تبیین عملکرد شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری (نمونه موردی: شهر شیراز)

نوری, محبوبه; رضایی, محمدرضا

doi:10.30495/jupm.2023.32001.4357

کد مقاله : JUPM-2306-4357 (R1) بازدید : 66 PDF XML

نوع مقاله: پژوهشی

تبیین عملکرد شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری (نمونه موردی: شهر شیراز)

محبوبه نوری ¹ ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران )
محمدرضا رضایی ² ( عضو هیات علمی دانشگاه یزد )

تاریخ ارسال : 1402/03/25 تاریخ تایید : 1402/05/23

کلید واژه: شهر شیراز, راه‌حل‌های طبیعت محور, شهر اسفنجی, مدیریت پایدار آب,

چکیده مقاله :

امروزه راه‌حل‌های طبیعت محور به‌عنوان رویکردی نوین و جامع‌نگر جهت حل چالش‌های آبی، افزایش تاب‌آوری و تحقق مدیریت پایدار منابع آب شهری مطرح شده است. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز انجام شده است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش توصیفی از نوع پیمایشی است. حجم نمونه 30 نفر به شیوه هدفمند قضاوتی و گلوله برفی از بین خبرگان تعیین شد. در نهایت داده‌های گردآوری شده با روش مدل‌سازی ساختاری – تفسیری و دیمتل مورد تحلیل قرار گرفت. طبق یافته‌های پژوهش؛ مدل نهایی سطح‌بندی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی متشکل از چهار سطح است که مدیریت آب باران و اجرای زیرساخت‌های سبز -آبی در پایین‌ترین سطح و نقش سنگ زیربنایی مدل را دارد و از نظر الگویابی روابط ابعاد عملکردی شهر اسفنجی، اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی و مدیریت آب باران با میزان 342/3 و 435/2 بیش‌ترین تأثیرگذاری و بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی با مقدار 541/2 بیش‌ترین تأثیرپذیری را دارد. همچنین بر مبنای شاخص (D+R)؛ اجرای زیرساخت‎های سبز-آبی با مقدار 639/5 دارای بیش‌ترین تعامل با سایر ابعاد است و اما طبق شاخص (D-R)؛ اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی، مدیریت آب باران و حفاظت از سیل و مدیریت ریسک جزء متغیرهای علّی محسوب می‌شوند و چهار بعد دیگر با مقدار منفی حاصل شده متغیرهای معلول به شمار می‌روند. بنابراین، اجرای مفهوم شهر اسفنجی می‌تواند به عنوان شیوه‌ای عملی جهت رسیدن به یک سیستم شهری سالم و پایدار در دستور کار برنامه‌ریزان شهری شهر شیراز قرار گیرد.

چکیده انگلیسی :

Today, nature-based solutions have been proposed as a new and comprehensive approach to solving water challenges, increasing resilience and realizing sustainable management of urban water resources. In this regard, the current research was conducted with the aim of explaining the functional dimensions of the sponge city as a nature-oriented approach in the sustainable management of water resources in Shiraz. The research is applied in terms of purpose and descriptive in nature and survey type. The sample size of 30 people was determined by the purposeful method of judgment and snowball among the experts. Finally, the collected data were analyzed by the structural-interpretive modeling method and DIMTEL. According to the research findings; The final leveling model of the functional dimensions of the sponge city consists of four levels, which has rainwater management and the implementation of green-blue infrastructure at the lowest level and the role of the underlying stone of the model. Rain with the amount of 3.342 and 2.435 has the most influence and improvement of urban ecosystems and biodiversity with the value of 2.541 has the most influence. Also based on index (D+R); The implementation of green-blue infrastructure with a value of 5.639 has the most interaction with other dimensions, but according to the (D-R) index; The implementation of green-blue infrastructure, rainwater management and flood protection and risk management are considered as causal variables, and the other four dimensions with a negative value are considered as effect variables. Therefore, the implementation of the sponge city concept can be placed on the agenda of urban planners of Shiraz as a practical way to achieve a healthy and sustainable urban system.

منابع و مأخذ:

متن کامل:

Research Paper

Explaining the function of the sponge city as a nature-based approach in the sustainable management of urban water resources (case study: Shiraz city)

Abstract

Today, nature-based solutions have been proposed as a new and comprehensive approach to solving water challenges, increasing resilience and realizing sustainable management of urban water resources. In this regard, the current research was conducted with the aim of explaining the functional dimensions of the sponge city as a nature-oriented approach in the sustainable management of water resources in Shiraz. The research is applied in terms of purpose and descriptive in nature and survey type. The sample size of 30 people was determined by the purposeful method of judgment and snowball among the experts. Finally, the collected data were analyzed by the structural-interpretive modeling method and DIMTEL. According to the research findings; The final leveling model of the functional dimensions of the sponge city consists of four levels, which has rainwater management and the implementation of green-blue infrastructure at the lowest level and the role of the underlying stone of the model. Rain with the amount of 3.342 and 2.435 has the most influence and improvement of urban ecosystems and biodiversity with the value of 2.541 has the most influence. Also based on index (D+R); The implementation of green-blue infrastructure with a value of 5.639 has the most interaction with other dimensions, but according to the (D-R) index; The implementation of green-blue infrastructure, rainwater management and flood protection and risk management are considered as causal variables, and the other four dimensions with a negative value are considered as effect variables. Therefore, the implementation of the sponge city concept can be placed on the agenda of urban planners of Shiraz as a practical way to achieve a healthy and sustainable urban system.

Received

Accepted:

PP:

Keywords:

Nature-based solutions, sponge city, sustainable water management, Shiraz city

Use your device to scan and read the article online

Citation:

DOI: .

Extended Abstract

Introduction

With the development of cities, increase in population, more complex needs and reduction in the amount of available water resources, the issue of water and the challenges arising from it has become one of the most important concerns of urban planners in recent years. In this regard, nature-based solutions have been considered as a new and comprehensive approach to solving water challenges, increasing resilience and realizing sustainable management of urban water resources. Thus, the current research was conducted with the aim of explaining the functional dimensions of the sponge city as a nature-oriented approach in the sustainable management of urban water resources in Shiraz city.

Methodology

The current research is applied in terms of purpose and descriptive-survey in terms of nature and method. The statistical population of the research consists of experts and professors in the field of urban planning and management, crisis management, natural resources and urban environment. The sample size was 30 people and was determined by judgmental and snowball sampling. Finally, the data obtained from questioning were analyzed in the form of multiple steps of structural-interpretive modeling (ISM) and DEMATEL method.

Results and discussion

According to the research findings; The final structural-interpretive model (ISM) of the leveling of functional dimensions of the sponge city consists of four levels, in which rainwater management (D3) and the implementation of green-blue infrastructure (D4) are placed at the lowest level and play the role of the foundation stone of the model. And in terms of modeling the relationships between the functional dimensions of DEMATEL's output sponge city (DEMATEL), it showed that among the dimensions, the implementation of green-blue infrastructure (D4) and rainwater management (D3) are the most influential with 3.342 and 2.435, respectively. have, and then the improvement of urban ecosystems and biodiversity (D7) with a value of 2.541 has the highest level of influence. Also, in terms of the influence of the factors, the green-blue infrastructure implementation dimension (D4) with a value of 5.639 has the most interaction with other functional dimensions of the sponge city, and based on the index (D+R), the green-blue infrastructure implementation dimension (D4) with a value of 5.639 has the highest interaction with other dimensions, but according to the (D-R) index, the three dimensions of green-blue infrastructure implementation (D4), rainwater management (D3) and flood protection and risk management (D1) as variables. are considered causal and the other four dimensions with the obtained negative value are considered as effect variables.

Conclusion

Therefore, the implementation of the sponge city concept can be placed on the agenda of urban planners of Shiraz as a practical way to achieve a healthy and sustainable urban system.

مقاله پژوهشی

تبیین عملکرد شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری (نمونه موردی: شهر شیراز)

چکیده

امروزه راه‌حل‌های طبیعت محور به‌عنوان رویکردی نوین و جامع‌نگر جهت حل چالش‌های آبی، افزایش تاب‌آوری و تحقق مدیریت پایدار منابع آب شهری مطرح شده است. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز انجام شده است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش توصیفی از نوع پیمایشی است. حجم نمونه 30 نفر به شیوه هدفمند قضاوتی و گلوله برفی از بین خبرگان تعیین شد. در نهایت داده‌های گردآوری شده با روش مدل‌سازی ساختاری – تفسیری و دیمتل مورد تحلیل قرار گرفت. طبق یافته‌های پژوهش؛ مدل نهایی سطح‌بندی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی متشکل از چهار سطح است که مدیریت آب باران و اجرای زیرساخت‌های سبز -آبی در پایین‌ترین سطح و نقش سنگ زیربنایی مدل را دارد و از نظر الگویابی روابط ابعاد عملکردی شهر اسفنجی، اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی و مدیریت آب باران با میزان 342/3 و 435/2 بیش‌ترین تأثیرگذاری و بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی با مقدار 541/2 بیش‌ترین تأثیرپذیری را دارد. همچنین بر مبنای شاخص (D+R)؛ اجرای زیرساخت‎های سبز-آبی با مقدار 639/5 دارای بیش‌ترین تعامل با سایر ابعاد است و اما طبق شاخص (D-R)؛ اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی، مدیریت آب باران و حفاظت از سیل و مدیریت ریسک جزء متغیرهای علّی محسوب می‌شوند و چهار بعد دیگر با مقدار منفی حاصل شده متغیرهای معلول به شمار می‌روند. بنابراین، اجرای مفهوم شهر اسفنجی می‌تواند به عنوان شیوه‌ای عملی جهت رسیدن به یک سیستم شهری سالم و پایدار در دستور کار برنامه‌ریزان شهری شهر شیراز قرار گیرد.

تاریخ دریافت:

تاریخ پذیرش:

شماره صفحات:

واژه‌های کلیدی:

راه‌حل‌های طبیعت محور، شهر اسفنجی، مدیریت پایدار آب، شهر شیراز.

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

استناد: ...

DOI:

مقدمه:

