سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان در سطح محلات منطقه 4 شهر رشت
زهرا شعبان پور ششکل
1
(
گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ،دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
)
عطا غفاری گیلانده
2
(
استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
)
علیرضا محمدی
3
(
استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
)
کلید واژه: ", , ", سلامت عمومی( جسمی و روانی)", سالمندان", درون یابی", شهر رشت",
چکیده مقاله :
یکی از حوزههای مهم سلامت سالمندان، بعد روانی است که نیازمند توجه خاص به آن و پیشگیری از اختلالاتی نظیر افسردگی و اضطراب در آنان است؛ بنابر این آگاهی از وضعیت سلامت روان سالمندان، در برنامهریزیها و سیاستها جهت ارائه خدمات و پاسخ به نیاز سالمندان بسیار حائز اهمیت است، لذا این مطالعه با هدف سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان در محلات منطقه چهار شهر رشت انجام شده است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی بوده واز نظر روش، توصیفی - تحلیلی و از نظر روش گردآوی داده ها اسنادی و پیمایشی است. برای ارزیابی سلامت عمومی (جسمی و روانی) سالمندان در محدوده مورد مطالعه از پرسشنامه GHQ-28 استفاده شده است. ضریب پایایی این پرسشنامه که با استفاده از روش آلفای کرونباخ بدست آمد، 73/0 است. جامعه آماری نیز سالمندان ساکن در منطقه چهار شهر رشت بودند که مطابق با حجم نمونه برآورد شده تعداد400 نفر از سالمندان ساکن در محلات منطقه چهار(مشتمل بر محله بندی 11گانه شهرداری) به عنوان نمونه جهت گردآوری دادهها انتخاب شدند. جهت توزیع پرسشنامه‌ها از روش نمونه گیری سیستماتیک استفاده شده است، دادههای جمع آوری شده توسط نرم افزارهای SPSS & EXELL طبقه بندی و پایش شدند و ضمن بهرهگیری از آمارهای توصیفی چون شاخص گرایش به مرکز(انحراف معیار و میانگین) از روش درونیابی به روش (IDW) در نرم افزار ArcGIS نیز استفاده شده است. مطابق با یافتههای تحقیق میتوان گفت که در محلات خورسندی(4-4)، باسکیاب (5-4)، ولکس(6-4)، حافظآباد(7-4) و سلیمانداراب(9-4) موارد اختلال در سلامت عمومی در میان سالمندان بیشتر از سایر محلات است، این درحالی است که سالمندان ساکن درمحلات منظریه(11-4) و الکتریک(10-11) به ترتیب وضعیت بهتری از سلامت عمومی را دارا هستند.
چکیده انگلیسی :
One of the crucial areas in elderly health is mental well-being, which requires special attention and prevention of disorders such as depression and anxiety. Therefore, awareness of the mental health status of the elderly is highly important in planning and policies to provide services and address their needs. Hence, this study was conducted with the aim of assessing the general health status (physical and mental) of the elderly in the neighborhoods of District Four of Rasht city. This research was practical in terms of objective, descriptive-analytical in terms of method, and documentary and survey-based in terms of data collection method. The GHQ-28 questionnaire was used to assess the general health (physical and mental) of the elderly in the study area. The reliability coefficient of this questionnaire, obtained using the Cronbach's alpha method, was 0.73. The population under study consisted of elderly residents in the neighborhoods of District Four of Rasht city, and based on the estimated sample size, 400 elderly individuals residing in these neighborhoods (including 11 districts according to the municipality's division) were selected as the sample for data collection." For the distribution of questionnaires, a systematic sampling method was employed. The collected data were categorized and monitored using SPSS and Excel software. Descriptive statistics such as mean and standard deviation were utilized, along with the centering tendency index, through interpolation method (IDW) in ArcGIS software. According to the research findings, it can be observed that areas such as Khorsandi (4-4), Paskiab (5-4), Wilcox (6-4), Hafezabad (7-4), and Soleimandarab (9-4) exhibit higher levels of general health disorders among the elderly compared to other areas. Conversely, residents of Manzarieh (11-4) and Electric (10-11) neighborhoods have relatively better general health statuses.
|
Journal of Research and Urban Planning Autumn 2023. Vol 14. Issue 54 ISSN (Print): 2228-5229 ISSN (Online): 2476-3845 https://jupm.marvdasht.iau.ir/
|
|
Research Paper
Assessing the General Health Status (Physical and Mental) of the Elderly at the level of Neighborhoods of Region 4 of Rasht City
Zahra Shabanpour Sheshkal: Phd Student in Geography and Urban Planning, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran, Email: z.shabanpoor93@ gmail.com.
Atta Ghafari Gilandeh1: Professor in Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran, Email: a.ghafarigilandeh@uma.ac.ir
Alireza Mohamadi: Professor in Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili,Iran, Email: alirezamohammadi20142014@gmail.com
Abstract | ARTICLEINFO |
One of the important areas for the health of the elderly is the mental dimension, which requires special attention and prevention of disorders such as depression and anxiety in them.Therefore, knowing the state of mental health of the elderly is very important in planning and policies to provide services and respond to the needs of the elderly, so this study aims to measure the state of general health (physical and mental) of the elderly in the neighborhoods of Region 4 of Rasht city were compiled.This research is applied in terms of purpose, descriptive-analytical in terms of method, and documentary and survey in terms of data collection method.The GHQ-28 questionnaire was used to assess the general health (physical and mental)of the elderly in the study area. The statistical population of the research consists of elderly residents in Region 4 of Rasht municipality, which includes 11 neighborhoods.The sample size in the aforementioned statistical population was estimated to be 400 people using Cochran's formula and with a high approximation.The collected data was classified and monitored by SPSS and Excel software, while using descriptive statistics such as center tendency index (standard deviation and average) from the interpolation method (IDW)in ArcGIS software, has also been used. According to the findings of the research, it can be said that in Khorsandi (4-4), Baskiab (4-5), Voleks (4-6), Hafez-Abad (4-7) and Soleimandarab (4-9) Disruption in general health among the elderly is more than in other neighborhoods,while the elderly living in Manzariyeh (4-11) and Elektrik(11-10)neighborhoods have a better state of general health, respectively.The results of the research show that the general health level (physical and mental) of the elderly studied in District 4 of Rasht city is not optimal and considering that the average score is between 23 and 40, it can be said that most of the elderly examined in this Research in some areas of public health is disturbed; So that the examination of the subscale has shown that the elderly have problems in terms of anxiety, physical condition and social functioning and need more detailed examinations. | Received:
Accepted: PP:
Use your device to scan and read the article online
Keywords: General Health (physical and mental), Elderly, Interpolation, Rasht City |
Citation: shabanpour Sheshkal,Z.,Ghafari Gilandeh, A., mohamadi, A.(2023). Assessing the General Health Status (Physical and Mental) of the Elderly at the level of Neighborhoods of Region 4 of Rasht City, Doi: Dor: |
[1] Corresponding author: Atta Ghafari Gilandeh, Tel: 09141557001 Email: a.ghafarigilandeh@uma.ac.ir
Introduction
One of the stages of life where health and well-being are of vital and serious importance is the stage of old age. As the elderly pass their youth and middle age, they face various issues and challenges in the fields of social interactions, health and well-being. One of the important aspects of elderly health is mental health, which requires special attention and prevention of disorders such as depression and anxiety. It should be noted that psychological problems such as depression, social isolation, loneliness and feelings of worthlessness among the elderly are increasing day by day. Since the evaluation of the general health status (physical and mental) of the elderly in a society is of great importance to determine the type of intervention and predict the social and health needs, this research aims to identify the general health status (physical and mental) of the elderly living in the neighborhoods. Region 4 of Rasht city has been done.
