بررسی و مقایسه تطبیقی کیفیت فضاهای عمومی در سکونتگاه‌های خودرو؛ نمونه موردی: محلات اسلام آباد و ده ونک تهران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مجتبی آراسته ¹ (دانشـجوی کارشناسـی ارشـد شهرسـازی، پـردیس هنرهـای زیبـا، دانشـگاه تهـران، ایـران)

تاریخ دریافت : 1394/10/15 تاریخ پذیرش : 1394/10/15 تاریخ انتشار : 1389/04/01

کلید واژه: اسلام آباد, سکونتگاه خودرو, ده ونک, کیفیت فضای عمومی,

چکیده مقاله :

چکیده در حالی که مقوله سکونتگاه‌های خودرو، بخش عمده‌ای از ادبیات شهرسازی را در سالهای اخیر به خود اختصاص داده است، پرداختن به وجوه مختلف این سکونتگاه‌ها، نیازمند پژوهش فراوان است. در این میان، یکی از مباحث مهم در موضوع شهرسازی، توجه به فضاهای عمومی است؛ فضاهایی که نقش عمده‌ای را در تعامل‌بخشی، اجتماع‌پذیری، ایجاد شادابی و سرزندگی در یک محله می‌توانند بازی کنند. این فضاها می‌توانند در سکونتگاههای خودرو همان نقشی را برعهده بگیرند که در فضاهای عمومی بافتهای مرسوم شهری، بر عهده آنهاست. دو سکونتگاه خودروی اسلام آباد و ده ونک، همچون جزیره‌ای در دل شهر تهران هستند که دارای فضاهای عمومی کم و بیش پررونق هستند. یافته‌های تحقیق نشان می دهد، کیفیت فضاهای عمومی محله ده ونک به طور کلی بهتر از محله اسلام آباد است. در عین حال، به رغم ادعای وجود قدرت همیاری و مشارکتی بالا در ساکنان سکونتگاه‌های خودرو، در فضاهای عمومی دو سکونتگاه اسلام آباد و ده ونک، کمتر چنین مفهومی به چشم می‌خورد. تنها در فضاهای مذهبی این دو سکونتگاه، اجتماع‌پذیری، مشارکت و قدرت اجتماعی به وضوح دیده می‌شود. در واقع، ساکنان این دو سکونتگاه خودرو، به لحاظ پیشینه اجتماعی و فرهنگی خود، روحیات مذهبی و درون‌گرایی خود را در فضاهای مطمینی مثل فضاهای داخلی و پیرامونی امامزاده، مساجد و هیأت‌های مذهبی ابراز می‌کنند. بروز این رفتار، با توجه به احساس ناامنی ساکنان در فضاهای برون‌گراتری مثل خیابان یا میدان، قابل توجیه است. در این حالت، مدیریت شهری به منظور اجرای بهتر طرح‌های توانمندسازی و نوسازی، باید ابتدا سرمایه‌گذاری مشخصی برای ارتقای کالبدی و کیفی فضاهای عمومی این دو سکونتگاه، بخصوص فضاهای مذهبی آنها اختصاص دهد تا از این طریق، اعتماد ساکنان به شهرداری و مدیریت شهری جلب و در آینده، فرصت مناسبی برای ارتقای سایر فضاهای عمومی این دو سکونتگاه ایجاد شود.   

منابع و مأخذ:

1- حبیبی، سید محسـن، (1380)، از شـار تـا شـهر،انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

2- حبیبـی، سـید محسـن، (1378)، فضـای شـهری،حیات واقعهای و خاطره های جمعی، مجله صفه، شـماره28، تهران.

3- خاتمی، سید محمد، (1378): از دنیای «شـهر» تـاشهر «دنیا» (سیری در اندیشه سیاسـی غـرب)، نشـر نـی،تهران.

4- دانشـپور، سـید عبـدالهادی و چرخچیـان، مـریم،(1386)، فضــاهای عمــومی و عوامــل مژثــر بــر حیــات جمعی، مجله علمی-پژوهشی باغ نظر، شماره 7، تهران. 

5- رفیعیــان، مجتبــی و ســیفایی، مهســا، (1386)،فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 23.

6- زبردست، اسفندیار، (1380)، کاربرد فرایند سلسله مراتبی در فرایند برنامه ریزی شهری و منطقهای ، نشـریه هنرهای زیبا، شماره 10، تهران.

7- شــــمس، پگــــاه، (1385)، ارتقــــاء کیفیــــت سکونتگاههای غیررسـمی بـا تاکیـد بـر توانمندسـازی و جلب مشارکت مردمی در جهـت توسـعه پایـدار؛ نمونـه موردی: محله اسلام آبـاد تهـران، پایـان نامـه کارشناسـی ارشد برنامـهریـزی شـهری و منطقـهای، دانشـگاه شـهید بهشتی، تهران.

8- شوای، فرانسوا، (1384)، شهرسـازی؛ تخـیلات و واقعیات، ترجمه سید محسن حبیبی، انتشـارات دانشـگاه تهران، تهران.

9- شیخ زین الدین، حسین، (1378)، فرم درمعماری، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره اول، تهران.

10- شـیخی، محمـد، (1379)، تبیـین فرآینـد شـکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خـودرو پیرامـون شـهر تهران، پایان نامه دوره دکتری، دانشگاه تهران، تهران.

11- صدری، حسین، (1385)، بررسی نقش فضاهای شهری در توسعه دموکراسی، اولین همایش بـین المللـی شهر برتر طرح برتر، سازمان عمـران شـهرداری همـدان، همدان.

12- طالبی، ژاله، (1383)، روابط اجتماعی در فضـای شهری، نامه علوم اجتماعی، شماره 24، تهران.

13- عرفانی، جواد، (1388)، نقش فضـاهای عمـومی شــهر در ایجــاد حیــات شــهری در ســکونتگاههای خودانگیخته پیرامون کلانشهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران، تهران.

14- عزیزی، محمد مهدی، ( 1385)، محله مسـکونی پایدار؛ مطالعه موردی نارمک، نشریه هنرهای زیبا، شماره 27، تهران.

15- عزیزی، محمد مهدی، ملک محمد نژاد، صـارم، (1386)، بررســی تطبیقــی دو الگــوی مجتمــع هــای مســکونی(متعــارف و بلندمرتبــه)؛ مطالعــه مــوردی: مجتمعهای مسکونی نور(سیول) و اسکان تهـران، نشـریه هنرهای زیبا، شماره 32، تهران.

16- ماجدی، حمید و مدیری، آتوسا، (1385)، عرصهعمومی؛ فضای روابـط فرافـردی و میـان فـردی، آبـادی، شماره 51، تهران.

17- نوذری ، حسینعلی، (1381)، بازخوانی هابرماس:درآمدی بر آراء اندیشهها و نظریههای یورگن هابرمـاس، نشر چشمه، تهران.

18- Alden, J and R.Morgan, RegionalPlanning, (1974)." A Comprehensive view",Leonard Hill Book, London, 

 

19- Woolley, Helen, (2003), "Urban OpenSpace ": Spon Press. New York.

20- www.PPS.org