ارزیابی رادیوگرافی و اولتراسونوگرافی دستگاه گوارش در اسهال پاروویروسی سگ

محورهای موضوعی : آسیب شناسی درمانگاهی دامپزشکی

عبدالواحد معربی ¹ , بهمن مصلی نژاد ² , مهدی پورمهدی بروجنی ³ , امید قزوانچاهی ⁴

1 - دانشیار گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
2 - استاد گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
3 - استاد گروه بهداشت و مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
4 - دانش¬آموخته دکترای حرفه¬ای، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/06/28 تاریخ پذیرش : 1402/10/15 تاریخ انتشار : 1403/02/30

کلید واژه: پاروویروس, اولتراسونوگرافی, رادیوگرافی, سگ, اسهال.,

چکیده مقاله :

اسهال پاروویروسی در سگ‌سانان، یک بیماری مهم، همراه با اسهال و استفراغ خونی می¬باشد. هدف از انجام مطالعه حاضر، ارزیابی یافته¬های اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی دستگاه گوارش سگ¬های مبتلا به اسهال پاروویروسی سگ بود. بدین منظور تعداد 30 قلاده سگ مبتلا به پاروویروس، از نژادهای مختلف و در محدوده سنی بین 2 تا 11 ماه، مورد بررسی قرار¬گرفتند. در ادامه مختصات مورد نظر در دستگاه گوارش سگ¬ها، توسط دستگاه اولتراسونوگرافی لاندویند اندازه¬گیری شد. میانگین ضخامت دیواره معده، روده باریک و قولون، به¬ترتیب برای حیوانات گروه‌های A1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 38/1، 14/2، 9/0 و A2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 5/1، 96/1 و 84/0 میلی¬متر به¬دست آمد. همچنین مقادیر پارامترهای فوق برای حیوانات گروه¬های B1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، B2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، C1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال غیر¬خونی) و C2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال غیر¬خونی) نیز، تعیین شد. میانگین تعداد انقباضات پریستالتیک در روده باریک سگ¬های گروه¬های A1، A2، B1، B2، C1 و C2 هم به-ترتیب 6/1، 4/1، 18/2، 5/1، 1/2 و 4/2 ثبت شد. نتایج نشان داد که اسهال خونی می¬تواند تعداد انقباضات پریستالتیک را کاهش دهد. البته، تفاوت معنی¬داری را بین گروه¬های A و B با C نشان داد (05/0>p)، اما تفاوت بین گروه¬ A با B معنی¬دار نبود (05/0<p). همچنین تغییر در اکوژنیسیته به‌صورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) نیز مشاهده گردید. یافته¬های فوق می¬توانند تا حد زیادی در روند درمان اسهال سگ¬ها، کمک¬کننده باشند.

چکیده انگلیسی:

Canine parvovirus (CPV-2) is an important disease with high relatively prevalence. In the present study, the ultrasonographic and radiographic findings of the gastro-intestinal tract were detected in dogs suffering from hemorrhagic and non-hemorrhagic diarrhea. Thirty dogs between 2 until 11 months of age (mean= 5.43 months) were examined with confirmed canine parvovirus enteritis by immunochromatography assay (ICA). The studied dogs were categorized into three groups and each group was divided into subgroups (less than 6 months) and (above 6 months). The mean of wall thickness of stomach, small intestine and colon were recorded 1.38, 2.14 and 0.9 mm for group A1 and 1.5, 1.96 and 0.84 mm for group A2 respectively. The above parameters were detected for groups B1, B2, C1 and C2. The mean of peristaltic contractions in small intestine of different groups A1, A2, B1, B2, C1 and C2 were recorded 1.6, 1.4, 2.18, 1.5, 2.1 and 2.4 respectively. The statistical analysis showed a significant difference between groups A and B with C group (p<0.05), but the difference was not significant between groups A with B (p>0.05). The obtained results showed that hemorrhagic diarrheas (parvovirus and non-parvovirus) can decrease the number of peristaltic contractions in small intestine. Changes in echogensity were seen as hyperechoic (6 out of 30; 20%) and hypoechoic (5 out of 30; 16.67%). Although none of the above changes are pathognomonic for canine parvovirus enteritis, but the above findings in combination with other signs can be highly helpful in the treatment process.

متن کامل:



آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی                                                                                                                  دوره 18، شماره 1، پیاپی 69، بهار 1403، صفحات: 81-69

 

 

 

"مقاله پژوهشی"                                                                                            DOI: 10.71499/jvcp.2024.3081428

ارزیابی رادیوگرافی و اولتراسونوگرافی دستگاه گوارش در اسهال پاروویروسی سگ

 

عبدالواحد معربی1*، بهمن مصلی‌نژاد2، مهدی پورمهدی‌بروجنی3، امید قزوانچاهی4

 

1- دانشیار گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2- استاد گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

3- استاد گروه بهداشت و مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

4- دانش­آموخته دکترای حرفه­ای، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

*نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(تاریخ دریافت: 28/6/1402 تاریخ پذیرش: 15/10/1402)

 

 