Methodology
The statistical population of the research consists of elderly residents in Region 4 of Rasht municipality, which includes 11 neighborhoods. The sample size in the aforementioned statistical population was estimated to be 400 people using Cochran's formula and with a high approximation. The method that was used in the sampling process was that first, the share of each neighborhood in the total sample volume was obtained in proportion to the share of that neighborhood in the total population of the studied area. In the following, according to the location of the statistical blocks related to the general population and, the housing census at the level of each neighborhood, the distribution of the specified samples in each neighborhood and at the level of the mentioned statistical blocks was done randomly in such a way that a more balanced spatial distribution of the samples at the level let's have each neighborhood and among the elderly population of that neighborhood.In the next step, the collected data is classified and monitored by Spss and Excel software, and while using descriptive statistics such as an index of tendency to the center (standard deviation and mean) from the interpolation method to the (IDW) method in ArcGIS software has been used to display the location of the study area and statistical samples and to display the interpolated shape of the spatial distribution of the indicators proposed in the research.In this way, in order to represent the spatial distribution of the general health indicators (physical and mental) of the elderly at the level of localities in the region (including indicators of physical impairment, anxiety, social dysfunction, depression and finally, the overall index of impairment in public health); It was tried based on the results of calculations related to the answers extracted from the questionnaire that were entered in the ArcGIS environment in relation to the location of the samples; Interpolation should be done in relation to the relevant values in order to obtain the spatial distribution of the status of the mentioned indicators in the form of separate maps.
Results and discussion
The mental health of society members requires continuous research in healthcare systems, planning, and organization of resources for service delivery, especially mental health services, to the community.This necessitates an accurate assessment of the mental health status of individuals in society as well as the quality of mental health system performance. Since assessing the overall health (physical and mental) of the elderly in a community is very important for determining the type of intervention and predicting social and health needs, this study has also been conducted to identify the general health status (physical and mental) of the elderly people living in Region 4 of Rasht municipality. According to the scoring method of the General Health Questionnaire, the score of an individual in each of this subscale varies from zero to 21. Accordingly, scores from zero to 6 indicate no problem in that subscale, scores from 7 to 11 indicate mild disorder, scores from 12 to 16 indicate moderate disorder, and scores from 17 to 21 indicate severe disorder in that subscale.
The total score of each individual in the entire questionnaire will also vary from zero to 84. In this way, the scores of each participant in each subscale are calculated separately, and then the scores of the 4 subscale are summed up to obtain the total score. Higher scores indicate the presence of disorder, while lower scores indicate the absence of illness and mental health. A person who receives a total score of zero to 22 in the four subscale has desirable general health; a score of 23 to 40 indicates the presence of mild general health disorder, a score of 41 to 60 indicates the presence of moderate general health disorder, and a score of 61 to 84 indicates poor general health status. Based on the analyses conducted in this research, the average general health score of the elderly was 27, and this average score falls between 23 and 40, indicating a disorder in the general health of the elderly in the study area. Further examination revealed that the elderly face difficulties in terms of anxiety, physical condition, and social functioning, indicating a need for more thorough investigation.
Conclusion
Overall, the results indicate that the mental health of elderly residents in the studied neighborhoods is threatened and vulnerable in some areas. According to the research findings, it can be stated that in neighborhoods such as Khorsandi (4-4), Paskiab (5-4), Voleks (6-4), Hafezabad (7-4), and Soleyman Darab (9-4), cases of disorder in general health among the elderly are more prevalent compared to other areas. Meanwhile, elderly residents in Manzarieh (11-4) and Electric (10-11) neighborhoods have relatively better general health statuses. These results highlight the necessity of planning for disease prevention and addressing mental disorders, considering the increasing elderly population.
مقاله پژوهشی
سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان در سطح محلات منطقه 4 شهر رشت
زهرا شعبان پور ششکل: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری ، دانشکده علوم اجتماعی ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران،
z.shabanpoor93@ gmail.com
عطا غفاری گیلانده1: استاد گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری ، دانشکده علوم اجتماعی ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
علیرضا محمدی: استاد گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری ، دانشکده علوم اجتماعی ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
alirezamohammadi20142014@gmail.com
استناد: شعبان پور ششکل، زهرا؛ غفاری گیلانده، عطا؛ محمدی، علیرضا .(1403)، سنجش وضعیت سلامت عمومی( جسمی و روانی) سالمندان در سطح محلات منطقه 4 شهر رشت، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، |
[1] . نویسنده مسئول: عطا غفاری گیلانده تلفن: 7001 0914155 پست الکترونیکی: a.ghafarigilandeh@uma.ac.ir
مقدمه
