بررسی آسیب پذیری شهر شیراز از منظر پدافند غیرعامل

بابک منصوری ¹ ( استادیار گروه مهندسی عمران، واحد فیروزاباد، مرکز میمند، دانشگاه آزاد اسلامی، میمند، ایران )

تاریخ ارسال : 1402/05/12 تاریخ تایید : 1402/10/28

کلید واژه: شیراز, پدافند غیرعامل, مدیریت ساخت و ساز, مدل آسیب‌پذیری,

چکیده مقاله :

آسیب‌پذیری شهری از منظر پدافند غیرعامل را می‌توان از مهم‌ترین و اساسی ترین موضوعات برنامه‌ریزی شهری دانست که هدف از آن افزایش توان شهر و شهروندان در مقابله با خسارات جانی، مالی و محیطی است. ارزیابی شناخت و میزان آسیب‌پذیری خسارت‌هایی که در هنگام مخاطرات انسان ساز مانند جنگ و نزاع اتفاق می‌افتد، از اهداف مهم‌این تحقیق جهت بررسی الزامات پدافند غیرعامل در زیر ساخت‌های توسعه شهری کلانشهر شیراز می‌باشد. در ‌این زمینه و در تحقیق حاضر، شاخص‌هایی چون پهنه خطر‌پذیری و پراکندگی بافت فرسوده شهری، دسترسی به مراکز امدادی و شریان‌های شهری، دسترسی به مراکز پشتیبان و فضاهای امن، همجواری با کاربری‌های خطرآفرین و تراکم جمعیت در معرض خطر به عنوان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار جهت اهمیت رعایت اصول پداغند غیرعامل شهری معرفی شدند. شاخص‌ها و معیارهای آسیب‌پذیر شهری معرفی و ارزش گذاری شدند و نقشه‌هایی برای هر کدام از معیارها با استفاده از توابع منطق فازی AHP در سیستم اطلاعات جغرافیایی با استفاده و تلفیق نرم افزارهای QGIS و Global Mapper تهیه گردیده. نتایج ‌این تحقیق ماهیت کاربردی دارد و بصورت توصیفی – تحلیلی ارزیابی شده است. داده‌های بکارگرفته شده در ‌این تحقیق با جمع آوری اطلاعات جامع شهری و مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل با نرم افزارهای مربوطه بدست آمده است. لایه‌های آسیب‌پذیر از نظر شاخص‌های مرتبط با مسـئله پدافنـد غیرعامـل نشـان می‌دهد که حدود 28% از کل مناطق 11 گانه شهر شیراز را پهنه‌هایی با آسیب‌پذیری زیـاد تشـکیل داده اسـت،که ‌این امر می‌تواند در زمان بحران به خصوص جنگ‌ها سبب ناکارآمدی شهر شود و شهروندان را با مشکلات زیادی مواجه کند.

چکیده انگلیسی :

Urban vulnerability from the point of view of passive defense can be considered as one of the most important and fundamental issues of urban planning, the purpose of which is to increase the ability of the city and citizens to deal with human, financial and environmental damages. Assessing the recognition and vulnerability of damages that occur during man-made hazards such as war and strife is one of the important goals of this research to examine the requirements of passive defense in the urban development infrastructure of Shiraz metropolis. In this context and in the current research, indicators such as the area of vulnerability and the dispersion of the worn-out urban fabric, access to relief centers and urban arteries, access to support centers and safe spaces, proximity to hazardous uses and population density at risk as the most important influencing factors for importance Compliance with the principles of urban passive defense were introduced. Vulnerable urban indicators and criteria were introduced and valued, and maps were prepared for each of the criteria using AHP fuzzy logic functions in the geographic information system with the use and integration of QGIS and Global Mapper software. The results of this research are practical in nature and have been evaluated in a descriptive-analytical way. The data used in this research has been obtained by collecting comprehensive urban information and library studies and analysis with relevant software. Vulnerable layers, in terms of indicators related to the issue of passive defense, show that about 28% of all 11 districts of Shiraz city are areas with high vulnerability, which can cause the inefficiency of this city in times of crisis, especially wars.