چکیده

اسهال پاروویروسی در سگ‌سانان، یک بیماری مهم، همراه با اسهال و استفراغ خونی می­باشد. هدف از انجام مطالعه حاضر، ارزیابی یافته­های اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی دستگاه گوارش سگ­های مبتلا به اسهال پاروویروسی سگ بود. بدین منظور تعداد 30 قلاده سگ مبتلا به پاروویروس، از نژادهای مختلف و در محدوده سنی بین 2 تا 11 ماه، مورد بررسی قرار­گرفتند. در ادامه مختصات مورد نظر در دستگاه گوارش سگ­ها، توسط دستگاه اولتراسونوگرافی لاندویند اندازه­گیری شد. میانگین ضخامت دیواره معده، روده باریک و قولون، به­ترتیب برای حیوانات گروه‌های A1 (سگ­های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 38/1، 14/2، 9/0 و A2 (سگ­های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 5/1، 96/1 و 84/0 میلی­متر به­دست آمد. همچنین مقادیر پارامترهای فوق برای حیوانات گروه­های B1 (سگ­های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، B2 (سگ­های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، C1 (سگ­های زیر 6 ماه دچار اسهال غیر­خونی) و C2 (سگ­های بالای 6 ماه دچار اسهال غیر­خونی) نیز، تعیین شد. میانگین تعداد انقباضات پریستالتیک در روده باریک سگ­های گروه­های A1، A2، B1، B2، C1 و C2 هم به­ترتیب 6/1، 4/1، 18/2، 5/1، 1/2 و 4/2 ثبت شد. نتایج نشان داد که اسهال خونی می­تواند تعداد انقباضات پریستالتیک را کاهش دهد. البته، تفاوت معنی­داری را بین گروه­های A و B با C نشان داد (05/0>p)، اما تفاوت بین گروه­ A با B معنی­دار نبود (05/0<p). همچنین تغییر در اکوژنیسیته به‌صورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) نیز مشاهده گردید. یافته­های فوق می­توانند تا حد زیادی در روند درمان اسهال سگ­ها، کمک­کننده باشند.

 

كليدواژه­­ها: پاروویروس، اولتراسونوگرافی، رادیوگرافی، سگ، اسهال.

 

مقدمه

از روش­های تشخیصی دقیق و مطلوب در تصویربرداری می­توان اولتراسونوگرافی را نام برد که در پزشکی و دامپزشکی از آن، به‌عنوان یک روش غیرتهاجمی برای تصویربرداری بسیاری از بخش­های بدن استفاده می­کنند (Assadnassab et al., 2011; Yadegari, 2015). انجام اولتراسونوگرافی طبیعی و غیرطبیعی از دستگاه گوارش در سگ­ها، مزایای بارزی در تشخیص بیماری­های گوارشی با خود به همراه دارد. با وجود این که گاز در دستگاه گوارش به­عنوان عامل مزاحم جهت تصویربرداری در سونوگرافی مطرح می‌باشد، اما در برخی موارد، سونوگرافی قادر به تایید یا رد بیماری مشکوک می­باشد. لازم به ذکر است که سونوگرافی از دستگاه گوارش، جایگزین رادیوگرافی شکمی نمی­شود، به طوری که دو روش تصویربرداری، مکمل یکدیگر می­باشند و هر کدام اطلاعات مربوط به خود را دارند (Mylonakis, 2016).

اسهال ناشی از پاروویروس در سگ­ها، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بیماری­های عفونی در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله ایران به شمار می‏رود. بیشترین میزان شیوع بیماری در سگ­های 6-3 ماهه غیر­واکسینه گزارش‌ شده است، اما در بسیاری از مناطق دنیا، به دلیل عدم واکسیناسیون گسترده، موارد ابتلا در سنین بالای 6 ماه نیز کم نمی‏باشد. بدون درمان، میزان مرگ‌ومیر ناشی از این عفونت ویروسی تا 90 درصد هم می‏رسد. همچنین اسهال حاد ناشی از پاروویروس به‌عنوان یک عامل مستعد کننده برای توی هم رفتگی روده‏ها نیز گزارش‌شده است (Prittie, 2004). ازجمله علائم بالینی در اسهال خونی ناشی از پاروویروس­ها، بی‌اشتهایی، اسهال و استفراغ همراه با خون فراوان است که در صورت عدم درمان مناسب و طولانی شدن دوره بیماری، احتمال تشکیل آسیت و تجمع مایعات در محوطه شکمی نیز وجود دارد. گزارش شده که پاروویروس­ها به‌سرعت به سلول‌هایی که قدرت تقسیم میتوز بالایی دارند، ازجمله سلول‏های کریپت روده، بافت‏های لنفوئیدی و مغز استخوان آسیب وارد می‏کنند. در عفونت‏های شدید، کلاپس مخاط روده هم ممکن است رخ دهد. معده نیز اغلب حاوی مقادیر زیادی موکوس تغلیظ شده خواهد شد. غدد لنفاوی ژژنوم، اغلب بزرگ و پرخون می‏شوند، در حالی­که، قولون بندرت آسیب می‏بیند. ویروس از طریق خون (ویرمی) به مخاط روده رسیده و در سلول­های کریپت روده تکثیر می­یابد. تکثیر ویروس در سلول­های روده باریک، در نهایت منجر به نکروز گسترده سلول­ها همراه با آتروفی (کوتاه شدن) پرزهای روده و یا تخریب لامینا پروپریا می­شود. آسیب به پرزها، موجب کلاپس سلول‌ها، کاهش ظرفیت جذب مواد غذایی و اسهال خونی، معمولاً 4 تا 5 روز بعد از در معرض قرار گرفتن به ویروس می­شود (Macintire and Smith-Carr, 1997). در اغلب موارد اسهال منجر به ضخیم­شدگی خفیف تا متوسط دیواره روده خواهد شد و در شرایط آماس شدید، لایه‏های دیواره روده می‏توانند به شکل قابل‌توجهی درگیر شده و یا به‌طور کامل از بین بروند. همچنین کاهش حرکات پریستالتیک روده که اغلب همراه با ایلئوس مکانیکی و عملکردی است، مشاهده می­شود. تجمع مایعات گسترده در روده‏ها همراه با ضخیم شدگی دیواره روده (بیش از 3 میلی‌متر) نیز گزارش‌ شده است (Goddard et al., 2008; Mattoon and Nyland, 2015).