در طول قرن بیستم، انسان، بیش از همهی تاریخ بشریت، ازنظر شیوههای زندگی، روابط اجتماعی و مسائل اقتصادی دچار دگرگونی شد و در علم پزشکی بسیار پیشرفت کرد. تلاش برای صنعتی شدن، گسترش شهرنشینی و زندگی مکانیزه که لازمه آن، قبول شیوههای نوین برای زندگی است، اثر معکوسی بر سلامت انسان گذاشته و در خصوص مقوله سلامت، ابعاد دیگری را مشخص کرده است که یکی از این ابعاد سلامت روان افراد جامعه است. بـهطورکلی بـه دنبـال تغییـرات بنیادین در شهرنشینی، روزبه روز بر استرسها و مسائل و مشکلات روانی - اجتماعی جوامـع افزوده شـده و جهـان شـاهد تغییرات عمده در اپیدمیولوژی بیماریها و نیازهای بهداشتی افراد خواهد بود، به گونهای که بیماریهای روانـی، در صـدر عوامل ایجادکننده ناتوانی و مرگهای زودرس قرار میگیرند. شیوع بالای این بیماریها و ناتوانی طولانی مـدت و مـزمن همراه آنها، باعث گردیده تا این مشکلات در تمامی جوامع به عنوان یک اولویت بهداشتی مورد توجه قرار گیرد (Pour Ahmad et al, 2018:19).گرچه مقوله مذکور، جدید نیست، ولی به طور تخصصی، اخیرا مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به شیوع بیماریهای روانی در جامعه، تلاش به منظور اعتلای سلامت روانی افراد هر جامعهای اهمیت بیشتری مییابد، سلامت جامعه به سلامت همه اعضای آن بستگی دارد، ازجمله دستههای سنی مختلف که سالمندان نیز بخشی ازآن هستند. این دوره از زندگی، مانند هر دوره دیگری، مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی خاص خود را دارند (Pahlavanzadeh & Jarollahi, 2018:66). بهبود شرايط زندگي و افزايش طول عمر و اميد زندگي، پديدة سالمندي را در اكثر جوامع به دنبال داشته است. از جمله دورههـاي زنـدگي كه در آن سلامتي و بهزيستي از اهميتي حياتي و جدي برخـوردار اسـت، دوران سـالمندي اسـت؛ سـالمندان بـا گـذر از دوران جـواني وميانسالي خود، با مسائل و مشكلات گوناگوني در حوزة ارتباطات اجتمـاعي، سـلامتي و بهزيسـتي روبـرو هسـتند(Bibi Razaghi Nasrabadi & Rashidi, 2022:46). رشد جمعیت سالمندان در کشـورهـاي در حـال توسعه 3/3 تا 3/4 برابر، سریعتر از کشورهاي پیشرفته، در حال وقوع است و حدود دو سوم کـل سـالمندان، در کشـورهـاي درحال توسعه زنـدگی مـیکننـد(Miri et al., 2014:96). در ایران نیز بررسیها و شاخصهای آماری حاکی از رشد پرشتاب سالمندی است؛ به طوریکه پیش بینی میشود در سال1۴1۰ در کشور ما انفجار سالمندی رخ دهد و ۲۵ تا۳۰ درصد از جمعیت در سنین بیشتر از ۵۰ سال قرار خواهند گرفت، بنابراین ما با مسائل جدی درباره سالمندان و حل مشکلات آنها روبه روخواهیم شد به این ترتیب با درنظرگرفتن رشد شتابان جمعیت سالمندی و اینکه سالمندان دچار کاهش توانایی جسمی و روانی میشوند و انواع بیماری ها و مشکلات روانی آنها را تهدید میکند، توجه به سلامت سالمندان از اهمیت خاصی برخوردار است (Javadi & Pakfar, 2020:2). از سوی دیگر یکی از حوزههای مهم سلامت سالمندان، بعد روانی است که نیازمند توجه خاص به آن و پیشگیری از اختلالاتی نظیر افسردگی و اضطراب در آنان است، باید در نظر داشت که مشکلات روانی ازقبیل افسردگی، انزوای اجتماعی، احساس تنهایی و احساس بیهودگی در بین سالمندان روزبه روز در حال افزایش است (Javadi & Pakfar, 2020:3). در واقع سلامت سالمندان (جسمی و روانی) و الگوهای ارائه خدمات به این گروه یکی از مهمترین دغدغههای سازمانهای ارائه دهنده خدمات سلامت جامعه میباشد که پرداختن به آنها نیازمند فهم ابعاد بیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی فرآیند سالمندی است. آگاهی از سلامت روانی افراد جامعه، پژوهش مستمر در نظامهای بهداشتی و درمانی ، برنامه ریزی و سازماندهی منابع جهت ارائه خدمات، (به خصوص خدمات سلامت روانی) به جامعه، مستلزم برآورد دقیقی از وضعیت سلامت روانی افراد جامعه ونیز کیفیت عملکرد نظام سلامت روان است.( Rahimi et al. 2019:542). استان گیلان با 6 درصد جمعیت سالخورده به ساخت جمعیتی سالمند نزدیک است. شاخص سالخوردگی استان گـیلان از سال 1385( 3/7درصد) و در سال 1390( 1/8درصد) و در سال 1395 (4/8درصد) و براساس پیش بینیها برآورد شده بود که در سال1400بـه (7/8درصـد) برسد. ضریب سالمندی استان گـیلان در سـال 1385( 3/34درصـد) و در سـال 1390( 4/43درصـد) و در سـال1395 ( 6/48درصد) بوده و برآورد شده بود که در سال 1400به رقم 3/56 درصد برسد. (Abdi et al, 2017:16)
به تبع از شرایط عام، شهر رشت نیز به علت موقعیت مناسب مرکزی و به لحاظ جغرافیـایی و نیز به دلیل شرایط آب وهوایی و وجود زیرساختهای اقتصادی توانسته است جمعیت زیادی را به خود جذب کند. این درحالی است که به استناد آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 جمعیت شهر رشت بالغ بر 679995 نفر شده ، و سالمندان 11 درصد از کل جمعیت شهر رشت را تشکیل دادهاند(سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان، 1395) و این موضوع حاکی از این است که شهر رشت علاوه بر افزایش جمعیت و جذب مهاجر و توسعه کالبدی، با سالمندی جمعیت نیز رو به رو است (Nasiri & Reza Ali, 2017: 79). بنابراین با توجه به این که پژوهش های صورت گرفته حاکی از این است که جمعیت سالمند در ایران دارای مشکلات اساسی در حوزه سلامت روان هستند و سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسم و روان) سالمندان در یك جامعه برای تعیین نوع مداخله و پیشبینی نیازهای اجتماعی و سلامتی بسیار مهم است و ازآنجایی که در شهر رشت خصوصا در محلات آن در این خصوص مطالعه و تحقیقی صورت نگرفته است ، پژوهش حاضر با هدف سنجش وضعیت سلامت عمومی (جسمی و روانی) سالمندان ساکن در محلات منطقه چهار شهر رشت تدوین شده است و درصدد پاسخ به این سوال است که وضعیت سلامت روان سالمندان در محدوده مورد مطاللعه چگونه است؟ یافتههای تحقیق میتواند ضمن ارائه تصویری روشن از وضعیت فضایی سلامت روان سالمندان در محلات شهری، زمینه ساز برنامه ریزی حمایتی و مراقبتی کلان شده و در جهت تامین خدمات همه جانبه و پاسخ گویی به مسائل سالمندان، مورد استفاده قرارگیرد.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
فرهنگ بزرگ روانشناسی لاروس، سلامت روان1 را چنین تعریف میکند: « استعداد روان برای هماهنگ ، خوشایند و موثر کار کردن در موقعیتهای دشوار، انعطاف پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خودتوانایی داشتن») Pahlavanzadeh & Jarolahi, 2018:70). از سویی دیگر سلامت روان یک حالت عملکرد موفقیت آمیز کنشگری روانی است که از فعالیتهای آفرینشی (مولد) روابط ارضاکننده و رضایتبخش با افراد دیگر، توانایی سازش یافتگی و سازگاری با تغییر و کنار آمدن با مشکلات و پریشانیها نتیجه میشود(Pour Ahmed et al, 2018:18). سازمان بهداشت جهانی، سلامت را وضعیت مطلوب فیزیکی، روانی و اجتماعی و نه فقط عدم وجود بیماری تعریف میکند؛ با این تعریف به نظر میرسد که سلامت روانی یکی از ارکان اصلی مهم در سلامت جامعه باشد(Najafi et al, 2014:63). در بحث سلامت روانی، وضعیتی را میتوان مطرح کرد که شخص استعداد های خود را به نتیجه برساند، با استرس های زندگی مقابله کند، موثر و مفید کار کند و روابط معنی دار درست کند. این تصور غلط وجود دارد که نبود بیماری روانی بیانگر سلامت روانی است. اما براساس موارد مذکور، سلامت روان ابعاد مختلف روانشناختی، فیزیکی و اجتماعی دارد و در تمام مراحل زندگی شما از کودکی تا سالمندی اهمیت زیادی دارد. در همین راستا، سلامت عمومی2 افراد شامل هر دو بخش سلامتی جسمی و روانی می شود. با داشتن سلامت عمومی می توان با استرس و فشار های روزمره مقابله کرد و موفقیت در شغل و تحصیل به دست آورد ( اقتباس از سایت https://www.darmankade.com).
ساده‌ترین راه برای تعریف سالمندی3، عبارت است از شمردن تعداد سال‌هایی که از بدو تولد طی شده است(khalij& rezaee,2023:159).اکثر دانشمندان موافقند که پیری فرآیند فیزیولوژیکی، جهانی و غیریکنواخت افزایش سن است که هر فرد آن را تجربه خواهد کرد(Behr et al: 2023). درواقع، سالمندی بخشی از روند طبیعی زندگی انسان محسوب میشود و گذشت زمان، بیماریهای جسمی، مشکلات روحی، و شرایط محیطی از جمله عواملی است که در این روند مؤثرند(Nikpour & Hasan Alizadeh, 2019:924). سالمندی روندی طبیعی است كه از زمان حیات جنین شروع میشود و تا مرگ ادامه میيابد و به طور طبیعی با افول تدريجی عملکرد اكثر بافتهای بدن تا پايان زندگی همراه میباشد(Movahedi et al, 2016:52). از سوی دیگر شهردوستدارسالمند4 شهرى است كه فرصتها براى سلامت، مشاركت و امنيت را بهينه میسازد و بدين صورت سالمندى فعال را تحقق میبخشد. يك شهردوستدارسالمند حامى سالمندان است. دريك شهردوستدارسالمند سياستها، خدمات، تنظيمات وساختار شهرى مرتبط با سالمندى فعال مثل شناسايى ظرفيتها و منابع موجود نزد سالمندان؛ پيشبينى و پاسخ به نيازها و ترجيحات وابسته به سن افراد؛ احترام به تصميمات وسبك زندگى سالمندان؛ محافظت ازسالمندان در معرض آسيب؛ بهبود فعاليت و همكارى سالمندان در فعاليتهاى اجتماعى مورد حمايت مى باشد ( Estebsari& et.al.2020:7). شهر دوستدار سالمند لزوماً معطوف به افراد سالخورده نيست، بلكه بيشتر فرآيند سالمند شدن را در نظر مي‌گيرد (Khazaee & et.al,2018:8). مطالعات پیرامون شهرهای دوستدار سالمند و اهمیت آنها نشان میدهد که طراحی محله و محیط فیزیکی بر کیفیت زندگی افراد سالمند تاثیر دارد. محیط فیزیکی نه تنها بر فعالیتهای افراد، بلکه سیستم‌هایی مانند مسکن، بهداشت و سلامت و خدمات مراقبت بهداشتی نیز باید در محلات دیده شود تا نیازهای افراد سالمند در مکان مدیریت شود( Araee & et.al,2021:82). شکل (1) مدل مفهومی پژوهش را به نمایش گذاشته است.