براساس در حال حاضر در سطح جهان، نرخ رشد شهرنشینی در حال افزایش می‌باشد. بر اساس پیش‌بینی سازمان ملل تا سال 2050 در حدود 80 درصد از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند کرد (Jha et al., 2012; Dutta, 2012; UN, 2019 ). این به این معنی می‌باشد که مناطق شهری به محل اصلی برای بسیاری از مسائل و چالش‌های احتمالی تبدیل خواهند شد (Leon & March, 2014) و با توجه به این‌که به‌عنوان مراکز مهم جمعیتی و کانون فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌روند بر اساس همین، پیچیدگی ساختار درونی و اثرپذیری از متغیرهای مختلف، جزو شکننده‌ترین سکونتگاه‌های زیستی به شمار می‌روند (Loo & Leung, 2017؛ پورشریفی و همکاران، 1400). در بین بحران‌های مختفی که اجتماعات انسانی را تهدید می‌کنند، آب و چالش‌های ناشی از آن یکی از مهم‌ترین مسائل می‌باشد. آب به‌عنوان یکي از مهم‌ترین منابع طبيعي و یک کالای اقتصادي غيرقابل جایگزین، نقش مهمي در زندگي روزمره انسان، توسعه بخش‌های کشاورزي و صنعت و در نهایت دستيابي به توسعه پایدار دارد (Sun et al., 2016; Matteo et al., 2017). با این وجود، در دهه‌های اخیر عواملی همچون تغییرات اقلیمی، شهرنشینی سریع، عدم وجود برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌های نامناسب شهرسازی در بسیاری از کشورها منجر به مشکلات مربوط به آب شهری از قبیل؛ اختلال در فرآیندهای اصلی چرخه طبیعی آب (بارش، نفوذ و تبخیر)، کاهش قابل توجه ظرفیت سطوح برای ذخیره آب باران، افزایش رواناب شهری، بروز سیلاب‌های مکرر، کاهش توانایی نفوذ آب باران و کاهش ظرفیت تغذیه آب‌های زیرزمینی، کاهش کیفیت زیست محیطی آب، افزایش بیماری‌های قابل انتقال از آب، خشکسالی و کمبود جدی آب و غیره در شهرها شده است (Su et al., 2012; Wu et al., 2014; Shao et al., 2016; Johannessen & Wamsler, 2017; Dong et al., 2019; Janse et al., 2015) که این مسئله اهمیت مدیریت پایدار و تاب‌آور منابع آب شهری را برجسته می‌کند (Gibbs, 2009; Brand, 2009). در راستای این ارتباط مفهومی، می‌توان منابع پایدار آب را سیستم‌هایی معرفی کرد که از ظرفیت کافی برای تقلیل آثار نامطلوب اختلال و بحران (Wang et al., 2009)، حفاظت از کیفیت محیط زیست و تأمین نیازهای آبی انسان در شرایط ناپایدار آینده را دارا می‌باشد (Pahl-Wostl et al., 2005). در این ارتباط به تدریج از اواخر سال1990، تلاش برای نوآوری در روش‌های مدیریت آب شهری بر اساس سازوکارهاي پایدارتر مطرح شد (Wyatt, 2011; Danny et al., 2018; Zevenbergen et al., 2018; Nguyen et al., 2019) و تغییر در نگرش صرفاً مهندسی به سمت رویکردهای یکپارچه‌ای که توسط ساختارها و فرآیندهای مبتنی بر طبیعت پشتیبانی می‌شوند، صورت گرفت. که در بین این رویکردهای یکپارچه چند هدفه و راه‌حل‌محور، اصطلاح "راه‌حل‌های طبیعت محور (NBS¹) اخیراً مطرح و مورد توجه جوامع قرار گرفته است (Angelakis et al., 2005; European Commission, 2015; Moosavi, 2017; Oates et al., 2020; Alves et al., 2020; Oral et al., 2020). هدف اصلی این راه‌حل‌های طبیعت محور؛ حفاظت، مدیریت پایدار و بازیابی اکوسیستم‌های طبیعی یا اصلاح شده است (Oral et al., 2020) که می‌کوشند ارتباط بین انسان و سیستم‌های آبی را که به‌عنوان یک جزء جدایی‌ناپذیر حیات انسانی به شمار می‌رود با احترام به طبیعت و در نظر گرفتن عناصر و فرآیندهای طبیعی مدیریت کنند (Nika et al., 2020). بدین ترتیب استفاده از رویکردهای طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری می‌تواند به‌عنوان راهکاری برای حل چالش‌ها و مسائل آبی در محیط شهرها محسوب شود. روش‌های متنوعی در کشورهای مختلف برای مدیریت پایدار منابع آب شهری مبتنی بر راه‌حل‌های طبیعت محور استفاده می‌شود که طرح "شهر اسفنجی (SC²)" نمونه‌ای بارز از به‌کارگیری رویکرد طبیعت محور در دهه اخیر در چین می‌باشد. این طرح به‌عنوان یک طرح نوین برای مدیریت آب در سیاست‌گذاری‌ها و طراحی‌های شهری این کشور مطرح شده است و توجه بسیاری از مدیران شهری سراسر جهان را به خود جلب کرده است. چرا که ایده شهر اسفنجی جزء اولین استراتژی‌های جامع مدیریت پایدار آب شهری است که دید جدیدی از مدیریت پایدار آب را با توجه به فرآیند شهرنشینی سریع ارائه می‌دهد (Wang et al., 2018). بنابراین با روشن شدن اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد عملکردی شهر اسفنجی و نقشی که می‌تواند به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت و حل چالش‌های آبی شهر شیراز و دستیابی به مدیریت پایدار منابع آبی در این شهر مفید واقع شود، انجام شد.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق:

پیدایش و تکامل مفهوم "راه‌حل‌های طبیعت محور (NBS)"

اصطلاح "راه‌حل‌های طبیعت محور" در آغاز قرن بیست و یکم ظهور کرده (Somarakis et al., 2019) و اولین بار توسط بانک جهانی در سال 2008 مطرح شد (بانک جهانی، 2009) و سپس توسط اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN³) به‌عنوان بخشی از برنامه 2016-2013 در ارتباط با طیف وسیعی از رویکردهای مرتبط با اکوسیستم که به چالش‌های اجتماعی می‌پردازند مورد استفاده قرار گرفت (IUCN, 2012; Cohen-Shacham et al., 2016). اقداماتی که برای حفاظت، مدیریت پایدار و احیای اکوسیستم‌های طبیعی یا اصلاح‌شده که چالش‌های اجتماعی را به شکل مؤثر و سازگارانه مورد بررسی قرار می‌دهند و به‌طور همزمان بهزیستی انسان و مزایای تنوع زیستی را فراهم می‌کنند (Cohen-Shacham et al., 2016). اقداماتی که از طبیعت الهام گرفته شده و پشتیبانی و حمایت می‌شوند. از تعریف‌های راه‌حل‌های طبیعت محور می‌باشند که برخی از این اقدامات شامل استفاده و تقویت راه‌حل‌های طبیعی موجود و برخی دیگر در حال بررسی راه‌حل‌های جدیدتری برای رسیدگی به چالش‌ها می‌باشند (European Commission, 2015). به‌طور کلی راه‌حل‌های طبیعت محور به‌عنوان مجموعه‌ای از رویکردها به جایگزینی معتبر برای توسعه و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها در شهرهایی که رویکردهای جدید را در نظر می‌گیرند تبدیل شده‌اند و برنامه زمانی و هزینه‌های خود را برای حفظ آن‌ها بازنگری می‌کنند (Santiago Fink, 2016). این راه‌حل‌ها طیف وسیعی از اقدامات همانند حفاظت و مدیریت اکوسیستم‌های طبیعی و نیمه طبیعی، ادغام زیرساخت‌های سبز و آبی در مناطق شهری را در بر می‌گیرد (Seddon et al., 2020) که می‌توانند اکوسیستم‌های طبیعی یا اصلاح شده را محافظت، مدیریت و احیا نمایند و در عین پرداختن به چالش‌های مختلف زیست‌محیطی، مزایای متعددی را نیز برای اقتصاد، جامعه و سیستم‌های اکولوژیکی مزایایی مثل؛ کاهش رواناب شهری و افزایش نفوذ از طریق ایجاد سطوح نفوذپذیر (Zolch et al., 2017)، افزایش کیفیت آب (Cas tonguay et al., Rigotti et al., 2020)، ایجاد و احیای تنوع زیستی (Lago et al., 2019)، حمایت از مدیریت بوم‌شناختی (Moosavi et al., 2017; Morris et al., 2018)، افزایش فضای سبز شهری و ایجاد فضاهای باز عمومی با کیفیت بالا از این قبیلاند، فراهم کنند (Moosavi et al., 2021; Oral et al., 2020). بر این اساس با عنایت به این‌که راه‌حل‌های طبیعت محور به‌عنوان رویکردهای یکپارچه‌ای که می‌توانند چالش‌های اجتماعی را با ارائه همزمان رفاه انسان و مزایای تنوع زیستی برطرف کنند، مورد توجه قرار گرفته‌اند (IUCN, 2018). در میان مزایای راه‌حل‌های طبیعت محور، ظرفیت آن‌ها برای رسیدگی به چالش‌های آب شهری در حالی که مزایای زیست‌محیطی فراوانی نیز به دنبال دارد، در سال‌های اخیر در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است. چرا که همانند استراتژی به‌منظور مدیریت یکپارچه زمین، آب و منابع زنده که حفاظت و استفاده پایدار را به روشی عادلانه ترویج می‌کند (Boelee et al., 2017) پتانسیل زیربنایی یک راهبرد مدیریت پایدار آب را نیز دارد (FAO, 2018; Oral et al., 2020).

شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار آب شهری

روش‌هایی که به‌عنوان راه‌حل‌های طبیعت محور در راستای حل مسائل و چالش‌های آب شهری مطرح است، طیف گسترده‌ای از روش‌های طبیعی با حداقل مداخلات انسانی تا راه‌حل‌های کاملاً مصنوعی که مزایای مستقیم تنوع زیستی ندارند را شامل می‌شود. در واقع می‌توان سه سطح گسترده ترکیب مستقیم عناصر طبیعی همانند گیاهان (ایجاد پوشش گیاهی اطراف آبراهه‌های شهری)، استفاده مستقیم از فرآیندهای طبیعی (به‌عنوان مثال امکان نفوذ طبیعی آب در خاک) و استفاده غیرمستقیم یا الهام گرفتن از فرآیندهای طبیعی (مانند تغذیه به‌وسیله شن و ماسه) و ساختارها (مثل صخره‌های مصنوعی برای تقلید از صخره‌های طبیعی) را از برآیند فرآیندهای طبیعی به‌عنوان راه‌حل‌های طبیعت محور معرفی کرد. به‌طور کلی راه‌حل‌های طبیعت محور (NBS) نشان می‌دهد که میزان مداخله انسان در نمونه‌های NBS بسته به زمینه و چالشی که هر منطقه با آن روبروست می‌تواند متفاوت باشد (برای نمونه ذخیره رواناب شهری در مقابل کاهش سیل شدید). با این وجود، اکثر نمونه‌های NBS ارائه‌شده دارای یک معیار و هدف مشترک هستند که همان حفاظت از فرآیندها و منابع اکوسیستم‌های طبیعی و بهبود بخشیدن به تنوع زیستی و وضعیت فعلی اکوسیستم‌های آبی می‌باشد. در این راستا، "شهر اسفنجی" به‌عنوان یکی از طرح‌های نوین و مبتنی بر رویکرد طبیعت محور است که در زمینه مدیریت آب شهری اخیراً مطرح شده و مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است. طرح شهر اسفنجی برای اولین بار در سال 2013، تحت عنوان "برنامه شهر اسفنجی (SCP)" توسط کشور چین به‌منظور مدیریت پایدار آب شهری و ارتقاء شهرنشینی پایدار مطرح شد و در اکتبر 2014، وزارت مسکن و توسعه شهری-روستایی⁴ (MHURD) "راهنمای فنی برای ساخت شهرهای اسفنجی" را منتشر کرد و در سال 2015 و 2016، پیاده‌سازی این طرح در ۳۰ شهر از جمله شانگهای، ووهان و شیامن به‌عنوان پایلوت آغاز (Lashford et al., 2019; Oates et al., 2020; Hamidi et al., 2021). بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در این طرح هدف این بود که که20 درصد از زمین‌های هر شهر پایلوت باید تا سال 2020 و 80 درصد تا سال 2030 مطابق با استانداردهای شهر اسفنجی ساخته شود. به‌طوری که که شهرها در زمان بارندگی مانند اسفنج عمل کنند و قادر به حفظ 70 تا 90 درصد میانگین سالانه آب باران در محل باشند (Liu, 2016; Zhang et al., 2016; Liu et al., 2017; Xia et al., 2017). به‌طور کلی شهر اسفنجی یک اصطلاح در حوزه زهکشی شهری است که معادل واژه‌هایی همانند زیرساخت سبز و طراحی شهری حساس به آب است اما محدود به مفاهیم زهکشی شهری نیست، بلکه شامل جنبه‌های برنامه‌ریزی شهری، منظر شهری، محیط زیست شهری و مواردی از این دست نیز می‌باشد. این رویکرد در چین توسعه یافته و به شکل یک برنامه عملیاتی بزرگ مقیاس در حال انجام است. مفهوم شهر اسفنجی توسعه مفهوم توسعه کم اثر است که کنترل مؤثر رواناب شهری را بهبود می‌بخشد و به‌طور موقت ذخیره، بازیافت و تصفیه رواناب را انجام می‌دهد. هم‌چنین سیستم‌های زهکشی سنتی را با استفاده از زیرساخت‌های مقاوم‌تر در برابر سیل (مانند ساخت مخازن و تونل‌های ذخیره‌سازی آب زیرزمینی) ارتقاء و استانداردهای فعلی حفاظت از زهکشی و سیستم‌های توسعه کم اثر را برای جبران دبی‌های اوج و کاهش رواناب اضافی توسعه می‌دهد و در نهایت سطوح آبی طبیعی (مانند تالاب‌ها و دریاچه‌ها) را یکپارچه‌سازی و اهداف چندمنظوره در طراحی زهکشی (مانند بهبود خدمات اکوسیستمی) را در حالی تشویق می‌کند که منابع آب مصنوعی و فضاهای سبز بیش‌تری را برای تأمین ارزش رفاهی بالاتر فراهم می‌کند (Ignatieva et al., 2008; Zhou, 2014; Wong, 2006; Pyke et al., 2011; Griffiths, 2017; Shun Chen et al., 2018). در این ارتباط باید اشاره کرد که تأثیرات ناشی از افزایش سریع شهرنشینی، توسعه شهری و تغییرات اقلیمی بر کمیت و کیفیت منابع آب شهری، نیاز به راه‌حل مؤثر در مدیریت آب شهری را به وجود آورده است. بدین منظور ادغام چرخه طبیعی آب در برنامه‌ریزی و توسعۀ شهری مطرح شد به گونه‌ای که مدیریت منابع آب شهری مبتنی بر رویکردهای طبیعت محور مدنظر قرار گرفت که این امر منجر به تغییر نگرش در توسعه و تحول شهرها شد و با مفهوم مشابه ولی با اصطلاحات متفاوت در کشورهای مختلف پذیرفته شد. در این ارتباط و در چند سال اخیر از این راه‌حل‌ها در زمینه مدیریت آب شهری به‌عنوان موضوعی جدید در مطالعات شهری شناخته شده و پژوهش‌هایي در حوزه راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و آب در سطح مطالعات خارجی انجام شده است که در ادامه در قالب جدول (1) به تعدادی از این پژوهش‌ها به‌طور خلاصه اشاره شده است.