استفاده از روش سونوگرافی برای بررسی دستگاه گوارش، اطلاعات مفیدی را درباره دیواره روده و لایه‌ها، ارزیابی تحرک و نیز امکان تصویربرداری از ساختارهای مهم مجاور، مانند غدد لنفاوی و صفاق را هم فراهم می­آورد. از طرف دیگر روش رادیوگرافی نیز جهت ارزیابی معده و روده­ها از نظر حضور مواد مختلف در آن کمک کننده است (Mattoon and Nyland, 2015). با جستجو در منابع، اطلاعات نسبتا محدودی در زمینه اولتراسونوگرافی از ضایعات آماسی حاد روده (از جمله اسهال پاروویروسی) در سگ ها بهدست آمد. از مهم­ترین تغییرات گزارش شده در سگ­های مبتلا به این عفونت ویروسی فوق، آتونی سرتاسری روده­ها، اتساع روده‏ها ناشی از تجمع مایعات، تغییرات اکوژنیسیتی یا ضخیم‌شدگی در دیواره مخاط روده، افزایش اندازه غدد لنفاوی ژژنوم و وجود مایعات آزاد در محوطه صفاقی می‏باشد. همچنین از آن جائی­که در عفونت پاروویروسی، استاز (توقف) حرکات دستگاه گوارش ایجاد می‏شود، لذا تعداد حرکات پریستالتیک روده نیز کاهش می‏یابد (Rallis et al., 2000). از طرف دیگر، از جمله مهمترین یافته­های کالبدگشایی در عفونت پاروویروسی، نازک شدن مخاط روده، اولسر و اروزیون گزارش شده­است. همچنین اتساع یا بزرگ شدگی غدد روده­ای همراه با پرشدگی بقایای نکروتیک و رژنراسیون (بازسازی) سلول­های پوششی نیز معمولا مشاهده می­گردد. تغییرات ایجاد شده در ضخامت روده باریک (عمدتا دئودنوم و ژژنوم) هم، با یافته­های هیستوپاتولوژیک مرتبط می­باشند. اما از آنجایی­که بازسازی سلول­های مجاری دستگاه گوارش سریع می‌باشد (بین 1 تا 3 روز)، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی کوتاه مدت است و در غیاب عفونت­های ثانویه و انجام مایع درمانی مناسب و دیگر درمان­های حمایتی، بهبودی سریع خواهد بود. البته لازم بذکر است که در این میان، عواملی نظیر سن (کمتر از 6 ماهگی)، سابقه واکسیناسیون، عفونت­های همزمان و نژاد (دوبرمن پینچر و گلدن لابرادور رتریور) در شدت بیماری مذکور، موثر می­باشند (Brown et al., 2007).

با توجه به مطالب ذکر شده در بالا و نظر بر این­که به نظر می­رسد قرارگرفتن یافته­های حاصله از انجام روش­های اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی در کنار یافته‌های بالینی، تا حدود زیادی در مشخص نمودن زوایای مختلف بیماری اسهال پاروویروسی کمک کننده خواهد بود، لذا در مطالعه حاضر، تعداد حرکات پریستالتیک روده سگ­های با نژادهای مختلف در موارد اسهال پاروویروسی، با تعداد آن در موارد اسهال خونی غیرپاروویروسی و اسهال غیرخونی مقایسه گردید. همچنین با توجه به اینکه گزارش­های موجود در منابع، عمدتاً در سگ­های زیر 6 ماه بود­، علاوه بر سگ­های زیر 6 ماه، سگ­های سنین بالای 6 ماه تا 1 سال نیز بررسی شدند.

 

مواد و روش­ها

مطالعه حاضر در بازه زمانی فرودین­ماه تا دی‌ماه سال 1393، در بیمارستان دانشکده دامپزشکی اهواز انجام گردیده­ که در طی آن، مجموعا تعداد 30 قلاده سگ در قالب 3 گروه از سگ‏های مبتلا به اسهال (هر گروه شامل 5 قلاده سگ اسهالی) که از نژادهای تریر، ژرمن­شفرد، دوبرمن­پینچر و مخلوط بودند، به شرح زیر بررسی شدند:

 گروه A: سگ­های دچار اسهال خونی ناشی از پاروویروس، گروه B: سگ­های دچار اسهال خونی غیرپاروویروسی و گروه C: سگ­های دچار اسهال غیرخونی. لازم به ذکر است که سگ­های مورد مطالعه، در دو رده سنی کمتر از 6 ماه و بیشتر از 6 ماه در نظر گرفته شدند. 

- نحوه تشخیص اسهال پاروویروسی سگ­ها

بدین منظور از معاینات بالینی مربوطه و كيت­ تشخیصی آنی‌ژن (Anigen)، ساخت يك شركت از كره­ جنوبی استفاده شد. كيت مذکور­ براي تشخيص كيفي پاروویروس­ها و به روش ايمونوكروماتوگرافي (Immunochromatography) ساخته شده­ که قادر به رديابي تحت­تيپ­هاي CPV-2a و CPV-2b ویروس­های مذکور بوده و علاوه بر اين که داراي ویژگی 8/98 درصد و حساسیت 100 درصد می­باشد، واكسيناسيون بر نتيجه آن بي­تاثير است (Mylonakis et al., 2016). لازم به ذکر است که جهت تشخیص دقیق سگ‏های مبتلا به عفونت پاروویروسی، بعد از انجام معاینات بالینی، عمل تایید نهائی با کیت‏ تجاری تشخیصی ایمونوکروماتوگرافی، حداقل 2 بار انجام می­گردید. همچنین آزمایش خون در مورد سگ­های مبتلا به آسیت هم انجام می­شد و میزان پروتئین تام، جهت تشخیص هیپوپروتئینمی با دستگاه اتوآنالایزر (BT 1500, Biotecnica, Italy) اندازه­گیری می­گردید.