وضعیت شاخصهای سلامت عمومی(جسمی و روانی) |
محدوده مورد مطالعه(محلات 11گانه منطقه 4 شهر رشت) جامعه آماری سالمندان 60 سال به بالا |
برسشنامه GHQ-28 گویههای مطرح شده در رابطه با مولفههای؛ اختلال جسمانی، اضطراب، اختلل در عملکرد اجتماعی،افسردگی |
سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان |
وضعیت مشخصات و متغیرهای فردی باسخگویان |
بازنمایی صورت وضعیت شاخص های سنجش سلامت عمومی( جسمی و روانی) با استفاده از درون یابی به روش IDW |
شکل1. مدل مفهومی فرآیند بژوهش Source: Research Findings, 2023))
از جمله پژوهشهای صورت گرفته در زمینه سلامت عمومی سالمندان در ایران میتوان به تحقیق صورت گرفته توسط بی بی رازقی نصرآباد و رشیدی (1401) اشاره نمود، آنها در تحقیق خود با عنوان سلامت جسمانی و روانی سالمندان در بسترگذار ساختار سنی جمعیت در شهرستان خرم آباد دریافتند که، علاوه بر این که سلامت جسمي زنان و مردان با همديگر تفاوت دارد حتی سلامت جسمي مردان بهتـر از زنان است. تحليلها حاكي از اين نكته است كه با افزايش سـن سـالمندان، سطح سلامت آنها در هر دو بُعد رواني و جسمي كاهش مييابد. رحیمی و همکاران( 1398) نیز با هدف سنجش وصغیت شاخصهای سلامت روانی مطالعهای را انجام دادند که یافتههای به دست آمده از تحقیق مذکور نشان داد که ابعاد خانواده، دینی، روان شناختی، جسمی، اجتماعی واقتصادی به ترتیب مهمترین ابعاد و شاخصهای سلامت روانی از دیدگاه سالمندان ایرانی مورد مطالعه بودند.علاوه بر این مقایسهی وضعیت شاخصها در بین افراد نشان داد که سالمندان مرد در ابعاد خانواده، اجتماعی و روان شناختی و زنان نیز در ابعاد دینی، اقتصادی و جسمانی، وضعیت بهتری دارند. همچنین، جوادی و پاک فر(1399)جهت بررسی سالمندی فعال و ارتباط آن با سلامت روان در بیمارستانهای اردبیل پژوهشی انجام دادند و دریافتند که بین سطح فعال بودن سالمندان با سلامت روان آنها رابطهی آماری مستقیم معناداری وجود داشت و بین هر شش خرده مقیاس سالمندی فعال شامل جماعت پذیری، ذهنورزی، تعامل گرایی، بینش عاملیت گرا، نقش آفرینی و پویایی جسمی-عملکردی، با قابلیت تبیین با سلامت روان رابطهی آماری معناداری وجود دارد، علاوه بر اینها، پوراحمد و همکاران(1397) نیز در مطالعه خود به تاثیرچشم اندازهای شهری بر سلامت روان در شهر تهران پرداختند، یافتههای این تحقیق بیان میدارد که همبستگی بالایی بین چشم اندازهای شهری و شاخصهای سلامت روانی شهروندان مناطق 2 و 9 شهرداری تهران وجود دارد. مطالعات صورت گرفته توسط نجفی و همکاران(1393) با هدف سنجش وضعیت سلامت روان سالمندان شهر تهران، بیان میدارد که وضعیت سلامت روان سالمندان تهرانی نسبت به سایر کشورها بسیار بدتر بوده وعلاوه بر این سالمندان ساکن در منطقه20 شهرداری از بدترین و منطقه 3 شهرداری از بهترین وضعیت سلامت روان برخوردار بودند. نیک پور و حسنعلی زاده (1398)نیز مقالهای با هدف تحلیل فضایی شاخصهای سالمندی در نواحی شهری و روستایی ایران تدوین نمودند، که با استفاده از GIS و بهرهگیری از روش لکههای داغ و خودهمبستگی فضایی موران به این نتیجه رسیدند که نواحی‌شمالی و مرکزی کشور دارای مقادیر بالاتری از شاخصهای سالمندی هستند و خوشهی فضایی داغ را تشکیل دادهاند در حالی که نواحی جنوب شرق و جنوب غرب کشور دارای مقادیر پایینتری از شاخص سالمندی بوده و خوشهی فضایی سرد را تشکیل دادهاند. همچنین میری و همکاران(1394) از دیگر پژوهشگرانی بودند که در تحقیق خود با عنوان شیوع اختلالات روانی و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر بیرجند در سال 93 با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی گلدربرگ و نیز به کارگیری آزمـونهـاي آمـاري تـی مستقل، آنالیز واریانس یک طرفه و ضریب همبستگی پیرسون دریافتند که 2/51 درصد از سالمندان دچار اختلالات روانی بوده و با افزایش سن میانگین نمره سلامت عمومی نیز افزایش پیدا میکند و بین سلامت روانی و جنسیت رابطه معنی داری وجود دارد. جزایری و همکاران (1400) هم، پژوهشی با هدف بررسی شاخصهای عمده سلامت سالمندان در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی استان مازندران انجام دادند که یافته های به دست آمده گویای آن بوده است که بین سلامت عمومی سالمندان و کیفیت زندگی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
اگر چه مطالعات مختلفی در خصوص سلامت عمومی( جسم و روان) سالمندان در ایران صورت گرفته است، اما اندک تحقیقاتی در ایران خصوصا شهر رشت وجود دارد که سلامت عمومی( روانی و جسمی) سالمندان را در سطح محلات مورد سنجش قرار داده است بنابراین یکی از نقاط برجسته این پژوهش این است که درآن علاوه بر ارزیابی وضعیت سلامت عمومی سالمندان در سطح محلات؛ سعی شده است با بهرهگیری از روش درونیابی در محیط نرم افزار ArcGIS به باز نمایی و انعکاس توزیع فضایی صورت وضعیت هریک از شاخص های سلامت عمومی در قالب نقشه پرداخته شود.
مواد و روش تحقیق
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی ، از نظر روش توصیفی - تحلیلی و ازنظر روش گردآوی دادهها، اسنادی و پیمایشی است. در این تحقیق جهت جمع آوری دادهها و ارزیابی سلامت روانی سالمندان ساکن در محدوده مورد مطالعه از پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-285 استفاده شده است. پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ وهیلر6 (۱۹۷۹) از ۲۸ سوال تشکیل شده است. این ابزار ۴ بعد یا زیر مقیاس را مورد بررسی قرار میدهد(جدول 2). هر یک از این مولفهها هفت سوال دارد که چهار دسته از اختلالات شامل نشانههای بدنی(جسمانی) در قالب سوالات 7-1، در قالب اضطراب و بیخوابی در قالب سوالات 14-8 ، علائم اختلال در کارکرد اجتماعی در قالب سوالات21-15 و افسردگی در قالب سوالات 28-22 را ارزیابی میکند. در همه گزینهها درجات پایین نشان دهنده سلامتی و درجات بالا حاکی از نبود سلامت و وجود ناراحتی در فرد است. نقوی(1385) پایایی آزمون سلامت روان را با روش باز آزمایی، 89/0 گزارش کرده‌اند.