[1] Nature Based Solutions

[2] Sponge City

[3] International Union for Conservation of Nature

[4] Ministry of Housing and Urban-Rural Development

جدول 1- پیشینه مطالعاتی پژوهش

نویسنده/گان (سال)	عنوان پژوهش	اهم یافته‌های پژوهش
Tsatsou et al., 2023	راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و سیستم‌های آب شهری مدور: بررسی ادبیات مربوطه و پیشنهادهایی برای طراحی و برنامه‌ریزی شهری	نتایج بررسی 68 مقاله نشان داد که فن‌آوری محیطی، طراحی سیستم‌ها، طراحی شهری و برنامه‌ریزی شهری چهار بعد کلیدی برای طراحی و ادغام NBS درمدیریت آب شهرها می‌باشد. که برنامه‌ریزی شهری عنصر اصلی برای پیوند این چهار بعد می‌باشد.
Frantzeskaki & Mcphearson, 2022	راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و تاب آوری اقلیمی شهرها	راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت ابزاری سودمند برای انطباق و سازگاری شهرها با تغییرات اقلیمی است که به واسطه آن شهرها می‌توانند زیرساخت‌ها و جوامع خود را در برابر شوک‌ها و بحران‌های احتمالی در آینده بیمه کنند.
Moosavi et al., 2021	راه‌حل‌ها ی مبتنی بر طبیعت بهمنظور حل چالش‌های آبی شهری بر اساس بینش محققان استرالیایی	نتایج مصاحبه با 27 متخصص از رشتههای مختلف در زمینه دیدگاه و برداشت آنها از راهحلهای مبتنی بر طبیعت نشانگر استفاده بیش‌تر اصطلاحات زیرساخت سبز و طراحی شهری حساس به آب در این زمینه است.
Cui et al., 2021	راهکارهای مبتنی بر طبیعت چگونه منجر به مدیریت آب شهری تاب آور در سنگاپور و لیسبون شده است (داستان دو شهر)	راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در این دو شهر علیرغم تفاوتهای اجرایی، دارای اهدافی مشترک همچون؛ تامین آب، کنترل سیل، افزایش فضای سبز، بهبود کیفیت آب و کیفیت کلی زندگی است. بدین ترتیب راه¬حل¬های مبتنی بر طبیعت می‌تواند ابزار موثر برای ارائه مزایای یکپارچه و بهبود زیستپذیری این شهرها باشد.
Liu et al., 2021	نقش راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در بهبود کیفیت محیطی، سلامت و رفاه اجتماعی	بیش‌تر پروژه‌ها و فعالیت‌های مرتبط با NBS در اروپا از رویکردهای ترکیبی استفاده می‌کنند که NBS معمولاً برای هدف‌گیری انواع خاصی از چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی اجرا شده است. که به عنوان یک مفهوم کل نگر در زمینه اقدامات آب و هوایی و راه‌حل‌های پایدار برای افزایش تاب ‌وری اکوسیستم‌ها و ظرفیت انطباق در شهرها مفید خواهد بود.
Qi et al., 2020	بررسی چالش‌های مدیریت آب شهری در شهرهای اسفنجی چین از طریق راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت	گنجانده شدن رویکرد NBS در شهرهای اسفنجی چین، نه تنها چالش‌های آبی شهرهای پایلوت را رفع کرده بلکه طیف وسیعی از چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را نیز مرتفع ساخته است.
Ramirez-Agudelo et al., 2020	راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در مدیریت آب مناطق پیراشهری: موانع و درس‌های آموخته شده از تجربیات پیاده‌سازی	طبق بررسی نتایج 35 مقاله از تجربیات NBS اجرا شده در بحث مدیریت آب مناطق حاشیه همانند؛ راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت همزمان با حل چالش‌های اجتماعی پیچیده‌ای مانند مدیریت آبخیز می‌تواند مزایای متعددی برای رفاه، سلامت انسان و استفاده پایدار از منابع را ارائه ‌دهد. با این وجود عدم اطمینان فنی، نهادی، اقتصادی و اجتماعی از موانع اصلی پیاده‌سازی این راه‌حل‌ها شناخته شده است.
Boelee et al., 2017	غلبه بر چالش‌های آبی از طریق راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت	طبق مدل‌سازی سناریوی تعریف شده تا سال 2050، راه‌حل‌های بالقوه مبتنی بر طبیعت برای چهار زیربخش؛ شهرها، تولید مواد غذایی، انرژی آبی و حفاظت در برابر سیل قابل بررسی است که در این زمینه مدیریت یکپارچه منابع آب می‌تواند چارچوبی برای برنامه‌ریزی فراهم کند تا اجرای واقعی راه حل های مبتنی بر طبیعت را در این زیربخش‌ها تسهیل نماید.
Wild et al., 2017	شناخت مزایای راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در مدیریت آب شهری از دیدگاه‌های مختلف	نتایج یک مطالعه تجربی در شفیلد انگلستان بیانگر تمایل بیشتر شهروندان به استفاده از مساکنی با زیرساخت‌های سبز است که از جنبه رفاهی و مدیریت ریسک سیل حائز اهمیت اند.

.منبع: یافته‌های تحقیق، 1402.

با توجه به پیشینه نظری و عملی پژوهش، شهرها به‌عنوان مراکز مهم جمعیتی در سالهای اخیر با چالش‌های آبی و زیست محیطی بسیاری مواجه‌اند که این امر اجرای رویکردهای طبیعت‌محور از قبیل شهر اسفنجی را به عنوان شیوه‌ای عملی جهت رسیدن به یک سیستم شهری سالم و پایدار را به ضرورتی اجتنابناپذیر تبدیل کرده است. بدین ترتیب با در نظر گرفتن مسائل و چالش‌های مطرح شده در شهر شیراز و اینکه تاکنون مطالعه ای در زمینه شهر اسفنجی صورت نگرفته است لذا پژوهش حاضر با هدف تبیین عملکرد شهر اسفنجی در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز انجام شده است

مواد و روش تحقیق:

معرفی منطقه مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه در پژوهش حاضر، شهر شیراز یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان فارس می‌باشد که در عرض جغرافیایی 29 درجه و 36 دقیقه تا 29 درجه و 32 دقیقه شمالی و طول 52 درجه و 37 دقیقه تا 52 درجه و 26 دقیقه شرقی در ارتفاع 1486 تا 1670 متری از سطح دریا واقع شده است. پست‌ترين نقطه جلگه شيراز در جنوب شرقي آن (درياچه مهارلو) قرار دارد. میانگین دمای سالانه این شهر 7/17 سانتی‌گراد است. هم‌چنین میانگین بیشینه و کمینه دما در این شهر به‌ترتیب 7/25 و 8/5 سانتی‌گراد می‌باشد. مقدار بارندگی سالانه این شهر نیز حدود 7/263 میلی‌متر است (سایت شهرداری شیراز، 1401). به‌طور کلي شهر شيراز داراي آب و هواي گرم و نيمه‌خشک است (عبدالعظیمی و همکاران، 1399؛ 140). بر اساس آخرین تقسیمات اداری، این شهر به 11منطقه مستقل شهری تقسیم و مساحتی در حدود 5271 کیلومترمربع دارد. مساحت کل فضای سبز شهری این شهر که شامل کمربند سبز، بوستان‌ها و فضای سبز پراکنده است؛ حدود 6/40 کیلومترمربع است (مرکز آمار ایران، 1399الف؛ 59). بر پایه آخرین سرشماری مرکز آمار ایران جمعیتی بالغ بر 1565572 نفر دارد (مرکز آمار ایران، 1399ب؛ 237). در شکل (1) موقعیت مناطق مختلف شهر شیراز بر روی نقشه ایران و استان فارس ارائه شده است.

شکل 1- موقعیت شهر شیراز در ایران و استان فارس - منبع : نویسندگان، 1402

پژوهش حاضر از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی و از حیث ماهیت و روش در زمره پژوهش‌های توصیفی - پیمایشی می‌باشد. بدین صورت که در ابتدا با مطالعه و بررسی گسترده متون نظری پژوهش از پژوهش‌های مختلف در زمینه آب، مدیریت پایدار آب، راه‌حل‌های طبیعت محور (NBS) و شهر اسفنجی بهره گرفته و ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری استخراج شد. سپس با بهره‌گیری از روش مدل‌سازی ساختاری - تفسیری (ISM)، ابعاد عملکردی شهر اسفنجی شناسایی و سطح‌بندی گردید و با بهره‌گیری از روش دیمتل ¹ به‌منظور تبیین و ارزیابی روابط علی و معلولی میان ابعاد عملکردی شهر اسفنجی با استفاده از پرسشنامه بین افراد متخصص، تحلیل‌های لازم صورت گرفت. در این گام جامعه آماری پژوهش را خبرگان و اساتید حوزه برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مدیریت بحران، منابع طبیعی و محیط زیست شهری تشکیل می‌دهد که ویژگی اصلی آن‌ها دارا بودن مدرک تحصیلی مرتبط، در دسترس بودن و تمایل به مشارکت در پژوهش است. در پژوهش حاضر حجم نمونه نیز به تعداد 30 نفر و به شیوه نمونه‌گیری هدفمند قضاوتی و گلوله برفی تعیین شدند. بدین صورت که بنا به قضاوت محقق، اولین پرسشگری با یکی از اساتید برنامه‌ریزی شهری آغاز شد (نمونه‌گیری قضاوتی) و سپس از نفر اول و هر یک از افراد بعدی خواسته شد تا سایر افراد خبره و متخصص در این زمینه را معرفی کنند (نمونه‌گیری گلوله برفی). بدین ترتیب دا‌ه‌های حاصل از پرسشگری در قالب گام‌های چندگانه روش مدل‌سازی ساختاری - تفسیری (ISM) و روش دیمتل مورد تحلیل قرار گرفت. مدل‌سازی ساختاری - تفسیری (ISM) روشی سامان یافته و ساختاریافته برای ایجاد و فهم روابط میان عناصر یک سیستم پیچیده است که در سال 1943 توسط وارفیلد معرفی شد. این روش یک ابزار قدرتمند کیفی در حوزه‌های مختلف و تکنیکی مناسب برای تحلیل عناصر یک سیستم است که به‌وسیله آن می‌توان بر پیچیدگی بین عناصر غلبه کرد. بدین ترتیب می‌توان گفت که ISM جزء روش‌های تجزیه و تحلیل سیستم‌هاست که به بررسی تعاملات میان عناصر یک سیستم می‌پردازد. به‌طوری که با شناسایی متغیرهایی که با موضوع یا مسئله پژوهش مرتبط هستند آغاز و سپس روابط زمینه‌ای را با استفاده از تجربه و دانش علمی خبرگان مشخص و در نهایت مدل ساختاری چند سطحی را ایجاد می‌کند (نوری و همکاران، 1399؛ آتش‌سوز و همکاران، 1395؛ Attri et al., 2013؛ Govindan et al., 2012؛ Kannan et al., 2009; Warfield, 1974). دیمتل روشی جامع برای تهیه و تجزیه و تحلیل یک مدل ساختاری است که شامل روابط علی معلولی بین عوامل پیچیده است (Wu et al., 2010). دیمتل بر اساس نمودارهای‌های جهت‌دار عمل می‌کند و این نمودارها قادر به نمایش روابط جهت‌دار میان زیرسیستم‌ها هستند. این روش که از انواع روش‌های تصمیم‌گیری بر اساس مقایسات زوجی است با بهره‌مندی از قضاوت خبرگان با به‌کارگیری اصول نظریه گراف‌ها، ساختاری سلسله مراتبی از عوامل موجود در سیستم همراه با روابط تأثیر و تأثر متقابل ارائه می‌دهد. به‌طوری که شدت اثر روابط مذکور را به‌صورت امتیاز عددی معین می‌کند. روش دیمتل دربرگیرنده نظر خبرگان در مورد عوامل در قالب مقایسات زوجی است. تعیین روابط عوامل به‌منظور اثرگذاری و اثرپذیری آن‌ها، اهمیت عوامل نسبت به هم بر اساس شدت اثر و موقعیت آن‌ها هم از نظر نفوذکننده بودن و هم از نظر تحت نفوذ واقع شدن، از خروجی‌های دیمتل است (دلشاد و همکاران، 1400؛ Buyukozkan & Cifci, 2012؛ Hsu et al., 2013).