- نحوه انجام رادیوگرافی و اولتراسونوگرافی دستگاه گوارش سگ­های مورد نظر

تغییرات رادیوگرافی در دستگاه گوارش سگ­ها، توسط دستگاه CR (Computed Radiography) ساخت کشور ژاپن  مدل سی‌آر-آی آر ۳۹۲ و دستگاه رادیولوژی متحرک خازنی ۳۰۰ میلی‌آمپر توشیبا، مدل  KCD-10M-6A1Tساخت کشور ژاپن، انجام شد. همچنین عمل اولتراسونوگرافی توسط دستگاه متحرک لاندویند مدل میرور۲ (Land wind-Mirror-2) ساخت کشور چین و با استفاده از ترانسدیوسر‏های خطی و محدب 5-3 و 6-4 مگاهرتز، بلافاصله بعد از آماده‌سازی حیوان و انجام رادیوگرافی، صورت گرفت. بدین منظور بعد از گرفتن عکس‏های رادیوگرافی در موقعیت جانبی و شکمی- پشتی از حیوانات، آن­ها را در موقعیت خوابیده به پشت قرار داده و پس از کوتاه کردن موها و استفاده از ژل، ارزیابی سونوگرافی به روش B-­Mode از قسمت‏های مختلف دستگاه گوارش، از جمله معده و روده‏ها به عمل آمد (شکل 1). مهمترین شاخص‏هایی که مورد بررسی قرار گرفتند شامل مقدار و طبیعت مایعات آزاد در محوطه صفاقی، ارزیابی ضخامت مجاری دستگاه گوارش (معده و روده­ها)، تعداد حرکات پریستالتیک و وضعیت اکوژنسیته بود. همچنین تعداد انقباض‏های پریستالتیک در معده، دئودنوم و ژژنوم در یک مدت 90 ثانیه­ای ثبت شدند. در نهایت مقادیر اندازه­گیری شده در دیوارهء معده و روده‏ها و نیز الگوهای بدست آمده از مجاری دستگاه گوارش از جمله اکوژنیسیته آن­ها (ایزواکوئیک، هیپراکوئیک و هیپواکوئیک)، مورد تحلیل آماری قرار گرفتند.

 

 

 

 

 

شکل 1- روش اولترا سونوگرافی دستگاه گوارش در سگ­های مبتلا به اسهال خونی، اسهال غیر خونی و پاروویروسی را نشان می­دهد.

 

 

- تحلیل آماری داده­ها

داده‌های جمع‌آوری­شده با استفاده از نرم­افزار SPSS نسخه 22 (IBM SPSS Statistics for Windows, Version 22.0. IBM Corp., Armonk, NY.) به‎صورت توصیفی و تحلیلی بررسی شدند. بررسی پیروی داده­ها از توزیع نرمال با آزمون شاپیرو-ویلک (Shapiro- Wilk test) و تحلیل داده‌ها با آنالیز واریانس دوطرفه و آزمون تکمیلی LSD انجام شد. همچنین مقدار 05/0=α­، مبنای قضاوت آماری لحاظ گردید.        

 

یافته­ها

در مطالعه حاضر، مطالعه بر روی ضخامت ديوارهء معده، روده­ء کوچک و قولون سگ­ها، هم­چنین تعداد انقباضات روده کوچک آن‌ها انجام شد و طی بررسی‏های به­عمل­آمده، آنالیز واریانس دوطرفه نشان داد که ضخامت قسمت­های مختلف دستگاه گوارش (معده، روده­ء کوچک و قولون)، نوع اسهال (خونی و غیرخونی)، سن (زیر 6 ماه و بالای 6 ماه) و اثر متقابل سن و گروه، تأثیر معنی­داری نداشت (05/0p>)، اما گروه‌های مختلف اسهالی بر خلاف سن و اثر متقابل سن و گروه، تأثیر معنی­داری بر انقباض دارد (05/0p<)، به طوری­که گروه مبتلا به اسهال غیرخونی با گروه مبتلا به اسهال خونی و اسهال پاروویروسی تفاوت معنی­داری دارد) 05/0p<)، اما گروه مبتلا به اسهال خونی با گروه مبتلا به اسهال پاروویروسی اختلاف معنی­داری نداشت. در 2 قلاده سگ که مبتلا به آسیت بودند، میزان توتال پروتئین سرم 8/4 و 5/4 گرم/ دسی لیتر به­دست آمد. توزیع فراوانی داده‌ها، در جداول 1 و 2، مربوط به ضخامت قسمت­های مختلف دستگاه گوارش در سگ­های زیر 6 ماه و بالای 6 ماه و در جدول 3، تعداد انقباضات روده کوچک در سگ­های مورد مطالعه، آورده شده است.

 

 

 

جدول 1-  مقادیر میانگین و خطای استاندارد ضخامت دیواره­های معده، روده‌ کوچک و قولون در سگ‏های زیر 6 ماه بررسی­شده

ناحیه بررسی شده گروه حیوان مورد آزمایش	قولون	روده‌ کوچک	معده
اسهال خونی	a03/0 ± 90/0	a12/0 ±14/2	a11/0 ± 38/1
اسهال غیر خونی	a07/0 ± 86/0	a11/0   ±16/2	a07/0 ±  52/1
اسهال پاروویروسی	a03/0 ± 88/0	a10/0 ± 86/1	a10/0 ± 46/1

ab...: حروف کوچک متفاوت نشان­دهنده تفاوت ضخامت در هرستون می­باشد (05/0>p).

 

جدول 2- مقادیر میانگین و خطای استاندارد ضخامت دیواره‌های معده، روده‌ کوچک و قولون در سگ‌های بالای 6 ماه بررسی شده

ناحیه بررسی شده  گروه حیوان مورد آزمایش	قولون	روده‌ کوچک	معده
اسهال خونی	a05/0 ± 84/0	a12/0 ± 96/1	a11/0 ± 50/1
اسهال غیر خونی	a03/0 ± 88/0	a13/0 ± 06/2	a06/0  ±36/1
اسهال پاروویروسی	a04/0 ± 94/0	a07/0  ±18/2	a17/0 ± 54/1

ab...: حروف کوچک متفاوت نشان­دهنده تفاوت ضخامت در هرستون می­باشد (05/0>p).