جامعه آماری پژوهش سالمندان بالای 60 سالهای هستند که ساکن در منطقه چهار شهر رشت بودند. براساس اطلاعات آماری منتشر شده از سوی سازمان آمار در سال 1395 تعداد جمعیت ساکن در منطقه چهار شهر رشت 172714 نفربوده که افراد سالمند ساکن در این محدوده 17500نفر (حدود 10درصد) بوده است. حجم نمونه آماری با توجه به جمعیت هر محله با استفاده از فرمول کوکران در سطح خطای 5 درصد در حدود 380 نفر به دست آمده است و برای اطمینان از 400 نفر سالمند پرسشگری به عمل آمده است. روشی که در انجام فرآیند نمونه گیری به کار گرفته شد بدین‌گونه بوده است که ابتدا سهم هر محله از کل حجم نمونه به تناسب سهم آن محله از کل جمعیت منطقه مورد مطالعه بدست آمد. در ادامه با توجه به موقعیت بلوک‌های آماری مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سطح هر محله، توزیع سهم نمونه‌های مشخص شده در هر محله و در سطح بلوک‌های آماری مذکور به روش تصادفی به گونهای صورت پذیرفت که توزیع فضایی متعادل‌تری از نمونه‌ها را در سطح هر محله و در بین جمعیت سالمند آن محله داشته باشیم.(جدول1).
جدول 1. اطلاعات جمعیتی منطقه چهار رشت به تفکیک محله
شماره محلات | جمعیت(نفر) | تعداد نمونه | مساحت(هکتار) | تراکم(نفر در هکتار) | |
رازی | 1 | 13400 | 31 | 587 | 02/154 |
یخسازی | 2 | 14069 | 33 | 138 | 94/101 |
نخودچر | 3 | 10868 | 25 | 91 | 42/119 |
خرسندی | 4 | 3963 | 12 | 108 | 69/36 |
باسکیاب | 5 | 20144 | 40 | 107 | 26/188 |
ولکس | 6 | 4801 | 13 | 97 | 49/49 |
حافظ آباد | 7 | 15015 | 35 | 109 | 40/16 |
حمیدیان | 8 | 18005 | 42 | 96 | 55/187 |
سلیمانداراب | 9 | 44914 | 105 | 208 | 93/215 |
الکتریک | 10 | 13340 | 31 | 183 | 89/72 |
منظریه | 11 | 14195 | 33 | 75 | 26/189 |
متغیرهایی که در این تحقیق به کار گرفته شدهاند در جدول (2) قابل ملاحظه میباشد.
جدول2. مولفههای به کار رفته در پژوهش
مولفه | معیار |
اختلال جسمانی | سالم بودن، نیاز به داروی تقویتی، ضعف، حس بیماری، سردرد، بستن سر، داغ و سردی بدن |
اضطراب | بیخوابی بخاطر نگرانی، بیدارشدن وسط خواب، تحت فشار بودن، عصبی و بدخلق شدن، هراسان و وحشت زده شدن، عدم توانایی کار، عصبی شدن و دلشوره داشتن |
اختلال عملکرد اجتماعی | مشغول کردن، وقت صرف کار کردن، انجام به خوبی کارها، رضایت از نحوه انجام کار، نقش مفید در کارها، توانایی تصمیمگیری درکارها، اعصاب خراب، عدم توانایی کار |
افسردگی | مرده بودن، خودکشی، خاتمه دادن به زندگی، لذت برد از فعالیت روزمره، بی ارزش بودن زندگی، نا امیدکننده بودن زندگی، ارزش زنده بودن |
Source: Goldberg and Hiller(1979)
در مرحله بعد، دادههای جمع آوری شده؛ در محیط نرم افزارهای SPSS و Excel طبقه بندی و پایش شدند و ضمن بهرهگیری از آمارهای توصیفی چون شاخص گرایش به مرکز(انحراف معیار و میانگین) از درونیابی به روش IDW7 در محیط نرم افزار ArcGIS برای نمایش توزیع فضایی صورت وضعیت‌های مطالعه شده، استفاده شد. بدین صورت که به منظور بازنمایی توزیع فضایی صورت وضعیت شاخصهای سنجش سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان در سطح محلات منطقه (شامل شاخصهای اختلال جسمانی، اضطراب، اختلال عملکرد اجتماعی ، افسردگی و در نهایت شاخص کلی اختلال در سلامت عمومی)؛ سعی شد برمبنای نتایج محاسبات مرتبط با پاسخهای مستخرج از پرسشنامه که در عطف به موقعیت نمونه‌ها در محیط ArcGIS وارد شده بودند؛ به انجام عملیات درونیابی در رابطه با مقادیر مربوطه اقدام شود تا توزیع فضایی صورت وضعیت شاخصهای مطرح شده در قالب نقشه‌های جداگانه بدست آید.
محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه منطبق بر محله بندی 11گانه شهرداری درمنطقه چهار شهر رشت است. این منطقه براساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان آمار(سال 1395) حدود 172714 نفر جمعیت دارد و حدود 10درصد ساکنین این منطقه را سالمندان( 17500 نفر)تشکیل میدهند؛ دلیل انتخاب این منطقه برای انجام پژوهش این بوده است که این منطقه نسبت به سایر مناطق شهر رشت دارای جمعیت سالمند بیشتری است و در عین حال از امکانات و زیر ساختهای شهری کمتری برخوردار است. از سوی دیگر بیشترین سکونتگاههای غیر رسمی نیز در این منطقه قرار دارد. محلات واقع در این منطقه در چهارچوب محله بندی شهرداری عبارتند از: محله 1 -4 شامل محدوده محله رازی و با جمعیتی در حدود 13400نفر؛ محله 2-4 شامل محدوده محله یخسازی و با جمعیتی بالغ بر 14069نفر؛ محله 3-4 شامل محدوده محله نخودچر و با جمعیتی بالغ بر 10868نفر؛ محله 4-4 شامل محدوده محله خورسندی و با جمعیتی بالغ بر 3963 نفر؛ محله 5-4 شامل محدوده محله باسکیاب با جمعیتی در حدود 20144 نفر؛ محله 6-4 شامل محدوده محله ولکس با جمعیتی بالغ بر 4801 نفر ؛ محله 7-4 شامل محدوده محله حافظ آباد با جمعیتی در حدود 15015نفر؛ محله 8-4 شامل محدوده محله حمیدیان و با جمعیتی بالغ بر 18005 نفر ؛ محله 9-4 شامل محدوده محله سلیمانداراب با جمعیتی در حدود 44914 نفر ؛ محله 10-4 شامل محدوده محله الکتریک با جمعیتی بالغ بر 13340نفر ؛ و محله 11-4 شامل محدوده محله منظریه و با جمعیتی بالغ بر 14195نفر. در شکل (2)، موقعیت محدوده مورد مطالعه، نشان داده شده است.
شکل2. نقشه موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه Source: Research Findings, 2023))
همان‌طوری که در شکل (2) مشاهده میشود توزیع نمونه‌ها در بخش جنوب شرقی منطقه بیشتر است زیرا تعداد نمونه‌ها در هر محله بر اساس سهم جمعیتی آن محله از کل جمعیت منطقه تعیین شده است، بنابراین محلات با جمعیت بیشتر، تعداد بیشتری از نمونه‌ها را به خود اختصاص داده اند.به این ترتیب توزیع فضایی متعادل‌تری از نمونه‌ها را در سطح هر محله و در بین جمعیت سالمند ساکن در آن محله شاهد هستیم.