بحث و ارائه یافته‌ها:

شناسایی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

پس از بررسی پیشینه نظری و عملی پژوهش، ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری شناسایی و استخراج شد که توسط 30 خبره و متخصص حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، مدیریت بحران، منابع طبیعی و محیط زیست شهری مورد ارزیابی قرار گرفته و پس از اعمال نظر متخصصین، شاخص‌های نهایی شده در قالب جدول (2) ارائه شده است.

جدول 2- ابعاد عملکردی شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری

ردیف	ابعاد عملکردی شهر اسفنجی
D1	حفاظت از سیل و مدیریت ریسک
D2	آب شهری در ارتباط با اکوسیستم غذا، آب و انرژی
D3	مدیریت آب باران
D4	اجرای زیرساخت‌های سبز -آبی
D5	کنترل اثر جزیره گرمایی شهری
D6	کنترل آلودگی آب شهری
D7	بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی

پس از شناسایی و نهایی کردن شاخص‌های مورد سنجش (جدول2)، در اولین مرحله ماتریس خودتعاملی ساختاري بر اساس نظر پاسخگویان تشکیل شد. بدین صورت که ابتدا پرسشنامه‌اي طراحی گردید که در هر یک از سطرها و ستون‌هاي آن از خبرگان درخواست شد که نوع ارتباطات دو به دویی متغیرها را بر اساس علائم؛ :V عامل i منجر به j می‌شود، :X ارتباط دو طرفه از i به j و بالعکس، :A عامل j منجر به i می‌شود، :O هیچ ارتباطی بین i و j وجود ندارد، مشخص نمایند. بر این اساس نتایج این ارتباطات به‌صورت ماتریس خود تعاملی به‌صورت جدول (3) ارائه شده است.

جدول3- ماتریس خودتعاملی شاخص‌های مورد سنجش در پژوهش حاضر

D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
X	V	X	A	A	V	-	D1
A	A	A	A	A	-		D2
V	O	O	X	-			D3
0	V	V	-				D4
O	X	-					D5
X	-						D6
-							D7

در ادامه ماتریس خودتعاملی ساختاري به ماتریس دسترسی اولیه (ماتریس صفر و یک) بر اساس قاعده کلی زیر که در جدول (4) ارائه شده است تبدیل شد که نتایج حاصل از آن در جدول (5) ارائه شده است.

جدول 4- قاعده کلی تبدیل نمادهای مفهومی به اعداد

نماد مفهومی	تبدیل نمادهای مفهومی به اعداد کمی
V	اگر نماد خانه ij حرف V باشد در آن خانه عدد 1 و در خانه قرینه عدد صفر گذاشته می‌شود.
A	اگر نماد خانه ij حرف A باشد در آن خانه عدد صفر و در خانه قرینه عدد 1 گذاشته می‌شود.
X	اگر نماد خانه ij حرف X باشد در آن خانه عدد 1 و در خانه قرینه نیز عدد 1 گذاشته می‌شود.
O	اگر نماد خانه ij حرف O باشد در آن خانه عدد صفر و در خانه قرینه نیز عدد صفر گذاشته می‌شود.

جدول5- ماتریس دسترسی اولیه

D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
1	1	1	0	0	1	1	D1
0	0	1	0	0	0	0	D2
1	1	1	1	1	0	0	D3
0	1	1	1	1	1	1	D4
0	1	1	0	0	1	1	D5
1	0	1	0	0	1	1	D6
1	1	1	0	0	0	1	D7

پس از به‌دست آمدن ماتریس دسترسی اولیه باید با عمل انتقال‌پذیري در روابط متغیرها این ماتریس سازگار شود و ماتریس نهایی به دست آید. بدین صورت که در فرآیند سازگاری این قانون بررسی می‌شود که اگر () یعنی اگر شاخص A با شاخص B رابطه داشته باشد و شاخص B نیز با شاخص C ارتباط داشته باشد آنگاه شاخص A با شاخص C نیز رابطه خواهد داشت. بر این مبنا، قدرت نفوذ هفت بعد عملکردی شهر اسفنجی در جدول (6) ارائه شده است.

جدول 6- ماتریس دسترسی نهایی

قدرت نفوذ	D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
5	1	1	1	0	0	1	1	D1
1	0	0	0	0	0	1	0	D2
5	1	0	0	1	1	1	1	D3
6	0	1	1	1	1	1	1	D4
4	0	1	1	0	0	1	1	D5
4	1	1	1	0	0	1	0	D6
4	1	1	0	0	0	1	1	D7
	4	5	4	2	2	7	5	میزان وابستگی

نتایج بیانگر این است که در بین ابعاد مورد بررسی، بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4) دارای بیش‌ترین تأثیر و بعد آب شهری در ارتباط با اکوسیستم آب، غذا و انرژی (D1) دارای کم‌ترین تأثیر می‌باشد.

در ادامه به‌منظور تعیین سطح متغیرها در مدل نهایی، به ازاء هر یک از آن‌ها، سه مجموعه خروجی، ورودی و مشترك تشکیل می‌گردد، این مجموعه‌ها در ساختار ماتریس نهایی و طراحی سیستم نقش اساسی دارند. مجموعه خروجی شامل عامل‌هایی است که از آن تأثیر می‌پذیرند، به‌طور مشابه مجموعه ورودی شامل عامل‌هایی است که بر آن تأثیر می‌گذارند و مجموعه مشترك نیز اشتراك دو مجموعه مذکور است. پس از به دست آوردن مجموعه‌های ورودی و خروجی برای هر یک از عامل‌ها و تعیین مجموعه‌های مشترك، سطحبندی عامل‌ها انجام می‌شود. مجموعه مشترك حاصلِ اشتراك دو مجموعه ورودی و خروجی هر دو عامل می‌باشد؛ چنان‌چه مجموعه‌های خروجی و مشترك برای یک عامل یکسان باشد آن عامل در بالاترین سطح قرار می‌گیرد. پس از تعیین این سطح یعنی تأثیرگذارترین سطح، آن شاخص حذف می‌شود و اقدام به بررسی شاخص‌های یکسان عناصر ورودی و مشترک می‌گردد و آن به‌عنوان سطح بعدی انتخاب می‌شود. این عملیات تا آنجا تکرار می‌شود که اجزای تشکیل دهنده تمام سطوح سیستم مشخص شوند (رضایی‌پندی و یکه‌زارع، 1395؛ نوری و همکاران، 1399). بدین طریق سطح‌بندی عملکردی شهر اسفنجی به عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز در جداول (7 تا 10) ارائه شده است.

[1] - DEMATEL

جدول 7- سطح‌بندی (سطح یک) ابعاد عملکردی شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری

سطح	مجموعه مشترک	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	ابعاد
	D1, D5, D7	D1, D3, D4, D5, D7	D1, D2, D5, D6, D7	D1
1	D2	D1, D2, D3, D4, D5, D6, D7	D2	D2
	D3, D4	D3, D4	D1, D2, D3, D4, D7	D3
	D3, D4	D3, D4	D1, D2, D3, D4, D5, D6	D4
	D1, D5, D6,	D1, D4, D5, D6	D1, D2, D5, D6	D5
	D5, D6, D7	D1, D4, D5, D6, D7	D2, D5, D6, D7	D6
	D1, D6, D7	D1, D3, D6, D7	D1, D2, D6, D7	D7

جدول 8- سطح‌بندی (سطح دو) ابعاد عملکردی شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری

سطح	مجموعه مشترک	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	ابعاد
	D1, D5, D7	D1, D3, D4, D5, D7	D1, D5, D6, D7	D1
	D3, D4	D3, D4	D1, D3, D4, D7	D3
	D3, D4	D3, D4	D1, D3, D4, D5, D6	D4
2	D1, D5, D6	D1, D4, D5, D6	D1, D5, D6	D5
2	D5, D6, D7	D1, D4, D5, D6, D7	D5, D6, D7	D6
2	D1, D6, D7	D1, D3, D6, D7	D1, D6, D7	D7

جدول 9- سطح‌بندی (سطح سه) ابعاد عملکردی شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری

سطح	مجموعه مشترک	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	ابعاد
3	D1	D1, D3, D4	D1	D1
	D3, D4	D3, D4	D1, D3, D4	D3
	D3, D4	D3, D4	D1, D3, D4	D4

جدول 10- سطح‌بندی (سطح چهار) ابعاد عملکردی شهر اسفنجی رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهری

سطح	مجموعه مشترک	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	ابعاد
4	D3, D4	D3, D4	D3, D4	D3
4	D3, D4	D3, D4	D3, D4	D4

منبع: یافته های تحقیق، 1402.

پس از تعیین روابط و سطح عوامل باید آن‌ها را به شکل مدلی ترسیم نمود. برای این منظور با توجه به سطوح هر یک از عامل‌ها و هم‌چنین ماتریس دسترسپذیری نهایی و مدل اولیه ساختاری تفسیری، مدل نهایی ساختاری مفهومی تشکیل گردید. در نمودار ISM، روابط متقابل، تأثیرگذاری و ارتباط بین معیارهای سطوح مختلف نمایان است که موجب درک بهتر فضای تصمیم‌گیری میشود. بدین ترتیب عواملی که در سطوح بالایی مدل قرارگرفته‌اند از تأثیرگذاری کم‌تری برخوردار بوده و هرچه به سطوح پایین تر نزدیک می‌شویم؛ تأثیرگذاری عوامل افزایش می‌یابد. مدل نهایی به دست آمده در پژوهش حاضر از چهار سطح مختلف تشکیل شده است. که بعد مدیریت آب باران (D3) و اجرای زیرساخت‌های سبز -آبی (D4) در پایین‌ترین سطح قرار گرفته و به نوعی نقش سنگ زیربنایی مدل را دارند. که به‌صورت شکل (2) ارائه شده‌است.

شکل 1- نمودار مدل ISM ابعاد عملکردی شهر اسفنجی. منبع: یافته‌های تحقیق، 1402

الگویابی روابط ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

در این مرحله، پرسشنامه در قالب یک ماتریسی طراحی شده که ابعاد عملکردی اصلی شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در آن گنجانده شده و در ارتباط با میزان و شدت رابطه بین ابعاد از یک طیف پنج گزینه‌ای (0 تا 4) و مطابق با جدول (11) از خبرگان سوال شد و سپس روش دیمتل به‌ترتیب مراحل آن اجرا گردید.

جدول 11- عبارات زبانی و معادل قطعی آن‌ها

عبارات زبانی	معادل قطعی
بدون تأثیر	0
تأثیر خیلی کم	1
تأثیر کم	2
تأثیر زیاد	3
تأثیر خیلی زیاد	4

بدین صورت که در ابتدا پس از توزیع پرسشنامه بین تیم خبرگان، در راستای تجمیع نظرات آن‌ها در رابطه با هر زوج ابعاد مورد بررسی از مُد بهره گرفته شده و ماتریس تصمیم‌گیری اولیه (ارتباط مستقیم) تشکیل گردید که نتایج آن به‌صورت جدول (12) ارائه شده است.

جدول 12- ماتریس ارتباط مستقیم ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

ابعاد	D1	D2	D3	D4	D5	D6	D7
D1	0	2	3	3	1	2	2
D2	1	0	1	1	2	1	2
D3	4	1	0	2	2	3	3
D4	4	1	3	0	2	4	3
D5	1	1	1	1	0	1	2
D6	1	3	1	2	2	0	3
D7	1	2	1	3	3	2	0

منبع: یافته های تحقیق، 1402.

در مرحله بعد این ماتریس نرمال شده و به‌صورت (جدول 13 ارائه شد). بدین منظور ابتدا جمع تمامی سطرها و ستون‌های ماتریس ارتباط مستقیم بر اساس رابطه (1) محاسبه شده و سپس هر یک از درایه‌های ماتریس ارتباط مستقیم مطابق رابطه (2)، بر K تقسیم شد (حبیبی و آفریدی، 1401).

رابطه (1):
رابطه (2):

جدول 13- ماتریس نرمال شده ارتباط مستقیم ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

ابعاد	D1	D2	D3	D4	D5	D6	D7
D1	0	117/0	176/0	176/0	058/0	117/0	117/0
D2	058/0	0	058/0	058/0	117/0	058/0	117/0
D3	235/0	058/0	0	117/0	117/0	176/0	176/0
D4	235/0	058/0	176/0	0	117/0	235/0	176/0
D5	058/0	058/0	058/0	058/0	0	058/0	117/0
D6	058/0	176/0	058/0	117/0	117/0	0	176/0
D7	058/0	117/0	058/0	176/0	176/0	117/0	0

منبع: یافته های تحقیق، 1398.

