نیریزی. تصحیح و تنقیح محمد خواجوی. (1384). جلد دوم، چاپ اول، تهران: مولی.
.- خویی، ابوالقاسم. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب قطب الدین نیریزی. تصحیح و تنقیح محمد خواجوی. (1396). جلداول، چاپ چهارم، تهران: مولی.
- دلریش، بشری. (1375). زن در دورة قاجار. چاپ اول، تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- رجبی، محمد حسن. (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی. چاپ اول، تهران: سروش.
- رودگر، محمد جواد. (1394). عرفان شیعی و شاخصههای آن. فلسفة دین، 12، 458-227.
- رودگر، محمد جواد، شاکری راد، مائده. (1392). علامه طباطبائی و عرفان شیعی. فصلنامة پژوهش های اعتقادی–کلامی،3(9)، 76-49.
- طاهری، زهرا. (1390). حضور پیدا و پنهان زن در متون صوفیه: زنان صوفی از آغاز سدههای نخستین هجری تا دوران قبل از انقلاب مشروطه. چاپ اول، تهران: نشر ثالث.
- طباطبایی، سید محمد حسین. (1354). شیعه در اسلام. چاپ ششم، تهران: کتابخانة بزرگ اسلامی.
- علی بن ابیطالب(ع). نهج البلاغه. ترجمه سید جعفر شهیدی. (1378). چاپ پانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
- فنائی اشکوری، محمد. (1389). شاخصه های عرفان ناب شیعی. فصلنامة شیعه شناسی، 8(33)، 29-7.
- کریمی زنجانی اصل، محمد. (1393). عرفان شیعی به روایت سید حیدر آملی. تهران: اطلاعات.
- مطهری، مرتضی. (1382). آشنایی با قرآن. جلد اول، چاپ هجدهم، تهران: صدرا.
- نیریزی، قطبالدّین. قصیدة عشقیه در حقیقت عشق الهی. مقدمه ترجمه تصحیح و تعلیق محمد ذاکر عباسعلی. (1383). ج.اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ورمرزیار، مرضیه. (1392). گزارشی تحلیلی از کتاب شاخصه های عرفان ناب شیعی. معرفت، 22(193)، 108-99.
_||_