 

جدول 3- مقادیر میانگین و خطای استاندارد تعداد انقباضات روده‌ کوچک در سگ‌های‌ مورد مطالعه

گروه حیوان مورد آزمایش سن حیوان مورد آزمایش	اسهال پاروویروسی	اسهال خونی	اسهال غیرخونی
زیر 6 ماه	b29/0  ±60/1	b18/0  ±40/1	a29/0  ±10/2
بالای 6 ماه	b18/0  ±40/1	b15/0  ±50/1	a24/0  ±40/2

ab...: حروف کوچک متفاوت نشان­دهنده تفاوت ضخامت در هرستون می­باشد (05/0>p).

 

 

شکل­های‌ 2 تا 5، نتایج اولتراسونوگرافی روده‌های کوچک در سگ­های مبتلا به اسهال خونی، غیر­خونی و پاروویروسی را در سنین مختلف نشان می­دهد. شکل 6‌، نتایج اولتراسونوگرافی معده سگ­های مبتلا به اسهال خونی پاروویروسی را نشان می­دهد.

 

 

 

 

شکل 2- یافته­های اولتراسونوگرافی روده­های کوچک سگ­های مبتلا به اسهال خونی غیر پاروویروسی با سن زیر 6 ماه.

 

 

شکل 3- یافته­های اولتراسونوگرافی روده­های کوچک سگ­های مبتلا به اسهال خونی پاروویروسی با سن زیر 6 ماه.

 

شکل 4 - یافته­های اولتراسونوگرافی روده­های کوچک سگ­های مبتلا به اسهال با سن بالای 6 ماه.

 

شکل 5- اولتراسونوگرافی قولون مبتلا به اسهال خونی غیر پاروویروسی با سن زیر 6 ماه.

 

شکل 6 - یافته­های اولتراسونوگرافی معده سگ­های مبتلا به اسهال خونی پاروویروسی با سن بالای 6 ماه.

 

بحث و نتیجه­گیری

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اسهال خونی می­تواند تعداد انقباضات پریستالتیک را کاهش دهد. البته، تفاوت معنی‌داری را بین گروه­های A (اسهال خونی پاروویروسی) و B (اسهال خونی غیر پاروویروسی) با C (اسهال غیر خونی) نشان داد، اما تفاوت بین گروه­ A با B معنی­دار نبود. همچنین تغییر در اکوژنیسیته به‌صورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) نیز مشاهده گردید.

با جستجو در منابع، پژوهش­های محدودي در اين زمينه انجام شده است. از جمله اين گزارشات، نتايج مطالعه انجام­شده توسط پننیک و همكاران در سال 1990 است كه تغييرات اولتراسونوگرافي را در دستگاه گوارش بررسي كردند. در گزارش آنها كه بر روي 18 قلاده سگ و 4 قلاده گربه مبتلا به بيماري گوارشي صورت گرفت، تغییرات در ضخامت ديواره روده، مشخصات ديواره روده، ارزيابي گستردگي ضايعات، محتويات دستگاه گوارش، ميزان حركات و درگيري منطقه­اي يا دستگاه گوارش مورد مطالعه قرار گرفت (Penninck et al., 1990). از ديگر بررسي‌هاي موجود، تحقيق انجام­شده توسط استاندر و همكاران در سال 2010 بر روي 40 قلاده توله سگ مبتلا به عفونت پاروويروسي 6 تا 24 هفته (زير 6 ماه) مي­باشد و از مهم­ترين تغييرات اولتراسونوگرافي گزارش­شده عبارت بودند از: پر بودن روده هاي كوچك، معده و قولون از مايعات به­ترتيب در 5/92، 80 و 5/62 درصد، آتوني سرتاسري روده­ها در 30 قلاده سگ (75 درصد) و انقباض­هاي پريستالتيك ضعيف (نشانه­اي از ايلئوس عملكردي) در 10 قلاده سگ باقي­مانده (25 درصد)، ضخامت لايه­هاي دئودنوم و ژژنوم به­شكل قابل توجهي در مقايسه با توله­هاي سالم، كاهش پيدا كرده بود (ميانگين اندازه دئودنوم و ژژنوم به ترتيب 7/1 و 1 ميلي­متر گزارش شده بود)، همچنين يك لايه مخاطي با الگوي هيپراكوئيك منتشر در دئودنوم (15 درصد) و ژژنوم (50 درصد) مشاهده شده بود. سطوح مجاري مخاط دئودنوم و ژژنوم به­ترتيب در 5/22 و 5/42 درصد از موارد نامنظم بودند. موج­دار (چين­دار) شدن روده كوچك در دئودنوم و ژژنوم به­ترتيب در 35 و 5/7 درصد مشاهده شده بود. يك مقدار خفيف از مايعات آزاد با الگوي ان­اكوئيك (Anechoic) در حفره صفاقی در 26 قلاده مشاهده شده بود (Stander et al., 2010). در مطالعه حاضر، امکان اندازه­گیری ضخامت روده و یا اندازه‌گیری حرکات پریستالتیک، به­صورت تفکیک­شده بین قسمت­های مختلف روده باریک (دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم) فراهم نگردید.