متن کامل:



Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 -  ISSN (Online):  2476-3845

Spring 2021. Vol 12. Issue 44

 

 

 

 

Research Paper

Investigating the Vulnerability of Shiraz City From the Point of View of Passive Defense

 

Babak Mansouri ¹1

1, Assistant Professor, Department of Civil Engineering, Firoozabad Branch, Meymand center, Islamic Azad University, Meymand, Iran

Abstract Urban vulnerability from a passive defense perspective can be considered one of the most fundamental themes in urban planning with the aim of empowering the city and citizens to cope with human, financial, and environmental losses. This study measured the vulnerability caused by losses in fortuitous or human-induced events, such as wars or conflicts, to explore passive defense requirements for urban infrastructure development in the Shiraz metropolis. To this aim, a number of indicators were introduced as the most important factors affecting the importance of observing the principles of passive defense in urban planning, including dilapidated urban fabric (urban worn-out textures), accessibility of relief [and rescue] centers, and urban arterial roads, accessibility of service centers and safe spaces, adjacency to hazardous uses, population density, etc. This was an applied research study in nature and descriptive-analytical in method. The required data were obtained by collecting comprehensive urban information, doing desk research, and analyzing it with relevant software. This research introduced urban vulnerability indicators and criteria and evaluated them using Fuzzy Analytic Hierarchy Process (FAHP) functions. Then, vulnerable zones in different urban areas were determined by a geographic information system (GIS) using QGIS and Global Mapper software. The results indicated that high vulnerability zones constituted about 28% of Shiraz's 11 urban districts, which can lead to disruptions in times of crisis, especially wars.

 

Received Accepted:  PP:                                 Keywords: Passive defense, Shiraz, construction management, vulnerability model.

 

 

 

Use your device to scan and read the article online

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Citation:  Journal Research and Urban Planning, Vol 12, No 44, PP 55- 74.   DOI: 10.30495/jupm.2020.3969

 

---

[1]  . Corresponding author: Babak Mansouri

Address: Assistant Professor, Department of Civil Engineering, Firoozabad Branch, Meymand center, Islamic Azad University, Meymand, Iran.

Tell: [phone]

Email: [e-mail]

Extended Abstract

 

Introduction

 

Since offense (offensive tools) are constantly progressing and developing, passive defense mechanisms must also be developed. This is tangible and effective as much as it is accepted as a social phenomenon. Besides military affairs specialists, some sociologists have also focused their studies on wars and their profound effects on human life (Meimandi, P., 2015). Humans have utilized multi-level defense to deal with life-threatening conditions caused by potential wars. In this context, in addition to the development of intelligent and advanced military equipment and systems, special attention has been paid to passive defense and its principles, providing the basis for the cooperation and participation of all institutions, forces, organizations, industries, and even ordinary folk for the legitimate defense of the country (Hajipour, Kh., 2019).

 

Methodology

This was an applied research study in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of the method that employs the AHP technique. The required data were collected using desk or documentary research methods (by referring to written sources, including books, articles, and reports, especially Shiraz's comprehensive and detailed plans). Spatial data sources used in this article were extracted from the databases approved in the detailed plans of Shiraz municipal districts and affiliated organizations, as well as free data available on the OSM site (https://openstreetmap.com) analyzed by QGIS software.

 

Findings

Combining layers of vulnerability in terms of passive defense indicators demonstrated that high and very high vulnerability zones accounted for almost one-third of all Shiraz urban areas, which can lead to inefficiency in times of crisis, especially wars. According to the research purpose, 15 indicators were selected to analyze the vulnerability of Shiraz urban areas. A QGIS-based statistical analysis yielded a low-risk vulnerability of 25%, a medium-risk vulnerability of 50%, a high-risk vulnerability of 75%, and a very high-risk vulnerability of 100%. Finally, vulnerability maps were prepared under different conditions of risk.

 

 

Conclusion

1) Southern parts lacked proper access to therapeutic and hospital uses (healthcare facilities).

2) There were insufficient fire stations in northwestern parts.

3) There were insufficient safe outdoor spaces or shelters in District 8.

4) The southern and eastern parts were deprived according to the evaluation results of each indicator.

5) The central part was located in the high vulnerability zone due to historical and worn-out textures.

6) The level of vulnerability was 4% with low risk, 12% with medium risk, 18% with high risk, and 28% with very high risk.

7) Worn-out texture with 100% vulnerability was the vulnerability indicator with the highest risk.

8) Water resources with 10% vulnerability and mosques with 11% vulnerability were vulnerability indicators with the lowest risk.