در گام بعدی برای محاسبه ماتریس روابط کامل ابتدا یک ماتریس همانی¹ (I7*7) تشکیل شد. سپس این ماتریس همانی از ماتریس نرمال شده تفریق و ماتریس حاصل معکوس می‌شود و ماتریس نرمال در ماتریس معکوس حاصل شده، ضرب می‌شود تا ماتریس روابط کامل به‌دست آید (رابطه 3). که نتایج این ماتریس در جدول 14 ارائه شده است.

رابطه (3):

[1] در ماتریس همانی تمامی درایههای آن غیر از قطر اصلی صفر است.

جدول 14- ماتریس روابط کامل ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

ابعاد	D1	D2	D3	D4	D5	D6	D7
D1	255/0	312/0	367/0	399/0	298/0	377/0	314/0
D2	208/0	139/0	188/0	220/0	272/0	226/0	301/0
D3	455/0	279/0	225/0	368/0	353/0	430/0	325/0
D4	542/0	365/0	451/0	366/0	457/0	580/0	581/0
D5	197/0	183/0	178/0	208/0	153/0	214/0	285/0
D6	278/0	358/0	248/0	343/0	350/0	249/0	439/0
D7	291/0	311/0	258/0	393/0	400/0	365/0	296/0

پس از به دست آوردن ماتریس روابط کامل ابعاد عملکردی شهر اسفنجی، می‌توان از خروجی این ماتریس (جدول 14) به‌منظور محاسبه شدت اثرگذاری و اثرپذیری و تعامل ابعاد بهره گرفته شد. در این راستا، جمع سطر (D) و جمع ستون (R) ماتریس ارتباطات کامل را محاسبه و سپس مقدار D+R و D-R را به‌دست آمد که نتایج آن به‌صورت جدول 15 ارائه شده است.

جدول 15- الگوی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

ابعاد	D	R	D+R	D-R
D1	322/2	226/2	548/4	096/0
D2	554/1	947/1	501/3	393/0-
D3	435/2	915/1	35/4	52/0
D4	342/3	297/2	639/5	045/1
D5	418/1	283/2	859/3	865/0-
D6	265/2	441/2	706/4	176/0-
D7	314/2	541/2	855/4	227/0-

منبع: یافته‌های تحقیق، 1402

در ادامه دستگاه مختصات دکارتی‌ای که بیانگر شدت اثرگذاری و اثرپذیری می‌باشد ترسیم شد. در این دستگاه محور طولی (X) مقادیر (D+R) و محور عرضی (Y) بر اساس (D-R) می‌باشد. موقعیت هر عامل با نقطه‌ای به مختصات (D+R, D-R) در دستگاه معین می‌شود. بر این اساس نمودار گرافیکی (شکل 3) به‌دست آمد که مبنای تصمیم‌گیری به شمار می‌رود.

شکل3- نمودار علّی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی. منبع: یافته‌های تحقیق، 1402

در نهایت به‌منظور تعیین مجموعه آستانه تأثیرگذاری و به دست آوردن نمودار تأثیر شاخص‌ها بر یکدیگر (ماتریس روابط داخلی) ارزش آستانه محاسبه شده و از این طریق می‌توان از روابط جزئی صرف نظر نموده و شبکه روابط قابل اعتناء یا همان نقشه شبکه روابط (NRM) را ترسیم نمود. تنها روابطی که مقادیر آن‌ها در ماتریس ارتباط کامل از مقدار آستانه بزرگ‌تر باشد در NRM نمایش داده می‌شود. برای محاسبه مقدار آستانه روابط میانگین مقادیر ماتریس ارتباط کامل محاسبه شد. پس از تعیین شدت آستانه، تمامی مقادیر ماتریس ارتباط کامل که کوچک‌تر از آستانه بود صفر شده یعنی آن رابطه علّی در نظر گرفته نشد. مقدار آستانه ابعاد عملکردی شهر اسفنجی (319/0) تعیین شد. بدین ترتیب اعدادی که بزرگ‌تر از (319/0) بودند به‌عنوان رابطه بین معیار سطر با ستون در نظر گرفته شدند که نتایج آن به‌صورت جدول 15 ارائه شده است.

جدول 15). الگوی روابط درونی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی

ابعاد	D1	D2	D3	D4	D5	D6	D7
D1	*	*	367/0	399/0	*	377/0	*
D2	*	*	*	*	*	*	*
D3	455/0	*	*	368/0	353/0	430/0	325/0
D4	542/0	365/0	451/0	366/0	457/0	580/0	581/0
D5	*	*	*	*	*	*	*
D6	*	358/0	*	343/0	350/0	*	439/0
D7	*	*	*	393/0	400/0	365/0	*

بر اساس خروجی‌های حاصل باید عنوان نمود که؛ جمع عناصر هر سطر ماتریس ارتباط کامل (D)، برای هر عامل نشانگر میزان تأثیرگذاری آن عامل بر سایر عامل‌های سیستم است (میزان تأثیرگذاری) و جمع عناصر هر ستون ماتریس ارتباط کامل (R)، برای هر عامل نشانگر میزان تأثیرپذیری آن عامل از سایر عامل‌های سیستم است (میزان تأثیرپذیری). بر این اساس در بین ابعاد مورد بررسی، بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4) و مدیریت آب باران (D3) به ترتیب با میزان 342/3 و 435/2 از بیش‌ترین تأثیرگذاری برخوردارند و از طرفی بعد بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی (D7) با مقدار 541/2 از بیش‌ترین میزان تأثیرپذیری برخوردار است. از سوی دیگر شاخص (D+R) میزان تأثیر و تأثر عامل مورد نظر در سیستم است. هر چه مقدار (D+R) عاملی بیش‌تر باشد آن عامل تعامل بیش‌تری با سایر عوامل سیستم دارد. از این نظر طبق خروجی حاصل، بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4) با مقدار 639/5 بیش‌ترین تعامل را با سایر ابعاد عملکردی شهر اسفنجی دارد. و اما شاخص (D-R)، قدرت تأثیرگذاری هر عامل را نشان می‌دهد. به‌طوری‌که اگر (D-R) مثبت باشد آن عامل یک متغیر علّی محسوب می‌شود و اگر منفی باشد آن عامل معلول به شمار می‌رود. در این مدل از بین ابعاد مورد بررسی، سه بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4)، مدیریت آب باران (D3) و حفاظت از سیل و مدیریت ریسک (D1) با توجه به مثبت بودن مقدار آن‌ها به عنوان متغیرهای علّی محسوب می‌شوند و چهار بعد دیگر با مقدار منفی حاصل شده جزء متغیرهای معلول تلقی می‌شوند.

نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادها:

امروزه در سراسر جهان مناطق شهری با تغییرات اقلیمی، بحران‌های طبیعی از قبیل؛ جزایر گرمایی (حرارتی)، خشکسالی و سیل، آلودگی هوا، آلودگی آب و همچنین فشارهای ناشی از رشد جمعیت شهرنشین و افزایش تقاضاهای شهری همراه با ناکارآمدی مدیریت منابع مواجه هستند. در نتیجه، توسعه پایدار مناطق شهری سبب ایجاد مشکلاتی در مسیر تصمیم‌گیری برنامه‌ریزان شهری در موقعیت‌های چالش‌برانگیز شده است. بنابراین، ضروری است اجرای مفهوم راه‌حل‌های طبیعت محور (NBS) به‌عنوان شیوه‌ای عملی جهت رسیدن به یک سیستم شهری سالم و پایدار در دستور کار برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد. در همین ارتباط قابل ذکر است که تأثیرات افزایش جمعیت، صنعتی شدن و هم‌چنین تغییرات اقلیمی، منجر به برجسته شدن چالش‌های مدیریت آب شهری طی دو دهه اخیر در شهر شیراز به‌عنوان یکی از کلانشهرهای کشور شده است. در واقع ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ (رشد جمعیت و مهاجرت) و توسعه شهر، اﻓﺰایش ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزها در سال‌های اﺧﯿﺮ و از ﻫﻤﻪ مهم‌تر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮی ﺑﺎﻏﺎت ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز و تبدیل مناطق بایر به اراضی شهری موجب تغییر پوشش سطحي این شهر شده است. سطوح غیرقابل نفوذ، پشتبام ساختمان‌ها، سطوح معابر و خیابان‌ها در شهر همانند مانعي در برابر نفوذ آب باران به داخل خاک عمل کرده و سبب تبدیل بخش بیش‌تری از بارندگي به رواناب سطحي می‌شود. این امر به همراه فقدان ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺟﻤﻊ‌آوری و ﺗﺨﻠﯿﻪ آب‌ﻫﺎی ﺳﻄﺤﯽ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ باعث افزایش رواناب در این شهر شده که خود عاملي بر تشدید سیلاب و آبگرفتگي معابر به‌ویژه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺷﻬﺮ ﮐﻪ ﺷﯿﺐ زﻣﯿﻦ ﮐﻢ و ﺳﻄﺢ آبﻫﺎی زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﻻﺳﺖ، مي‌شود. چرا که سطوح نفوذناپذير حجم زیادي از منبع طبیعی آب باران را از طریق زیرساختهاي خاکستري مرسوم، با بیش‌ترین سرعت ممکن از مناطق سطح شهر دور کرده و در ترکیب با فاضلاب در پهنه‌های آبی شهر تخلیه می‌کند. این سیستم به دلیل حجم زیاد فاضلاب و رواناب و عدم وجود ظرفیت کافی سیستم جمع‌آوري شهر، سبب سرریز و آبگرفتگی معابر می‌شود که موجب زیان‌هایی همچون آسیب به تأسیسات زیربنایی، منازل مسکونی، اختلال در رفت و آمد، ایجاد مناظر نامطلوب در سطح شهر می‌شود. علاوه بر آن، به دلیل وجود حجم زیادي از فاضلاب در نقطه خروجی و تصفیه بسیار دشوار، مسئله آلودگی پهنه‌های آبی شهر را نیز به دنبال دارد. از طرفی کاهش شدید بارندگی طی سال‌های اخیر بر سطج آب‌های زیرزمینی و سطحی تأثیر گذاشته و شهر شیراز را در وضعیت تنش آبی شدید قرار داده است. بدین ترتیب با توجه به مسائل و چالش‌های مطرح شده، ضرورت تغییر در شیوه‌های مدیریت آب در این کلانشهر به خوبی احساس می‌شود. لذا پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز صورت گرفته است. در راستای اهداف تعیین شده در پژوهش حاضر، نتایج حاصل از تحلیل ابعاد عملکردی شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی طبیعت محور در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز بیانگر این است که طیف عملکردی شهر اسفنجی گسترده است. این رویکرد علاوه بر حل چالش‌های آبی شهر شیراز می‌تواند مزایا و فرصت‌های بی‌شماری را در فضای شهر و برای شهروندان به دنبال داشته باشد. خروجی حاصل از تحلیل نظرسنجی خبرگان نشان داد در بین ابعاد عملکردی مختلفی که شهر اسفنجی می‌تواند به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم در زمینه مدیریت پایدار آب داشته باشد هفت بُعد؛ مدیریت آب باران، حفاظت از سیل و مدیریت ریسک، اجرای زیرساخت های سبز-آبی، آب شهری در ارتباط پیوندی با اکوسیستم غذا، آب و انرژی، کنترل آلودگی آب شهری، کنترل اثر جزیره گرمایی شهری، بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی قابل توجه و تأمل بیش‌تری است.

بر اساس یافته‌های پژوهش؛ مدل نهایی ساختاری - تفسیری (ISM) سطح‌بندی ابعاد عملکردی شهر اسفنجی متشکل از چهار سطح است که مدیریت آب باران (D3) و اجرای زیرساخت‌های سبز -آبی (D4) در پایین‌ترین سطح قرار گرفته و نقش سنگ زیربنایی مدل را دارد. هم‌چنین خروجی دیمتل (DEMATEL) از نظر الگویابی روابط ابعاد عملکردی شهر اسفنجی نشان داد که در بین ابعاد مورد بررسی، بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4) و مدیریت آب باران (D3) به‌ترتیب با میزان 342/3 و 435/2 از بیش‌ترین تأثیرگذاری برخوردارند و بعد بهبود اکوسیستم‌های شهری و تنوع زیستی (D7) با مقدار 541/2 از بیش‌ترین میزان تأثیرپذیری برخوردار است. از طرفی طبق شاخص (D+R) که بیانگر میزان تأثیر و تأثر عامل مورد نظر در سیستم است، بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4) با مقدار 639/5 بیش‌ترین تعامل را با سایر ابعاد عملکردی شهر اسفنجی دارد. و اما بر مبنای شاخص (D-R) که بیانگر قدرت تأثیرگذاری هر عامل است، سه بعد اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی (D4)، مدیریت آب باران (D3) و حفاظت از سیل و مدیریت ریسک (D1) با توجه به مثبت بودن مقدار آن‌ها به عنوان متغیرهای علّی محسوب می‌شوند و چهار بعد دیگر با مقدار منفی حاصل شده جزء متغیرهای معلول تلقی می‌شوند. نتایج حاصل، به‌طور کلی نشان داد که اجرای زیرساخت‌های سبز-آبی، مدیریت آب باران و حفاظت از سیل و مدیریت ریسک جزء عملکردهای کلیدی شهر اسفنجی در مدیریت پایدار منابع آب شهر شیراز است. لذا در ادامه به تفسیر بیش‌تر این سه بعد پرداخته شده است.