همانگونه که قبلاً ذکر گردید عوارض بیماری، به تخریب سد دفاعی روده بر می­گردد که متعاقب آن باکتری­ها و توکسین­ها وارد خون شده و پاسخ ایمنی بدن را تحت تاثیر خود قرار می­دهد که متعاقباً منجر به اختلال در عملکرد اندام­های مختلف بدن می­شود. در مطالعه حاضر، به­دلیل اینکه امکان پی­گیری تمام مبتلایان وجود نداشت، بنابراین امکان بررسی تغییرات اولتراسونوگرافی ایجاد­شده متعاقب بیماری (در طول زمان) فراهم نگردید. برخی محققین، تفاوت­های مختصری را در ضخامت دیواره دستگاه گوارش گزارش کرده­اند که این متغیرها می­تواند مربوط به تفاوت بین بخش­های اتساع­یافته و منقبض­شده بخش­های مختلف دستگاه گوارش باشد (Penninck and d’Anjou, 2015). در انسان، اگر ضخامت در قسمت­های مختلف دستگاه گوارش بیش از 2 میلی‌متر باشد، به جز در آنتروم معده، دوازدهه و رکتوم، باید به دیواره غیرطبیعی دستگاه گوارش مشکوک شد (Nylund et al., 2012). استاندر و همکاران در سال 2010، کاهش ضخامت دیواره دئودنوم و ژژنوم را به علت اتساع روده­ها ناشی از پرشدگی مجاری با مایعات گزارش نمودند. به­طور کلی در مواقع اتساع­یافتگی روده­ها، دیواره­های آن، به‌صورت متحدالشکل کاهش می­یابد. برخی محققین، این افزایش ضخامت را به نفوذ خون به بخش­های عضلانی و زیر مخاط روده­ها نسبت داده­اند (Stander et al., 2010). البته در بررسی حاضر تفاوت معنی­داری از لحاظ ضخامت دیواره بخش­های مختلف دستگاه گوارش مشاهده نگردید.

تغییرات در تعداد امواج پریستالتیک روده­ها، در بیماری‌های مختلف دستگاه گوارش نظیر انتروپاتی­های مزمن، بیماری­های آماسی روده، لنفانژیکتازی (lymphangiectasia) و سارکومای هیستوسیتیک (histiocytic sarcoma) پرزهای روده گزارش شده است. برخی محققین، دلیل تغییر در حرکات پریستالتیک روده در پاروویروس را به عواملی نظیر تجمع کانونی موادی نظیر موکوس، بقایای سلول­ها، پروتئین، بافت‌های فیبرین و گاز در بخش کریپت روده­ها نسبت داده­اند (Schultz, 2006). به نظر می­رسد در مطالعه حاضر، کاهش حرکات پریستالتیک روده، با عوامل بیان­شده در قسمت بالا مرتبط نباشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تعداد حرکات پریستالتیک، در گروه سگ­های مبتلا به اسهال خونی ناشی از پاروویروس و خونی غیر پاروویروسی، نسبت به گروه اسهال غیرخونی، تفاوت معنی­داری داشتند. ذکر این نکته نیز لازم است که تفاوت معنی­داری بین دو گروه اسهال خونی ناشی از پاروویروس و خونی غیر پاروویروس وجود نداشت.

استاندر و همکاران در سال 2010، افزایش اکوژنیسیته در توله سگ­های مبتلا به پاروویروس را به تجمع موکوس، بقایای سلول­ها و پروتئین­ها نسبت داده­اند که ناشی از نکروز و التهاب گسترده بیماری می‌باشد. در تحقیق حاضر، تغییر در اکوژنیسیته بصورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) مشاهده گردید و موارد باقی­مانده (33/63 درصد) به‌صورت طبیعی بودند. لازم بذکر است که علی­رغم تلاش محققین، امکان مشاهده و تقسیم­بندی انتشار تغييرات به­صورت كانوني، چند نقطه­اي و منتشر فراهم نگردید.

رالیس و همکاران در سال 2000، در یک مطالعه گذشته­نگر، گاستروانتریت حاد را در سگ­های جوان به عنوان یک عامل مستعدکننده برای توی ­هم رفتگی روده­ها گزارش نمودند (Rallis et al., 2000). در مطالعه حاضر، هیچ مورد توی­­هم­رفتگی روده، یافت نشد. استاندر و همکاران در سال 2010 نیز مشابه تحقیق حاضر، با هیچ­گونه موارد توی هم رفتگی برخورد نکردند، آنها آتونی یا کاهش حرکات دستگاه گوارش را به ایلئوس عملکردی نسبت دادند. تغییرات در اندازه غدد لنفاوی روده (به­ویژه ژژنوم) توسط برخی محققین گزارش شده است. از جمله استاندر و همکاران در سال 2010، میانگین ضخامت غدد لنفاوی را در توله­های سالم تا سن 12 هفتگی، 4/2±2/7 میلی­متر گزارش نمودند و اندازه آن با غدد لنفاوی در توله­های مبتلا به پاروویروس، تفاوت معنی­داری نداشت. یک دلیل احتمالی برای عدم رویت بزرگ شدگی غدد لنفاوی ژژنوم، در اولتراسونوگرافی، آتروفی بخش قشری غدد لنفاوی ژژنوم گزارش شده است (Stander et al., 2010). جهان و همکاران در سال 2007، یک مورد جسم خارجی را در روده همراه با عفونت همزمان پاروویروس در یک قلاده سگ 4 ماهه نر گزارش نمودند. اگرچه جسم خارجی از طریق جراحی، از معده سگ برداشت شدند، اما با توجه به کاهش قابل توجه حرکات پریستالتیک روده­ها در پاروویروس و خطر توی هم رفتگی روده، اهمیت هم­زمانی 2 عارضه با هم و تثبیت بیمار قبل از عمل جراحی مهم می­باشند (Jahun et al., 2007).

در مطالعه حاضر تنها در دو مورد با آسیت برخورد گردید. حضور آسیت در سگ­های مبتلا به پاروویروس، نشانه کاهش میزان توتال پروتئین سرم (8/4 و 5/4 گرم/ دسی­لیتر) و کاهش احتمالی فشار اونکوتیک پلاسما می­باشد (محدوده طبیعی توتال پروتئین در سگ، 4/7-5 گرم/ دسی­لیتر می‌باشد­). در واقع در این­گونه موارد، بیشتر آلبومین، کاهش می­یابد. آویزه و همکاران در سال 2013، با بررسي مقايسه­اي تغييرات الكتروفورتيك پروتئين­هاي سرم سگ­هاي مبتلا به آنتريت پاروويروسي نشان دادند که كاهش معني­داري در غلظت سرمي پروتئين تام، آلبومين، گلوبولين تام، آلفا 1 گلوبولين، بتا 1 گلوبولين، بتا 2 گلوبولين و گاماگلوبولين، به علاوه افزايش معني­داري در غلظت آلفا 2 گلوبولين سگ­های مبتلا به آنتريت پاروويروسي نسبت به سگ هاي سالم وجود دارد (Avizeh et al., 2013).