بحث و یافتههای تحقیق
بررسی مشخصات دموگرافی پاسخ گویان نشان میدهد که مردان 63 درصد نمونه آماری را تشکیل دادهاند. پاسخگویان زن نيز 37 درصد از حجم نمونه آماری تحقیق را شامل شدهاند. در میان پاسخگویان 3/6 درصد نمونه آماري مجرد، 8/52 درصد پاسخ گویان متاهل، 8/22 درصد فوت همسر و 8/18درصد نیز مطلقه هستند بر اساس یافتههای تحقیق میانگین سن پاسخگویان 8/66 سال با انحراف معیار 09/7 حداقل سن 60 سال و حداکثر سن 91 سال میباشد. نتایج بدست آمده در مورد میزان تحصیلات پاسخگویان ، بیانگر آن است که بیشترین فراوانی، مربوط به پاسخ گویان دارای میزان تحصیلات دیپلم بوده که 45 درصد از حجم نمونه آماری را تشکیل داده اند وافراد زیردیپلم با 8/34درصد در مرتبه دوم قرار دارند. بررسیها در مورد شغل پاسخگویان بیانگر آن است که بیشترین فراوانی، مربوط به پاسخگویان بازنشسته بوده که 3/46 درصد از حجم نمونه آماری را تشکیل دادهاند و سپس افرادی که مشغول به کار هستند با 8/25 درصد حجم نمونه در مرتبه دوم قرار دارند. در مورد میزان درآمد پاسخ گویان بیشترین فراوانی، مربوط به پاسخ گویان دارای درآمد 7-5 میلیون بوده که 3/46 درصد از حجم نمونه آماری را تشکیل دادهاند و کمترین میزان درآمد مربوط به افراد با درامد بیش از 10 میلیون تومان است که 3/7درصد حجم نمونه را به خود اختصاص داده اند؛ نتایج بدست آمده در مورد ناحیه سکونت پاسخگویان گویای آن است که بیشترین فراوانی، مربوط به ناحیه3 بوده که 3/47 درصد از حجم نمونه آماری را تشکیل دادهاند. بررسی نشان داده است که 50 درصد پاسخگویان مستاجر و 50 درصد نیز مالک هستند. از سوی دیگر 3/42 درصد پاسخگویان در خانه ویلایی و 8/57 درصد نیز در آپارتمان ساکن هستند.
در گام بعدی از توصیف یافتههای پژوهش، آزمون نرمال بودن دادههای پژوهش صورت گرفته است. نرمال بودن، اساسیترین پیش فرض تحلیل چند متغیره است. اگر این فرض برقرار نباشد برخی آزمونهای آماری مشخص، غیر معتبر بوده و قابل استفاده نیستند. نرمال بودن متغيرهاي تحقيق از پيش شرطهاي لازم براي استفاده از آزمونهاي آماري پارامتريك ميباشد. در این پژوهش براي اطمينان از نرمال بودن توزيع دادهها از آزمون كلموگروف- اسميرونوف استفاده گردیده است با استناد به جدول (3) سطح معناداري حاصله براي تمامي متغيرهاي تحقيق بيشتر از 05/0 بوده كه نشانگر نرمال بودن متغيرهاي تحقيق مي باشد.
جدول 3.آزمون کلموگروف- اسمیرونوف (بررسی نرمال بودن داده ها)
گویه ها | مقدارz | سطح معناداری |
مقیاس اختلال جسمانی | 916/1 | 259/0 |
مقیاس اضطراب | 418/0 | 298/0 |
مقیاس اختلال عملکرد اجتماعی | 642/0 | 986/0 |
مقیاس افسردگی | 258/1 | 076/0 |
شاخص اختلال در سلامت عمومی | 654/1 | 082/0 |
(Source: Research Findings, 2023)
بررسی شاخص گرايش به مركز(انحراف معيار و ميانگين) متغيرهاي تحقيق
بر اساس نتایج مندرج در جدول (4)، مقیاس اختلال جسمانی بر حسب گویههای سنجش شده در بین پاسخگویان، مطلوب است. تحلیلها بیان میدارد که کمترین میانگین نمره به دست آمده، با نمره 43/0 مربوط به خرده مقیاس بستن سر(با چیزی شبیه به دستمال) و بیشترین میانگین نمره به دست آمده، با نمره 89/1 مربوط به خرده مقیاس سالم بودن است. در شکل (3) نیز توزیع فضایی مقیاس اختلال جسمانی سالمندان را در محدوده مورد مطالعه به نمایش گذاشته شده است؛ که گویای آن است سالمندان ساکن در محلات شمالی و شرقی(1-4 و 11-4) این منطقه به لحاظ جسمانی در وضعیت مطلوب تری نسبت به سایر محلات فرار دارند و سالمندان ساکن در محله 5-4 (محدوده باکسیاب) به لحاظ اختلال جسمانی در سطح متوسطی قرار دارند.
جدول4. میانگین مقیاس اختلال جسمانی | |||
گویه ها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار |
سالم بودن | 400 | 89/1 | 73774/0 |
داروی تقویتی | 400 | 5375/1 | 95963/0 |
ضعف | 400 | 9075/0 | 8636/0 |
حس بیماری | 400 | 7675/0 | 82471/0 |
سردرد | 400 | 17/1 | 84432/0 |
بستن سر | 400 | 43/0 | 62536/0 |
داغ و سردی بدن | 400 | 885/0 | 81759/0 |
شکل 3.پراکندگی وضعیت شاخص اختلال جسمانی Reference: Research Findings, 2023))
تحلیلهای صورت گرفته در خصوص شاخص اضطراب بیان میدارد که اضطراب بر حسب گویههای سنجش شده در بین جامعه آماری پایین بوده است و نمایانگر این است که میزان اضطراب در بین پاسخگویان کم است.(جدول 5).می توان گفت در بین زیرشاخصهای اضطراب بیشترین میانگین نمره حاصل مربوط به عصبی و بدخلق شدن با نمره 315/1 و کمترین میانگین نمره بدست آمده مربوط به زیرشاخص عصبی شدن و دلشوره داشتن در تمام مدت با نمره 0075/1 بوده است.شکل (4) نیز توزیع فضایی مقیاس اضطراب سالمندان را در محدوده مورد مطالعه به نمایش گذاشته است.مطابق با بررسیهای صورت گرفته میزان شیوع اضطراب درسالمندان ساکن در محلات 1-4 ،10-4 و 11-4 (محدوه محله منظریه، الکتریک و رازی) در سطح مطلوبی است و محلات واقع در قسمت غرب، جنوب و جنوب غربی(محدوده باسکیاب، خرسندی و سلیمانداب) محدوده مورد مطالعه از لحاظ مقیاس اضطراب در سطح متوسطی قرار دارند.
جدول5. میانگین مقیاس اضطراب | |||
گویه ها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار |
بیخوابی بخاطر نگرانی | 400 | 0625/1 | 87779/0 |
بیدارشدن وسط خواب | 400 | 1325/1 | 9011/0 |
تحت فشار بودن | 400 | 1925/1 | 86447/0 |
عصبی و بدخلق شدن | 400 | 315/1 | 87618/0 |
هراسان و وحشت زده شدن | 400 | 0475/1 | 81665/0 |
عصبی شدن و دلشوره داشتن | 400 | 0075/1 | 85103/0 |
شکل 4 . پراکندگی وضعیت شاخص اضطراب(Source: Research Findings, 2023)
همانگونه که در جدول (6) مشاهده میشود، میانگین اختلال عملکرد اجتماعی در تمامی گویهها پایین است که حاکی از مطلوب بودن عملکرد اجتماعی است. بررسی زیرشاخصها در مقیاس عملکرد اجتماعی نشان میدهد که در بین گویهها، بیشترین میانگین نمره به دست آمده مربوط به زیرشاخص رضایت از نحوه انجام کار با نمره 9975/0 و کمترین میانگین نمره حاصله مربوط به زیرشاخص توانایی تصمیم گیری درکارها با نمره 84/0بوده است. شکل (5) نیز توزیع فضایی مقیاس اختلال عملکرد اجتماعی سالمندان را در محدوده مورد مطالعه به نمایش گذاشته است. نتایج حاصل از درونیابی به روش(IDW) در محیط ArcGIS بیان میداردکه سالمندان ساکن در محلات 5-4 (محدوده باسکیاب)، 8- 4 (محدوده سلیمانداراب) به لحاظ عملکرد اجتماعی دچار اختلال میباشند.