شهر اسفنجی و مدیریت آب باران

در سال‌های اخیر، مدیریت آب باران به یک موضوع چند بعدی و چند رشته‌ای تبدیل شده است. علاوه بر این، آب باران ویژگی‌های کمی و کیفی بسیار متمایز از فاضلاب خانگی را دارد. چرا که آب باران به‌عنوان مهم‌ترین منبع فلزات سنگین شناخته می‌شود، در حالی که فاضلاب منبع اصلی آلودگی آلی و نیتروژنی است (Bavor et al. 2001; Eriksson et al. 2007; Barbosa et al. 2012). در بسیاری از کشورها اکثر شبکه‌های زهکشی، آب باران را مستقیماً بدون هیچ گونه تصفیه‌ای به آب‌های دریافتی تخلیه می‌کنند که تهدیدی جدی برای کیفیت پهنه‌های آبی موجود است. این امر به‌ویژه برای مسیرهای آبی کوچکی که از میان شهرها عبور می‌کند خطرناک‌تر است. زیرا تخلیه سریع سیستم‌های زهکشی آب باران به درون این مسیرهای آبی بیش از ظرفیت‌ هیدرولیکی آن‌ها است. بنابراین بار آلودگی آن‌ها تبدیل به یک تهدید جدی می‌شود. با این حال، امروزه رشد سریع شهرنشینی، عدم توجه به برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌های نامناسب شهرسازی باعث ایجاد و گسترش سطوح نفوذناپذیر به جای پوشش طبیعی زمین شده که این خود فرآیند جذب آب را کاهش و سبب افزایش رواناب سطحی در بسیاری از شهرها شده است. علاوه بر این، تغییرات اقلیمی منجر به الگوهای بارش ناپایدار با افزایش تعداد رویدادهای بارشی شدید شده که این فشاری بیش از ظرفیت سیستم‌های زهکشی موجود تحمیل می‌کند. در نتیجه، سیلاب‌هایی به شکل ناگهانی اتفاق می‌افتد. از طرفی، دوره‌های طولانی بدون بارندگی نیز عملکرد شهرها را با مشکل مواجه می‌کند. به‌طوری‌که کمبود آب باران ذخیره شده، نیاز به آبیاری مناطق و فضای سبز شهری به‌وسیله سیستم‌های آبیاری موجود را افزایش می‌دهد، در نتیجه منجر به ناپایداری آن‌ها می‌شود (Wojciechowska et al. 2015). به‌طور کلی علی‌رغم تهدیداتی که آب می‌تواند در فضاهای شهری داشته باشد، اما جزء جدایی‌ناپذیر شهر و منبعی حیاتی برای ساکنان به شمار می‌رود. از منظر سلامت انسان (روحی و جسمی)، ادغام آب در چیدمان شهری ضروری است. بنابراین، یک رویکرد مدرن در برنامه‌ریزی شهری استفاده از طبیعی‌ترین راه‌حل‌های تکنولوژیکی به اصطلاح مهندسی محیط زیست است. در این ارتباط شهر اسفنجی با ایجاد زیرساخت‌هایی همچون بام‌ سبز، پیاده‌روهای نفوذپذیر، سیستم‌های حفاظت زیستی، احیاء تالاب‌ها، جنگل‌های بارانی¹ و غیره عملکرد تصفیه و نگهداری را با هم ادغام و بسیاری از خدمات اکوسیستم (ES²)، از جمله تنوع زیستی و بازگرداندن آب باران به چرخه آب محلی از طریق تبخیر و تعرق را ارائه می‌کند. از طرفی در بسیاری از موارد سیستم‌های مدیریت آب موجود کافی نیستند و نیاز به حل مشکل کمی و کیفی آب برای رسیدن به شرایط پایدار در شهرهاست. هم‌افزایی نواحی شهری در حال رشد دائمی با سطوح نفوذناپذیر و آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی مستلزم رویکرد جدیدی در شهرها برای تاب‌آوری بیش‌تر در برابر فشارهای محیطی - اجتماعی است (Coffmann, 1999; Bavor et al., 2001; Wong & Brown, 2009; Hoyer et al., 2011,). بدین ترتیب بر اساس چالش‌های آبی مطرح شده، نیاز مبرمی به حمایت از پیاده‌سازی راه‌حل طبیعت محور شهر اسفنجی در شهر شیراز احساس می‌شود تا با کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات محیطی، به سازگاری با تغییرات اقلیمی کمک شود. چرا که راه‌حل‌های طبیعت محور بر مبنای اصل توسعه کم اثر، امکان مهار یا کاهش رواناب‌های شهری در نزدیکی منبع را فراهم می‌کنند و از گیاهان برای بازگرداندن آب باران به چرخه آب محلی از طریق تبخیر و تعرق استفاده می‌کنند که این به تهویه طبیعی و خنک‌سازی فضای شهر، کاهش اثرات جزیره گرمایی و افزایش سرانه فضای سبز در شهر کمک می‌کند. بنابراین شهر اسفنجی به‌عنوان راه‌حلی طبیعت محور یکی از رویکردهای ضروری در مقوله مدیریت پایدار آب شهری و تاب‌آور ساختن شهر شیراز است.

شهر اسفنجی و حفاظت در برابر سیل و مدیریت ریسک

هر اکوسیستمی بسته به نوع مدیریت خود می‌تواند راه‌حل‌های طبیعت محور مؤثری برای کاهش خطر سیل یا کاهش تغییرات اقلیمی به‌کار گیرد (Cohen-Shacham et al., 2016). اجرای راه‌حل‌های طبیعت محور به وضعیت و ظرفیت هر اکوسیستم در قبال ریسک‌ها (سیل، خشکسالی، فرسایش، تغییرات اقلیمی و غیره) بستگی دارد. در واقع راه‌حل‌های طبیعت محور مبنایی را برای مدیریت کاربری اراضی و تصمیمات برنامه‌ریزی شهری به‌منظور مدیریت ریسک سیل در محیط‌های شهری فراهم می‌آورد (Szopińska et al. 2019) که به عنوان روش‌هایی مقرون به صرفه با بهره‌گیری از ظرفیت خودِ طبیعت سبب جذب آب‌های اضافی و دستیابی به پایداری در برابر سیلاب‌های شهری می‌شود. در نتیجه، هدف از اجرای راه‌حل‌های طبیعت محور، جلوگیری از وقوع بلایای طبیعی، ایمن و مقاوم‌سازی مناطق شهری است که در صورت لزوم می‌توان به همراه راه‌حل‌های فنی و مهندسی به آن دست یافت. برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌ها به‌منظور مدیریت خطر سیل به ارتباط شفاف و یافتن تعادل بین عناصر طبیعی و شهری بستگی دارد (Parson et al., 2015; Kirchherr et al., 2017; Comino et al., 2018; Keesstra et al., 2018; Gaines, 2016). علاوه بر این، در شهرهایی که به سرعت در حال توسعه هستند آب فقط یک منبع طبیعی با ارزش نیست، بلکه تهدیدی برای محیط زیست شهری نیز محسوب می‌شود. چرا که آب به جای پویایی محیطی بیش‌تر برای توسعه فعالیت‌های انسانی و به دور از استانداردهای کیفی لازم در مکان‌های شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد (EPA, 2005). در نتیجه این تغییرات، میزان نفوذپذیری خاک کاهش یافته و رواناب سطحی با سرعت جریان پیدا کرده و به شکل سیلاب‌های ناگهانی می‌تواند نواحی پایین دست را تهدید کند. در این بین، شستشوی آلاینده‌ها از حوضه‌های انسانی و حمل آن‌ها توسط جریان سیلاب باعث آلودگی و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌شود و یا عدم کنترل صحیح فاضلاب سبب نفوذ به سفره‌های آب زیرزمینی و آلودگی آب‌های سطحی می‌شود (Ursino, 2019). در این ارتباط، راه‌حل‌های طبیعت محور می‌تواند به منظور بازیابی بخشی از جریان آب، ارتقاء کیفیت آب،کاهش خطر سیل، به حداقل رساندن اثرات تغییر اقلیم بر مناطق شهری و ایجاد خدمات رفاهی و مزایای متنوع برای جامعه، محیط زیست و اقتصاد مورد توجه قرار گیرد (WWAP, 2018) و با ایجاد شرایط طبیعی در مناطق شهری به "کاهش فشارهای شهری و دستیابی به تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی" کمک کند (Maksimovic et al., 2017). به شکلی استفاده از راه‌حل‌های طبیعت محور در این زمینه با مفهوم شناخته شده شهر اسفنجی مرتبط است که با هدف بازگرداندن چرخه آب در یک حوضه آبریز شهری، به شرایط قبل از توسعه شکل گرفته است (Fletcher et al, 2013; Golden & Hoghooghi, 2018 ). بنابراین، بر اساس ویژگی‌های مکانی خاص شهر شیراز، پیاده‌سازی راه‌حل طبیعت محور شهر اسفنجی می‌تواند گامی مؤثر در جهت مدیریت ریسک و خطر سیلاب شهری به شمار رود. هر چند ممکن است این روش به تنهایی نتواند چرخه طبیعی آب را دوباره و به طور کامل برقرار کند اما خدمات متعددی از قبیل کاهش خطر سیل و خشکسالی، تأثیر بر شرایط آب و هوایی محلی، افزایش رفاه اجتماعی، تنوع زیستی، کاهش اثر جزیره گرمایی و غیره را برای محیط شهری و شهروندان به دنبال دارد.

شهر اسفنجی و اجرای زیرساخت‌های سبز - آبی

یکی از رایج‌ترین روش‌های پیاده‌سازی راه‌حل‌های طبیعت محور، اجرای زیرساخت‌های سبز - آبی است که از عناصر کلیدی در برنامه‌ریزی آینده مناطق شهری به شمار می‌رود (Winker et al. 2019) که یکسری شبکه‌های برنامه‌ریزی شده از عناصر طبیعی-مصنوعی را در شهرها ایجاد می‌کند (Bundesamt für Naturschutz, 2017). این زیرساخت‌ها، ساختارهای چند منظوره‌ای را در ترکیب با دیگر عناصر شهری در راستای تقویت توسعه پایدار شهری ایجاد می‌کنند (Winker et al, 2019). بر این اساس، " زیرساخت‌های سبز" نقش اساسی در ایجاد یک میکرو اقلیم سالم در شهرها دارند. به عنوان مثال، درختان و پوشش گیاهی، خطرات سیل و اثر جزایر گرمایی شهری را کاهش می‌دهند، از نظر زیبایی‌شناسی و منظر شهری برای شهروندان جاذب هستند و از نظر رفاهی و آسایش شهری نیز فضایی را فراهم می‌کنند که جنبه‌های روانی فشار شهری را کاهش می‌دهد (Maksimovic et al, 2017). با اعمال زیرساخت‌های سبز بر روی سازه‌های ساختمانی می‌توان سطح انرژی ساختمان‌ها را با تهویه و خنک‌سازی به روش طبیعی کاهش داد که این علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌ها، جنبه زیبایی هم دارد و یا ایجاد بام سبز به عنوان یکی از زیرساخت‌های معمول سبز-آبی، کاربردی چند منظوره دارد (به عنوان مثال؛ جنبه زیبایی، جمع‌آوری آب باران، کاهش سیل، مقابله با خشکسالی و...) علاوه بر این، جمع‌آوری آب باران، آب‌های ناشی از طوفان و فاضلاب تصفیه شده از طریق ایجاد زیرساخت‌های سبز-آبی می‌تواند به یک منبع تأمین آب پایدار شهری تبدیل شود (Boyanova et al., 2014; Depietri & McPhearson, 2017; Swiader, 2018; Kazak & van Hoof, 2018).