پولوک و کارمیشل در سال 1982، تغییرات در غلظت پروتئین تام سرم سگ­های مبتلا به پاروویروس را به دلیل تخریب سلول­های اپی­تلیوم روده، از دست رفتن پروتئین از راه روده و نکروز لنفوسیت­ها گزارش کردند. از دیگر عواملی که باعث کاهش آلبومین و سایر بخش­های پروتئینی سرم می­شوند، کاهش تولید آنها ناشی از نارسایی کبد، سوء تغذیه، سوء جذب و سوء هضم می­باشد (Pollock and Carmichael, 1982). کوکاتورک و همکاران در سال 2010، نقش پروتئین واکنشی C (C-reactive protein) را به عنوان یک نشانه مهم در مرگ و میر ناشی از پاروویروس معرفی کردند، به نحوی که مقادیر بالاتر از 4/92 میلی­گرم/لیتر از این نوع پروتئین، در 91 درصد موارد، نشانه مرگ و میر در حیوان مبتلا خواهد بود (Kocaturk et al., 2010). زرندی و همکاران در سال 1401 در بررسی تغییرات آنتی اکسیدان­های خون در سگ­های مبتلا به عفونت پاروویروس، نشان دادند که سیستم آنتی اکسیدانی در اثر ابتلا به بیماری پاروویروس تحت تاثیر قرار می­گیرد (Zarandi et al., 2022). 

استاندر و همکاران در سال 2010، بیان کردند که در اکثر موارد سگ­های مبتلا به پاروویروس، تنها یک مقدار مختصر مایعات در محوطه صفاق جمع می­شود و طبیعی محسوب می­گردد. آنها تغییرات اولتراسونوگرافی را در انتریت پاروویروسی، پر شدن روده­ها از مایعات، کاهش حرکات پریستالتیک روده باریک و بزرگ و کاهش ضخامت لایه مخاطی ژژنوم و ایلئوم ارائه کردند (Stander et al., 2010). در مطالعه حاضر، آنالیز آماری نشان داد که ضخامت معده، روده کوچک و قولون، در گروه­های سنی مختلف، تفاوت معنی­داری نداشتند، اما تفاوت معنی­دار از لحاظ تعداد انقباضات پریستالتیک بین گروه اسهال پاروویروسی و غیر پاروویروسی با گروه اسهال غیرخونی مشاهده گردید.

مون و همکاران در سال 2003، در یک مطالعه گذشته­نگر و ارزیابی هیستوپاتولوژی و اولتراسونوگرافي روده کوچک در سگ­ها (18 قلاده) و گربه­های (6 قلاده) مبتلا به بیماری­های مختلف گوارشی نشان دادند که لنفانژیکتازیای روده باریک و پانکراتیت حاد بیشترین مواردی بودند که باعث تغییر در اندازه ضخامت روده­ها و حرکات پریستالتیک روده­ها می‌شوند. از دیگر بیماری­های گزارش شده عبارت بودند از: انتریت پاروویروسی، بیماری آماسی روده، انتریت لنفاسیتیک پلاسماسیتیک، ترومبوز ژژنوم، پریتونیت، نئوپلازی­های مختلف و انتروپاتی­هایی که منجر به دفع پروتئین می­شوند (Moon, 2003).

اگرچه تغییرات اولتراسونوگرافی ارائه شده در پاروویروس، برای تشخیص، پاتوگونومیک محسوب نمی­شود (چرا که در هر دو گروه اسهال خونی پاروویروس با اسهال خونی غیر پاروویروس، علائم مشابه است)، ولیکن با توجه به کاهش شدید امواج پریستالتیک، نسبت به گروه اسهال غیرخونی و نرمال و از طرف دیگر آسیب شدید به سد دفاعی روده­ها و خطر سپتی­سمی و اندوتوکسمی متعاقب آن، همواره خطر افزایش مرگ و میر وجود دارد. استاندر و همکاران در سال 2010، تغییر در حرکات پریستالتیک روده­ها را بیشتر مربوط به ژژنوم و ایلئوم گزارش نمودند و تغییر در حرکات دئودنوم کمتر مطرح است. تغییر در حرکات دئودنوم (کاهش) بیشتر در موارد انتریت لنفوسیتیک پلاسماسیتیک، نئوپلازی، پانکراتیت و التهاب هموراژیک دئودنوم گزارش شده است (Stander et al., 2010).

محققین مختلف همگی اذعان داشته­اند که تغییرات اولتراسونوگرافی، اگرچه نمی­تواند به تنهایی برای تشخیص انتریت پاروویروس بکار برده شود، اما شدت تغییرات اولتراسونوگرافی در توله‌های مبتلا، به نظر می‌رسد که با وضعیت بالینی بیمار مرتبط باشد. آنها همچنین آزمایشات اولتراسونوگرافی روزانه را در سگ‌های مبتلا به پاروویروس پیشنهاد داده­اند تا بتوانیم درک بهتری از روند پیشرفت بیماری با گذشت زمان داشته باشیم و شاخص­های اولتراسونوگرافی را در جمعیتی که روند رو به بهبود و یا برعکس رو به بدتر شدن دارند را تعریف نماییم. ضمن این­که در این میان بحث عفونت‌های همزمان با دیگر عوامل نظیر دیستمپر، کروناویروس، ژیاردیا، کوکسیدیاها و دیگر پاتوژن­های باکتریایی و ... را نباید از نظر پنهان بماند (Mylonakis, 2016).