جدول6. میانگین مقیاس اختلال عملکرد اجتماعی | |||
گویه ها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار |
مشغول کردن | 400 | 9025/0 | 84248/0 |
وقت صرف کار کردن | 400 | 8875/0 | 78829/0 |
انجام به خوبی کارها | 400 | 9575/0 | 82607/0 |
رضایت از نحوه انجامکار | 400 | 9975/0 | 84811/0 |
نقش مفید در کارها | 400 | 955/0 | 80598/0 |
توانایی تصمیمگیری درکارها | 400 | 84/0 | 75884/0 |
لذت از فعالیت روزمره | 400 | 99/0 | 87281/0 |
(Reference: Research Findings, 2023) شکل5. نقشه پراکندگی وضعیت شاخص اختلال عملکرد اجتماعی
از سوی دیگر نتایج بررسی مقیاس افسردگی(جدول 7) حاکی از این است که اختلال افسردگی در بین پاسخگویان کمتر است بطوریکه بیشترین نمره میانگین مربوط به اعصاب خراب و عدم توانایی در انجام کار با نمره 0075/1 می باشد و کمترین نمره میانگین مربوط به گویه بی ارزش بودن با نمره میانگین 46/0 می باشد.
جدول7. میانگین مقیاس اضطراب | |||
گویه ها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار |
بی ارزش بودن | 400 | 4675/0 | 66713/0 |
نا امید کننده | 400 | 805/0 | 78964/0 |
ارزش زنده بودن | 400 | 91/0 | 85071/0 |
اعصاب خراب | 400 | 0075/1 | 90526/0 |
مرده بودن | 400 | 9675/0 | 86215/0 |
خودکشی | 400 | 75/0 | 65465/0 |
خاتمه دادن | 400 | 66/0 | 65228/0 |
شکل 6. نقشه پراکندگی وضعیت شاخص افسردگی(Reference: Research Findings, 2023)
در شکل (6) نیز توزیع فضایی مقیاس اضطراب سالمندان را در محدوده مورد مطالعه می توان مشاهده نمود. مطابق با بررسیهای صورت گرفته، بیشترین اختلال مربوط به مقیاس افسردگی را میتوان در سالمندان ساکن در محلات 5-4 و 8-4 مشاهده نمود.
با توجه به تحلیلهای صورت گرفته در این مطالعه میانگین نمره کل سلامت عمومی سالمندان برابر با 4745/27 به دست آمد که در بین ابعاد آن بیشترین میانگین نمره حاصل مربوط به اضطراب با نمره 7900/7 و کمترین میانگین نمره به دست آمده مربوط به بُعد افسردگی با نمره 5675/5 بوده است(جدول 8).
جدول8. میانگین شاخص سلامت عمومی | |||
گویه ها | دامنه | ميانگين | واریانس |
مقیاس اختلال جسمانی | 21-0 | 5875/7 | 194/3 |
مقیاس اضطراب | 21-0 | 7900/7 | 599/3 |
مقیاس اختلال عملکرد اجتماعی | 21-0 | 5300/6 | 675/3 |
مقیاس افسردگی | 21-0 | 5675/5 | 593/3 |
نمره کل شاخص اختلال در سلامت عمومی | 84-0 | 47/27 | 983/10 |
شکل7. نقشه پراکندگی وضعیت شاخصهای سلامت عمومی(Reference: Research Findings, 2023)
علاوه براین در شکل (7) توزیع فضایی شاخصهای سلامت عمومی سالمندان برمبنای پاسخهای مستخرج از پرسشنامه و اعمال عملیات درونیابی در رابطه با مقادیر مربوطه به نمایش گذاشته شده است. همانطور که در شکل (7) نیز مشاهده میشود سلامت عمومی سالمندان ساکن در محلات خرسندی،( 4-4) ، باسکیاب( 5-4)، وولکس( 6-4) و محله سلیمانداراب(8-4)، در حد مطلوبی نبوده و در برخی حوزهها دچار اختلال هستند.
تحلیلهای صوت گرفته در این پژوهش نشان داد که سطح سلامت عمومی (جسمی و روانی) سالمندان مورد مطالعه در منطقه چهار شهر رشت در حد مطلوب نبوده و با توجه به این که نمره میانگین حاصل بین 23 تا 40 است می توان گفت که بیشتر سالمندان بررسی شده در این پژوهش در برخی حوضههای سلامت عمومی دچار اختلال میباشند؛ به طوری که بررسی خرده مقیاس نشان داده است که سالمندان از نظر اضطراب، وضعیت جسمانی و عملکرد اجتماعی دچار مشکلاتی میباشند و نیازمند بررسیهای دقیقتری هستند.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
آگاهی از سلامت روانی افراد جامعه، پژوهش مستمر در نظامهای بهداشتی و درمانی، برنامه ریزی و سازماندهی منابع جهت ارائه خدمات، (به خصوص خدمات سلامت روان) به جامعه، مستلزم برآورد دقیقی از وضعیت سلامت روانی افراد جامعه ونیز کیفیت عملکرد نظام سلامت روان است. و از آنجایی که سنجش وضعیت سلامت عمومی(جسم و روان) سالمندان در یك جامعه برای تعیین نوع مداخله و پیشبینی نیازهای اجتماعی و سلامتی بسیار مهم است، این تحقیق نیز با هدف شناسایی وضعیت سلامت عمومی (جسمی و روانی ) سالمندان ساکن در محلات شهر رشت انجام شده است. یافتههای تحقیق حاضر نشان داده است که سلامت روان سالمندان مطالعه شده در حد مطلوبی نیست و باتوجه به اینکه نمرهی میانگین حاصل بین ۲3 تا 40 قرار دارد، میتوان گفت که بیشتر سالمندان بررسی شده در این پژوهش در آستانهی اختلال در سطح سلامت روان هستند. دربارهی ابعاد سلامت روان نیز بُعد اضطراب میانگین بیشتر را به خود اختصاص داد که نشان دهندهی مشکل در این بُعد از سطح سلامت روان است و بُعد افسردگی دارای نمرهی کمتر بود. در این میان بُعد اضطراب و بُعد اختلال جسمی در حد وسط و تقریبا مشابه هم بودند؛ ولی در کل به غیر از بُعد اضطراب که بیانگر وجود مشکل در این بُعد بود، ابعاد دیگر ذکرشده نیز در حد خفیف بودند و در سطح مطلوب قرار نداشتند.