در نهایت می‌توان عنوان کرد که شهر اسفنجی به‌عنوان راه‌حلی طبیعت محور، گزینه‌های مختلفی را برای انطباق مناطق مختلف شهر شیراز با تغییرات اقلیمی از جمله مقابله با خطر سیل و ریسک‌های مربوطه در سطح منطقه، حوضه و سکونتگاه فراهم می‌کند. جریان آب می‌تواند تحت تأثیر چندین فرآیند و عملکرد طبیعی اکوسیستم قرار گیرد که به جذب آب و در نتیجه کاهش رواناب سطحی و جلوگیری از سیلاب‌های مخرب کمک کند. چرا که ظرفیت جذب و نگهداری آب در مناطق مسکونی و صنعتی کم‌تر است، در حالی که مناطق نفوذپذیر سبز شهر دارای پتانسیل بالاتری هستند. بنابراین پیاده‌سازی راه‌حل شهر اسفنجی ضمن حل چالش‌های آبی و مسئله مدیریت آب در شهر شیراز می‌تواند با ارائه خدمات اکوسیستمی متنوع در افزایش تاب‌آوری شهر در برابر چالش‌های زیست‌محیطی- اجتماعی نقش به‌سزایی داشته باشد.

تشکر و قدردانی:

پژوهش حاضر از بخشی از نتایج رساله دوره دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه یزد استخراج شده است. لذا نویسندگان بر خود لازم می‌دانند مراتب تشکر صمیمانه خود را از مسئولان این دانشگاه به عمل آورند.

[1] RainForests

[2] Ecosystem Services

ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرم‌های رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنی‌ها تکمیل شد.

حامی مالی: هزینه‌های پژوهش حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شده است.

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

References:

1. Abdolazimi, H., Roshun, S., Shamsnia, S., Shahinifar, H. (2021). Identification of Potential Areas to Flood Inundation in Shiraz City Using TOPSIS-GIS. Hydrogeomorphology, 7(25), 159-139. (In Persian).

2. Alves, A., Vojinovic, Z., Kapelan, Z., Sanchez, A., & Gersonius, B. (2020). Exploring trade-offs among the multiple benefits of green-blue-grey infrastructure for urban flood mitigation. Science of the Total Environment, 703, 134980.

3. Angelakis, A.N., Koutsoyiannis, D., & Tchobanoglous, G. (2005). Urban wastewater and stormwater technologies in ancient Greece. Water research, 39(1): 210-220.

4. Atashsooz, A., Feizi, K., Kazazi, A., & Olfat, L. (2016). Interpretive Structural Modeling of Petrochemical Industry Supply Chain Risks. Industrial Management Studies, 14(41), 39-73. (In Persian).

5. Attri, R., Dev, N., & Sharma, v (2013). Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, 2(2), 1-6.

6. Barbosa, A. E., Fernandes, J. N. & David, L. M. (2012). Key issues for sustainable urban stormwater management. Water Research, 46 (20), 6787-6798.

7. Bavor, H. J., Davies, C. M. & Sakadevan, K. (2001). Stormwater treatment: do constructed wetlands yield improved pollutant management performance over a detention pond system? Water Science and Technology 44(11-12), 565-570.

8. Boelee, E., Janse, J., Gal, A.L., Kok, M., Alkemade, R., & Ligtvoet, W. (2017). Overcoming water challenges through nature-based solutions. Water Policy Uncorrected Proof, 1-17.

9. Boyanova, K., Nedkov, S. & Burkhard, B. (2014). Quantification and mapping of flood regulating ecosystem services in different watersheds – case study in Bulgaria and Arizona, USA. In: Thematic Cartography for the Society, Lecture Notes in Geoinformation and Cartography (Bandrova, T., Konechy, M. & Zlatanova, S. eds). Springer, Cham, pp. 237–255.

10. Brand, F. (2009). Critical natural capital revisited: Ecological resilience and sustainable development. Ecological Economics, 68, 605-612.

11. Bundesamt für Naturschutz 2017 Urbane grüne Infrastruktur – Grundlage für attraktive und zukunftsfähige Städte. Hinweise für die kommunale Praxis. (Urban Green Infrastructure for Attractive and Sustainable Cities. Federal Agency for Nature Conservation). Bundesamt für Naturschutz, Bonn, Germany.

12. Buyukozkan, G, & Cifci, G. (2012). A novel hybrid MCDM approach based on fuzzy DEMATEL, fuzzy ANP and fuzzy TOPSIS to evaluate green suppliers. Expert Systems with Applications, 39(3), 3000-3011.

13. Castonguay, A.C., Iftekhar, M.S., Urich, C., Bach, P.M., & Deletic, A. (2018). Integrated modelling of stormwater treatment systems uptake. Water Res. 142, 301-312.

14. Coffman, L. S. (1999). Low Impact Development: A New Paradigm for Storm Water Management Mimicking and Restoring the Natural Hydrologic Regime.

15. Cohen-Shacham, E., Walters, G., Janzen, C., & Maginnis, S. (2016). Nature-Based Solutions to Address Global Societal Challenges; IUCN: Gland, Switzerland.

16. Comino, J. R., Keesstra, S. D. & Cerda, A. (2018). Connectivity assessment in Mediterranean vineyards using improved stock unearthing method, LiDAR and soil erosion field surveys. Earth Surface Processes and Landforms 43, 2193–2206.

17. Cui, M., Ferreira, F., Fung, T.K., & Matos, J.S. (2021). Tale of two cities: how nature-based solutions help create adaptive and resilient urban water management practices in Singapore and Lisbon. Sustainability, 13, 10427.

18. Danny, B., Fu, D., & Singh, R.P. (2018). Feasibility and adaptability of Sponge City concepts: A Case study of Lusaka, Zambia. National Natural Science Foundation of China, 1-11.

19. Delshad, Z., Rabani, M., & Dehghan Dehnavi, H. (2021). Provide a green supply chain model for sustainable environmental development With a Grounded Theory and Dematel approach. Journal of Tourism Planning and Development, 9(35), 187-208. (In Persian).

20. Depietri, Y. & McPhearson, T. (2017). Integrating the grey, green, and blue in cities: Nature-based solutions for climate change adaptation and risk reduction. In: Nature-based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (Kabisch, N.,Korn, H., Stadler, J. & Bonn, A., eds). Springer, pp. 91–109.

21. Dong, R., Zhang, X., & Li, H. (2019). Constructing the ecological security pattern for Sponge City: A Case study in Zhengzhou, China. Water, 11(284): 1-18.

22. Dutta‚ V. (2012). War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and Urban Suitability‚A Fuzzy Multi- criteria DecisionMaking Approach‚ proceeded in 13th Global Development Conference “Urbanisation and Development: Delving Deeper into the Nexus” ‚ Budapest‚hungary.

23. Eriksson, E., Baun, A., Scholes, L., Ledin, A., Ahlman, S., Revitt, M., Noutsopoulos, C. & Mikkelsen, P. S. (2007). Selected stormwater priority pollutants ‒ a European perspective. Science of the Total Environment 383, 41–51.

24. European Commission, (2015). Towards an EU research and innovation policy agenda for nature-based solutions & Re-naturing cities. Final Report of the Horizon 2020 Expert Group on ’Nature-based Solutions and Re-naturing Cities.

25. Fletcher, T. D., Andrieu, H. & Hamel, P. (2013). Understanding, management and modelling of urban hydrology and its consequences for receiving waters: a state of the art. Advances in Water Resources, 51, 261-279.

26. Food and Agriculture Organization (FAO) 2018 Nature-based solutions for agricultural water management and food security. FAO, Rome, Italy. Available from: http://www.fao.org/3/CA2525EN/ca2525en.

27. Frantzeskaki, N., & Mcphearson, T. (2022). Mainstream nature-based solutions for urban climate resilience. Journal of BioScience, 72(2), 113-115.

28. Gaines, J. M. (2016). Flooding: water potential. Nature, 531, S54–S55.

29. Gibbs, M.T.2009. Resilience: What is it and what does it mean for marine policymakers. Marine Policy, 33, 322–331.

30. Golden, H. E., & Hoghooghi, N. (2018) Green infrastructure and its catchment-scale effects: an emerging science. Water, 5(1),1254.

31. Govindan, K., Palaniappan, M., Zhu, Q., & Kannan, D (2012). Analysis of third-party reverse logistics provider using interpretive structural. International Journal of Production Economics, 140(1), 204-211.

32. Griffiths, J. (2017). Sustainable urban drainage. In: Abraham, M. (Ed.), Encyclopedia of Sustainable Technologies. Elsevier.

33. Habibi, A., & Afaridi, S. (2022). Multiple criteria decision making. Tehran, Narvan publisher. (In Persian).

34. Hamidi, A., Ramavandi, B., & Sorial, G.A. (2021). Sponge City - An emerging concept in sustainable water resource management: A scientometric analysis. Resources, Environment and Sustainability, 5 (2021) 100028.

35. Hoyer, J., Dickhaut, W., Kronawitter, L. & Weber, B. (2011). Water Sensitive Urban Design. Principles and Inspiration for Sustainable Stormwater Management in the City of the Future Manual. Elaborated in the Context of the Research Project SWITCH – Managing Water for the City of the Future. HafenCity Universität, Hamburg, Germany.

36. Hsu, C. W, Kuo, T. C, Chen, S. H, & Hu, A. H. (2013). Using DEMATEL to develop a carbon management model of supplier selection in green supply chain management. Journal of Cleaner Production, 56, 164-172.

37. Ignatieva, M., Stewart, G. H., & Meurk,. C. D. (2008). Low Impact Urban Design and Development (LIUDD): Matching Urban Design and Urban Ecology. Landscape Review 12, 61-73.

38. International Union for Conservation of Nature (IUCN) (2018) Available from: https://www.iucn.org/commissions/commissionecosystem-management/our-work/nature-based-s.

39. IUCN, (2012). Introducing the IUCN CEC Programme 2013-2016. retreived from.

40. Janse, J. H., Kuiper, J. J., Weijters, M. J., Westerbeek, E. P., Jeuken, M. H. J. L., Bakkenes, M., Alkemade, R., Mooij, W. M. & Verhoeven, J.T.A. (2015). GLOBIO-Aquatic, a global model of human impact on the biodiversity of inland aquatic ecosystems. Environmental Science and Policy 48, 99.

41. Jha, K., Miner‚ W., & Geddes‚ S. (2012). Building urban resilience: principles, tools, and practice‚ The world Bank‚ pp. 155.

42. Johannessen, Å., & Wamsler, C. (2017). What does resilience mean for urban water services? Ecology and Society, 22(1): 1-18.

43. Kannan, G., Pokharel, Sh., & Sasi Kumar, P (2009). A hybrid approach using ISM and fuzzy TOPSIS for the selection of reverse logistics provider. Resources,Conservation and Recycling, 54(1), 28-36.

44. Kazak, J. K. & van Hoof, J. (2018). Decision support systems for a sustainable management of the indoor and built environment.Indoor and Built Environment 27 (10), 1303–1306.

45. Keesstra, S. D., Bouma, J., Wallinga, J., Tittonell, P., Smith, P., Cerdà, A., Montanarella, L., Quinton, J. N., Pachepsky, Y., van der Putten, W. H., Bardgett, R. D., Moolenaar, S., Mol, G., Jansen, B. & Fresco, L. O. (2016). The significance of soils and soil science towards realization of the United Nations Sustainable Development Goals. Soil 2, 111–128.

46. Kirchherr, J., Reike, D. & Hekkert, M. (2017). Conceptualizing the circular economy: an analysis of 114 definitions. Resources, Conservation and Recycling 127, 221–232.

47. Lago, M., Boteler, B., Rouillard, J., Abhold, K., J¨ ahnig, S.C., Iglesias-Campos, A., & McDonald, H., (2019). Introducing the H2020 AQUACROSS project: Knowledge, Assessment, and Management for AQUAtic Biodiversity and Ecosystem Services aCROSS EU policies. Science of the Total Environment, 652, 320-329.

48. Lashford, C., Rubinato, M., Cai, Y., Hou, J., Abolfathi, S., Coupe, S., Charlesworth, S., & Tait, S. (2019). SuDS & Sponge Cities: a comparative analysis of the implementation of pluvial flood management in the UK and China. Sustainability, 11: 1-14.

49. León‚ J., & March‚ A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat International‚ 43, 250-262.

50. Liu, D. (2016). Water supply: China’s sponge cities to soak up rainwater. Nature, 537, 307-307.

51. Liu, H., Jia, Y., & Niu, C. (2017). “Sponge city” concept helps solve China’s urban water problems. Journal of Environmental Earth Sciences, 76, 1-5.

52. Liu, H.Y., Jay, M., & Chen, X. (2021). The Role of nature-based solutions for improving environmental quality, health and well-being. Sustainability, 13, 10950.

53. Loo, B.P.Y., & Leung, K.Y.K. (2017). Transport resilience: the occupy central movement in Hong Kong from anather perspective. Transportation Research Part a: Policy and Practice, 106, 100-115.

54. Maksimovic, C., Mijic, A., Smith, K. M., Suter, I. & van Reeuwijk, M. (2017). Blue Green Solutions. A Systems Approach to Sustainable, Resilient and Cost-Efficient Urban Development. Technical report.