نتیجه­گیری کلی که از مطالعه حاضر و مطالعات انجام شده توسط محققین دیگر در ارتباط با موارد مبتلا به پاروویروس به­دست آمد این است که تفاوت­هایی بین موارد اسهال خونی و غیرخونی از نظر تاثیر بر حرکات پریستالتیک روده­ها وجود دارد که احتمالاً در اسهال­های خونی در اثر آتونی حرکات پریستالتیک روده­ها کاهش پیدا می­کند (Mylonakis et al., 2016). در مطالعه حاضر، تغییرات در اکوژنیسیته به‌صورت هیپراکوئیک (در 20 درصد) و هیپواکوئیک (در 67/16 درصد) مشاهده گردید، هر چند این تغییرات اختصاصی نیستند، روند بیماری بوسیله تغییرات ایجاد شده به‌خصوص در اولتراسونوگرافی در کنار نشانی­های بالینی می­تواند به کلینیسین­ها اطلاعات مفیدی جهت بررسی روند ضایعه نماید.

 

سپاسگزاری

مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه دوره دکترای عمومی دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز امید قزوانچاهی با کد اخلاق 9379947 می­باشد، لذا نویسندگان مقاله از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز به‌‎خاطر تامین هزینه‌های اجرای آن قدردانی می‌نمایند.

 

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی ندارند.

 

 

 

منابع

• Assadnassab, G.h., Fartashvand, M. and Shakeri Bavili, A. (2011). Study of the structure of buffalo's eye lens and scleroretinal rim in Tabriz by ultrasonography. Veterinary Clinical Pathology, 5(1): 1059-1065. [In Persian]

• Avizeh, R., Khadgeh, Gh., Mosallanejad, B. and Pourmahdi Brojeni, M. (2013). Comparative investigation of electrophoretic changes of serum proteins of dogs with parvovirus and coronavirus enteritis. Iranian Veterinary Journal, 9(1): 5-11. [In Persian]

• Brown, C.C., Baker, D.C. and Barker, I.K. (2007). Infectious and parasitic diseases of the alimentary tract. In: Jubb KVF, Kennedy PC, Palmer N (Eds): Pathology of domestic animals, Philedelphia: Academic Press Inc, 2(5): 171-181.

• Goddard, A., Leisewitz, A.L., Christopher, M.M., Duncan, N.M. and Becker, P.J. (2008). Prognostic sefulness of blood leukocyte changes in canine parvoviral enteritis. Journal of Veterinary Internal Medicine, 22(2): 309-316.

 • Jahun, B.M., Hassan, A.Z. and Remi-Adewumi, B.D. (2007). Intestinal Foreign body with concurrent Canine Parvovirus enteritis in a dog: A case report. Nigerian Veterinary Journal, 28(3): 64-65.

• Kocaturk, M., Martinez, S., Eralp, O., Tvarijonaviciute, A., Ceron, J. and Yilmaz, Z. (2010). Prognostic value of serum acute-phase proteins in dogs with parvoviral enteritis. The Journal of Small Animal Practice, 51(9): 478-483.

• Macintire, D.K. and Smith-Carr, S. (1997). Canine parvovirus. Part II. Clinical signs, diagnosis, and treatment. Journal Seek entry for Compendium on Continuing Education for the Practicing Veterinarian, 19(3): 291-302.

• Mattoon, J.S. and Nyland, T.G. (2015). Small Animal Diagnostic Ultrasound.3rd ed. Saunders, Elsevier: pp: 150-355.

• Moon, M.L., Biller, D.S. and Armbrust, L.J. (2003). Ultrasonographic appearance and etiology of corrugated small intestine. Vetrinary Radiology and Ultrasound, 44(2): 199-203.

• Mylonakis, M.E., Kalli, I. and Rallis, T.S. (2016). Canine parvoviral enteritis: an update on the clinical diagnosis, treatment, and prevention. Veterinary Medicine: Research and Reports, 7: 91-100.

• Nylund, K., Hausken, T., Qdegaard, S. and Eide, G.E. (2012). Gastrointestinal Wall Thickness Measured with Transabdominal Ultrasonography and Its Relationship to Demographic Factors in Healthy Subjects. Ultraschall in der Medizin, 33(07): E225-E232.

• Penninck, D. and d’Anjou, M.A. (2015). Atlas of small animal ultrasonography. 2rd ed., Blackwell publishing, pp: 281-318.

• Penninck, D. Nyland, T.G., Kerr, L.Y. and Fisher, P.E. (1990). Ultrasonographic evaluation of gastrointestinal diseases in small animals. Veterinary Radiology; 31: 134-141.

• Pollock, R.V. and Carmichael, L.E. (1982). Maternally derived immunity to canine parvovirus infection: transfer, decline and interference with vaccination. American Veterinary Medical Association, 180: 37-42.

• Rallis, T.S., Papazoglou, L.G., Adamama-Moraitou, K.K. and Prassinos, N.N. (2000). Acute enteritis or gastroenteritis in young dogs as a predisposing factor for intestinal intussusception: a retrospective study. Journal of Veterinary Medicine, 47(8): 507-511.

• Schultz, R.D. (2006). Duration of immunity for canine and feline vaccines: A review. Veterinary Microbiology, 5(1): 75-79.

• Stander, N., Wagner, W.M., Goddard, A. and Kirberger, R.M. (2010). Ultrasonographic appearance of canine parvoviral enteritis in puppies. Veterinary Radiology and Ultrasound, 51(1): 69-74.

• Yadegari, M. (2015). Evaluate the effects of propofol on the structural and functional parameters of the heart using echocardiography in animal models. Veterinary Clinical Pathology, 9(1). [In Persian]

• Zarandi, A., Amouoghli Tabrizi, B. and Mashhadi Rafie, S. (2022). Evaluation of changes in blood antioxidants in dogs with parvovirus infection. Veterinary Clinical Pathology, 16(62): 163-171. [In Persian]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

69