تحقیق حاضر با تمرکز اصلی بر روی ارزیابی وضعیت سلامت عمومی(جسمی و روانی) سالمندان ساکن در منطقه 4 شهر رشت با استفاده از پرسشنامه گلدربرگ صورت عملیاتی به خود گرفت. نتایج تحقیق حاضر با مطالعات صورت گرفته توسط نجفی و همکاران(1392)، میری و همکاران، نیکپور وحسنعلیزاده(1398) و بی بی رازقی نصرآباد و رشیدی (1401) می تواند همسو باشد، به گونه ای که در تحقیقات مذکور نیز وضعیت سالمندان در موقعیتهای جغرافیایی مختلف از نظر شاخصهای سلامت عمومی بررسی شده و صورت وضعیت مطلوبیت در عطف به شاخصهای مذکور مورد توجه قرارگرفته‌اند. البته تحقیق حاضر به لحاظ شمول متغیرهای دخالت داده شده در شرایط متفاوت‌تری از تحقیقات صوتر گرفته توسط رحیمی و همکاران( 1398)، جوادی و پاک فر(1397)، پوراحمد و همکاران(1397) و جزایری و همکاران (1400) قرار دارد، زیرا
در تحقیقات مذکور، بررسی و تحلیل وضعیت سلامت روانی سالمندان در عطف به تاثیر متغیرهای مستقلی همچون سن، جنس، تحصیلات، شغل و غیره ، مورد توجه قرار گرفته است
در مجموع نتایج به دست آمده حاکی از این است که سلامت روان سالمندان ساکنان در محله های مورد مطالعه، در برخی از حوزهها در معرض تهدید و آسیب قرار گرفته است. مطابق با یافتههای تحقیق میتوان گفت که در محلات خرسندی(4-4)، باسکیاب (5-4)، ولکس(6-4)، حافظآباد(7-4) و سلیمانداراب(9-4)، موارد اختلال در سلامت عمومی در میان سالمندان بیشتر از سایر محلات است، این درحالی است که سالمندان ساکن درمحلات منظریه(11-4) و الکتریک(10-11) به ترتیب وضعیت بهتری از سلامت عمومی را دارا هستند. نتایج مذکور با این الزام باید مدنظر باشد که با توجه به افزایش جمعیت سالمند، انجام برنامه ریزی جهت پیشگیری از بیماریها و اختلالات روانی و مقابله با آن ضروری است.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
تقدیر و تشکر نویسنده از همه کسانی که در انجام این پژوهش به ما یاری رساندند، تشکر و قدردانی می‌نماید
References
1. Abdi, K., Mousavi, S., Shadman, R., Behnampour, R. (2007). Investigating the relationship between the lifestyle and sleep quality of the elderly who refer to the retirement centers of Rasht city in 2016-2016, Journal of Nursing and Midwifery, (58), 15-22. [In Persian].
2. Arai, A., Alavi, S., Ezzatpanah, B. (2021). Evaluation of the level of satisfaction with the realization of the dimensions of an elderly-friendly city from the perspective of the local community (case study: District 3 of Karaj metropolis), New Attitudes in Human Geography Quarterly. (4), 81-106. Dor: 20.1001.1.66972251.1400.13.4.3.8 [In Persian].
3. Behr,Ch ., Simm,A., Kluttig,A,. Grosskopf,(Großkopf)A.(2023). 60 years of healthy aging: On definitions, biomarkers, scores and challenges, Ageing Res Rev. 2023 Jul;88:101934. Doi: 10.1016/j.arr.2023.101934. Epub 2023 Apr 13. PMID: 37059401.
4. Bibi Razaghi Nasr Abadi, H., & Rashidi, F. (2022). The physical and mental health of the elderly in the context of the transition of the age structure of the population: case study in Khorramabad city, Journal of Continuity and Social Change,(1),45-67.Doi: 10.22034/JSCC.2023.19135.1046 [In Persian].
5. Estebsari, F., Rahimi Khalifeh Kennedy, Z., Estebsari, K., Mustafaei, D. (2020). Concepts and indicators of the elderly-friendly city. Journal of Health education and health promotion in Iran, 8(1), 5-9.Doi: 10.29252/ijhehp.8.1.5. [In Persian].
6. Fathi Ashtiani, A. (2008). Psychological tests; Ba'ath publications, edition 16, number 1000. [In Persian].
7. Goldberg DP, Hillier VF. (1979).A scaled version of the General Health Questionnaire. Psychol Med. 1979; 9(1): 139-45
8. https://www.darmankade.com. [In Persian].
9. Javadi S. M., & Pakfar, Z. (2020). Active aging and its relationship with mental health among the elderly referring to Ardabil educational and therapeutic hospitals, Journal of Disability Studies, 1-9. Doi: 10.29252/mejds.0.0.68 [In Persian].
10. Jazayeri, A T., Kazemipour, Sh., Hosseini, S., Kafashi, M. (2020). Examining the major indicators of the health of the elderly in physical, mental and social aspects of Mazandaran province, scientific research quarterly of Islamic lifestyle with a focus on health, (5), 135-125[In Persian].
11. Khaliji, M.A., Rezai Hajideh, S. (2023). Problems and challenges of the elderly in urban spaces: case study of Tehran's 13th district. Journal of Research and Urban Planning, 14,(54),153-169 .DOI:10.30495/JUPM.2021.28031.3885. [In Persian].
12. Khazaei, M., Amani, M., Davrpanah, M.(2018). An analysis of the elderly-friendly city in Iran, Journal of Geography and Human Relations, 1, (3), 876-890. Dor:20.1001.1.26453851.1397.1.3.51.6 [In Persian].
13. Management and Planning Organization of Gilan Province.(2015). [In Persian].
14. Miri, M.R., Salehinia, H., Tayuri, A., Behlgardi, M., Taqizadoff A. Ar. (2014). Prevalence of mental disorders and related factors in the elderly of Birjand city in 2013, Nursing-Elderly Quarterly, 2, (2), 101-95. [In Persian].
15. Movahedi, M., Khamse, F., Ebadi, A., Haji Amini, Z., Navidian, A. (2016). Evaluation of the style status of the elderly in Tehran, Health Promotion Management Journal, 5, (3), 59-51.[In Persian].
16. Najafi, B., Arzaghi, S. M., Fakhrzadeh, H., Sharifi, F., Shauhai, Sh., Alizadeh, M., Asdi Lari, M., Faday Watan, R., Mehrdad, N. (2014). The state of mental health of the residents of Tehran and its related factors ( case study on measuring justice in health and its related factors), Iran-Mehr Diabetes and Metabolism Quarter, 13, (1). 62-73. [In Persian]
17. Naqvi, S. M. R. (2015). Examining the validity and reliability of the health questionnaire (GHQ-28), Journal of Psychology, 5,( 4). 381-398. [In Persian]
18. Nasiri Handkhale, I,. & Reza Ali, M. (2017). Investigating the impact of physical and social components on the realization of an elderly-friendly city, case study of Rasht city, Shahr Paydar Quarterly, 1, ( 4), 73-87. Doi :10.22034/JSC.2019.91139 [In Persian]
19. Nikpour, A., & Hassanalizadeh, M. (2019). Spatial analysis of aging indicators in urban and rural areas of Iran, Journal of Human Geography, 52, (3).921-937.Doi: 10.22059/JHGR.2019.256357.1007696 [In Persian]
20. Pahlavanzadeh, F., & Jarlahi, A. (2018). Investigating the impact of social factors on the mental health of the rural elderly, Rural Development Journal, 3, (1) , 65-84[In Persian]
21. Pourahmad, A., Farhadi, I., Qurbani, R., Darudinia, A. (2018). The effect of urban visions on the mental health of citizens, a case study of districts 2 and 9 of Tehran, Shahr Padayar Quarterly, 1, (3) . 17-33.Doi: 10.22034/JSC.2018.88476 [In Persian]
22. Rahimi, A. A., Ahmadi, Kh., Asgharanjad, F.,Mohamadi, A. A.(2019). Measuring the status of mental health indicators in Iranian elderly, Journal of Psychological Sciences, 18,(77), 538-529. Dor: 20.1001.1.17357462.1398.18.77.1.4 [In Persian]
23. www.darmankade.com. [In Persian]
24. www.Mant4.rasht.ir.(2019)[In Persian]
[1] General health
[2] Mental health
[3] Elderly
[4] Elderly friendly city
[5] General Health Questionnaire-
[6] Goldeberg &hillir
[7] - روش درونیابی IDW یا Inverse Distance Weighting یکی از روش‌های پرکاربرد در تحلیل دادههای مکانی است که برای پیشبینی مقادیر مقداری در نقاطی از فضا که دادههای مربوط به آن نقاط در دسترس نیستند، استفاده میشود. این روش با محاسبه مقادیر درون‌یافته بر اساس وزن فاصله از نقاط دادههای موجود در اطراف نقطه مورد نظر، به دقت بالایی در تخمین مقادیر مورد نظر میرسد.