55. Matteo, L.D., Dragoni, W., Maccari, D., & Piacentini, SM. (2017). Climate change, water supply and environmental problems of headwaters: The paradigmatic case of the Tiber, Savio and Marecchia rivers (central Italy). Science of the Total Environment, 598: 733-748.

56. Moosavi, S. (2017). Ecological Coastal Protection: Pathways to Living Shorelines. Procedia Engineering 196, 930-938.

57. Moosavi, S., Browne, G.R., & Bush, J. (2021). Perceptions of nature-based solutions for Urban Water challenges: Insights from Australian researchers and practitioners. Urban Forestry & Urban Greening, 57, 126937.

58. Morris, R.L., Konlechner, T.M., Ghisalberti, M., Swearer, S.E., (2018). From grey to green: efficacy of eco-engineering solutions for nature-based coastal defence. Global Change Biology, 24(5), 1827-1842.

59. Nguyen, T.T., Ngo, H.H., Guo, W., Wang, X., Ren, N., Li, G., Ding, J., & Liang, H. (2019). Implementation of a specific urban water management-Sponge City. Journal of Science of the Total Environment, 652:147-162.

60. Nika, C.E., Gusmaroli, L., Ghafourian, M., Atanasova, N., Buttiglieri, G., & Katsou, E. (2020). Nature-based Solutions as Enablers of Circularity in Water Systems: A Review on Assessment Methodologies, Tools and Indicators. Water Research, 183, 115988.

61. Noori, M., Rezaei, M.R., & Asgari, E. (2020). Structural-Interpretive Modeling Factors Affecting the Physical and Social Resilience of Shiraz to Natural Disasters of Flood. Journal of Urban Social Geography, 7(2), 149-172. (In Persian).

62. Oates, L., Dai, L., Sudmant, A., & Gouldson, A. (2020). Building climate resilience and water security in cities: Lessons from the Sponge City of Wuhan, China. Coalition for Urban Transitions. London, UK, and Washington, DC: https://urbantransitions.global/publications, 1-29.

63. Oral, H.V., Carvalho, P., Gajewska, M., Ursino, N., Masi, F., Hullebusch, E.D.V., & Zimmermann, M., (2020). A review of nature-based solutions for urban water management in European circular cities: a critical assessment based on case studies and literature. Blue-Green Systems, 2(1), 112-136.

64. Pahl-Wostl, C., Möltgen, J., Sendzimir, J. & Kabat, P. (2005). New methods for adaptivewater management under uncertainty: The newater project. EWRA 141A, Proc. 6th Intl Conf.European Water Resources Management, EWRA2005

65. Parson, A., Bracken, L., Poeppl, R. E., Wainwright, J. & Keesstra, S. D. (2015). Introduction to special issue on connectivity in water and sediment dynamics. Earth Surface Processes and Landforms 40 (9), 1275-1277.

66. Poursharifi, J., Tabibian, M., Masoud, M., & Toghyani, S. (2021). Evaluation of physical resilient of the city of Qazvin against earthquake with the approach of natural site of the city. Geography (Regional Planning), 11(42), 91-114. (In Persian).

67. Pyke, C., Warren, M.P., Johnson, T., Lagro Jr., J., Scharfenberg, J., Groth, P., Freed, R., Schroeer, W., & Main, E. (2011). Assessment of low impact development for managing stormwater with changing precipitation due to climate change. Landscape Urban Planning, 103, 166-173.

68. Qi, Y., Chan, F.K.Sh., O’Donnell, E., Feng, M., Sang, Y., Thorne, C.R., Griffiths, J., Liu, L., Liu, S., Zhang, Ch., Li, L., & Thadani, D. (2021). Addressing challenges of urban Water management in Chinese sponge cities via nature-based solutions. front. Water 3:676965. doi: 10.3389/frwa.2021.676965.

69. Ramírez-Agudelo, N.A., Anento, R.P., Villares, M., & Roca, E. (2020). Nature-based solutions for water management in peri-urban areas: Barriers and lessons learned from implementation experiences. Sustainability, 12, 9799.

70. RezaeiPendari, A., & YekehZare, M. (2021). An Interpretative Structural Model for factors of successful technology transfer in order to achieve sustainable development. Management Research in Iran, 20(1), 61-80. (In Persian).

71. Rigotti, J.A., Pasqualini, J.P., Rodrigues, L.R. (2020). Nature-based solutions for managing the urban surface runoff: an application of a constructed floating wetland. Limnetica, 39(1), 441-454.

72. Santiago Fink, H. (2016). Human-nature for climate action: Nature-based solutions for urban sustainability. Sustainability, 8(3), 1-21.

73. Seddon, N., Chausson, A., Berry, P., Girardin, C. A., Smith, A., & Turner, B. (2020). Understanding the value and limits of nature-based solutions to climate change and other global challenges. Philosophical Transactions of the Royal Society B, 375(1794), 1-12.

74. Shao, W., Zhang, H., Liu, J., Yang, G., Chen, X., Yang, Z., & Huang, H. (2016). Data integration and its application in the Sponge City construction of China. Procedia Engineering, 154, 779-786.

75. Shiraz municipality (https://en.shiraz.ir/). (2022). Shiraz city Annual report 2021-2022. (In Persian).

76. Shun Chan, F.K., Griffiths, J.A., Higgitte, D., Xu, S., Zhu, F., Tang, Y., Xu, Y., & Thorne, C. (2018). “Sponge City” in China—A breakthrough of planning and flood risk management in the urban context, Land Use Policy, 76(C), 772-778.

77. Somarakis, G., Stagakis, S., Chrysoulakis, N. (2019). Thinknature Nature-Based Solutions Handbook; European Union:Brussels, Belgium.

78. Statistical Centre of Iran. (2020a). Fars Province Annual report (1- land and climate), 55-145. (In Persian).

79. Statistical Centre of Iran. (2020b). Fars Province Annual report (3- population), 185-239. (In Persian).

80. Su, Sh., Xiao, R., Jiang, Z., & Zhang, Y. (2012). Characterizing landscape pattern and ecosystem service value changes for urbanization impacts at an eco-regional scale. Applied Geography, 34, 295-305.

81. Sun, S.H., Wang, Y., Liu, J., Cai, H., Wu, P., Geng, Q., & Xu, L. (2016). Sustainability assessment of regional water resources under the DPSIR framework. Journal of Hydrology, 53, 140-148.

82. Swiader, M. (2018). The implementation of the concept of environmental carrying capacity into spatial management of cities: a review. Management of Environmental Quality, 29(6), 1059-1074.

83. Szopińska, E., Kazak, J., Kempa, O. & Rubaszek, J. (2019). Spatial form of greenery in strategic environmental management in the context of urban adaptation to climate change. Polish Journal of Environmental Studies 28(4), 2845-2856.

84. Tsatsou, A., Frantzeskaki, N., & Malamis, S. (2023). Nature-based solutions for circular urban water systems: A scoping literature review and a proposal for urban design and planning. Journal of Cleaner Production, 394, 136325.

85. UN. ESCAP. (2019(. Asia and the Pacific SDG progress report 2019, 65 p.

86. Ursino, N. (2019). Dynamic models of socio-ecological systems predict catastrophic shifts following unsustainable development.Science of the Total Environment 654, 890-894.

87. Wang, C H., Blackmore, J., Wang, X., Yum, K.K., Zhou, M., Diaper, C., mcgregor, G., & Anticev, J. (2009). Overview of resilience concepts with application to water resource systems.Ewater Technical Report. September 2009.

88. Wang, H., Mei, C., Liu, J. H., & Shao, W. (2018). A new strategy for integrated urban water management in China: Sponge city. Journal of Science China Technological Sciences, 61, 1-13.

89. Wilda, T.C., Henneberryb, J., & Gillc, L. (2017). Comprehending the multiple ‘values’ of green infrastructure – Valuing nature-based solutions for urban water management from multiple perspectives. Environmental Research, 158, 179-187.

90. Winker, M., Gehrmann, S., Schramm, E., Zimmermann, M. & Rudolph-Cleff, A. (2019). Greening and cooling the city using novel urban water systems: a European perspective. In: Approaches to Water Sensitive Urban Design (Sharma, A. K., Begbie, D.& Gardner, T., eds). Potential, design, ecological health, urban greening, economics, policies, and community perceptions. Elsevier, Duxford, UK, pp. 431–455.

91. Wojciechowska, E., Gajewska, M., Żurkowska, N., Surówka, M. & Obarska-Pempkowiak, H. (2015). Zrównoważone systemy gospodarowania wodą deszczową. (Sustainable Rainwater Management Systems). Gdansk University of Technology,Gdansk, Poland.

92. Wong, T. H. F. (2006). Australian runoff quality: A Guide to water sensitive urban design. Crow’s Nest, NSW, Australia: Engineers Media.

93. Wong, T., & Brown, R. (2009) The water sensitive city: principles and practice. Water Science and Technology, 60(3), 673–682.

94. Wu, H. H, Chen, H. K, & Shieh, J. I. (2010). Evaluating performance criteria of Employment Service Outreach Program personnel by DEMATEL method. Expert Systems with Applications, 37(7), 5219-5223.

95. Wu, J., Xiang, W.N., & Zhao, J. (2014). Urban ecology in China: Historical developments and future directions. Landscape and Urban Planning, 125, 222-233.

96. WWAP (United Nations World Water Assessment Programme)/UN-Water 2018 The United NationsWorldWater Development Report 2018: Nature-Based Solutions for Water. UNESCO, Paris, France.

97. Wyatt, A. (2011). Water sensitive urban design-Proceeding of the twenty-first Tennessee water resources symposium, 17th Convention of the Australian Water and Wastewater Association, Melbourne, March. 25-30.

98. Xia J, Zhang, Y. Y., Xiong, L. H., He, Sh., Wang, L. F., & Yu, Z.B. (2017). Opportunities and challenges of the Sponge City construction related to urban water issues in China. Journal of Science China Earth Sciences, 60, 652-658.

99. Zevenbergen, Ch., Fu, D., & Pathirana, A. (2018). Transitioning to Sponge Cities: Challenges and opportunities to address urban water problems in China. Water, 10(9), 1-13.

100. Zhang, J.Y., Wang, Y. T., Hu, Q. F., & He, R. (2016). Discussion and views on some issues of the sponge city construction in China (in Chinese). Journal of Advances in Water Science, 27(6), 793-799.

101. Zolch, T., Henze, L., Keilholz, P., & Pauleit, S. (2017). Regulating urban surface runoff through nature-based solutions – an assessment at the micro-scale. Environ. Res. 157, 135-144.

مقالات مرتبط

تحلیلی بر عوامل اثرگذار بر پیاده‌سازی الگوی شراکت عمومی - خصوصی در توسعه مناطق کلانشهری، موردمطالعه: کلانشهر تهران
تاریخ چاپ : 1401/09/01
برنامه ریزی راهبردی شهر دوستدار کودک با تأکید بر خلاقیت کودکان (نمونه موردی: شهر یزد)
تاریخ چاپ : 1396/03/01
ارزیابی سطح کارایی شبکه معابر به هنگام بروز حوادث غیر مترقبه در مناطق حاشیه نشین؛ مطالعه موردی: مناطق حاشیه‌نشین شمال شهر تبریز
تاریخ چاپ : 1395/06/01
تحلیل شاخص های شهر خلاق و ارتباط آن با مدیریت توسعه شهری سالم مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان
تاریخ چاپ : 1399/05/01
بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر رشد شهرهای بزرگ (مورد مطالعه: شهر ارومیه)
تاریخ چاپ : 1395/08/20
سنجش میزان رضایتمندی شهروندان از عملکرد شهرداری و ارزیابی عوامل فردی، اجتماعی مؤثر بر آن (مطالعه موردی: شهر دهدشت)
تاریخ چاپ : 1396/09/01

D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
1	1	1	0	0	1	1	D1
0	0	1	0	0	0	0	D2
1	1	1	1	1	0	0	D3
0	1	1	1	1	1	1	D4
0	1	1	0	0	1	1	D5
1	0	1	0	0	1	1	D6
1	1	1	0	0	0	1	D7

D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
1	1	1	0	0	1	1	D1
0	0	1	0	0	0	0	D2
1	1	1	1	1	0	0	D3
0	1	1	1	1	1	1	D4
0	1	1	0	0	1	1	D5
1	0	1	0	0	1	1	D6
1	1	1	0	0	0	1	D7

D7	D6	D5	D4	D3	D2	D1
1	1	1	0	0	1	1	D1
0	0	1	0	0	0	0	D2
1	1	1	1	1	0	0	D3
0	1	1	1	1	1	1	D4
0	1	1	0	0	1	1	D5
1	0	1	0	0	1	1	D6
1	1	1	0	0	0	1	D7