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

بررسی آسیب پذیری شهر شیراز از منظر پدافند غیرعامل

 

بابک منصوری¹ 1

 

1- استادیار، گروه مهندسی عمران، واحد فیروزآباد، مرکز میمند، دانشگاه آزاد اسلامی، میمند، ایران

چکیده آسیب‌پذیری شهری از منظر پدافند غیرعامل را می‌توان از مهم‌ترین و اساسی ترین موضوعات برنامه‌ریزی شهری دانست که هدف از آن افزایش توان شهر و شهروندان در مقابله با خسارات جانی، مالی و محیطی است. در این تحقیق  میزان آسیب‌پذیری خسارت‌هایی که در هنگام حوادث قهری یا انسانی مانند جنگ و نزاع اتفاق می‌افتد، جهت بررسی الزامات پدافند غیرعامل در زیر ساخت­های توسعه شهری کلانشهر شیراز مورد بررسی قرار گرفته است. بنابراین شاخص‌هایی مانند بافت فرسوده شهری، دسترسی به مراکز امدادی و شریان‌های شهری، دسترسی به مراکز پشتیبان و فضاهای امن، همجواری با کاربری‌های خطرآفرین، تراکم جمعیت و غیره به عنوان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار جهت اهمیت رعایت اصول پداغند غیرعامل شهری معرفی شدند. ‌این تحقیق ماهیت کاربردی دارد و بصورت توصیفی – تحلیلی ارزیابی شده است. داده‌های بکارگرفته شده با جمع آوری اطلاعات جامع شهری و مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل با نرم افزارهای مربوطه بدست آمده است. در این تحقیق شاخص‌ها و معیارهای آسیب­پذیر شهری معرفی و با توابع منطق فازی AHP ارزش­گذاری شدند. سپس پهنه­های آسیب­پذیر در مناطق مختلف شهری بوسیله سیستم اطلاعات جغرافیایی با نرم افزارهای QGIS و Global Mapper تهیه شدند. نتایج این تحقیق نشـان داد که حدود 28% از کل مناطق 11 گانه شهر شیراز را پهنه‌هایی با آسیب‌پذیري زیـاد تشـکیل داده،که ‌این امر می‌تواند در زمان بحران به خصوص جنگ‌ها اختلال ایجاد کند.

تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش:  شماره صفحات:                          واژه­های کلیدی: پدافند غیرعامل، شیراز، مدیریت ساخت و ساز، مدل آسیب‌پذیری.

 

 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استناد: 

فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 12، شماره 44، مرودشت، صص 74- 55.

DOI:        

---

[1]  . نویسنده مسئول: بابک منصوری

نشانی: استادیار، گروه مهندسی عمران، واحد فیروزاباد، مرکز میمند، دانشگاه آزاد اسلامی، میمند، ایران.

تلفن: [phone]

پست الکترونیکی: [e-mail]

مقدمه:

 

آفند یا ابزارهای دشمن همیشه در حال پیشرفت و توسعه است بنابراین سازوکارهای پدافند غیرعامل هم باید توسعه یابد.‌این واقعیت به قدری ملموس و تأثیرگذار بوده که به عنوان یک پدیده اجتماعی پذیرفته شده است و در کنار متخصصان امور نظامی، برخی از جامعه شناسان نیز مطالعات خود را به جنگ و اثرات زیادی که بر حیات بشر می‌گذارد اختصاص داده‌اند (میمندی.ص, 1394). به منظور مقابله با شرایط تهدیدآمیز ناشی از وقوع جنگ‌های احتمالی، انسان‌ها از عامل دفاع در سطوح مختلف استفاده کرده‌اند. در‌این زمینه و در کنار توسعه تجهیزات و سامانه­های هوشمند و پیشرفته نظامی، پدافند غیرعامل و اصول آن مورد توجه ویژه قرار گرفته و زمینه جهت همکاری و مشارکت تمامی‌نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی جهت دفاع مشروع از کشور فراهم شده است (حاجیپور.خ, 1398).

در کمتر از یک قرن پیش زمانی که جنگ بین دو کشور در می‌گرفت، ماه‌ها و شاید سال‌ها طول می‌کشید تا یکی از ارتش‌های درگیر بتواند شهری را مستقیماً مورد حمله قرار داده یا تسخیر نماید. ولی امروزه در همان ابتدای جنگ، شهرها مورد حملات قرار می‌گیرند و غیرنظامیان خود را درگیر یک جنگ تمام عیار می‌بینند، به گونه‌ای که در استراتژی‌های جنگی موفق اخیر (مانند استراتژی مراکز ثقل واردن) کانون‌های جمعیتی و مراکز حیاتی، حساس و مهم در شهرها به اهداف مطلوب و سهل الوصول تبدیل شده‌اند (حامدی.ن, 1395). لذا با توجه به وجود زمینه تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته ضرورت عقلی دفاع همه جانبه کاملاً مشهود است زیرا شهرها به عنوان مراکز ثقل فعالیت‌های اجتماعی، اداری، مدیریتی، اقتصادی و مالی، تولیدی و غیره در اولویت‌های اول مراکز ثقل کشور می‌باشند. علاوه بر دلايل یاد شده باید نقش عوامل روانی و تخریب روحیه را نیز در حمله به شهرها در نظر گرفت. در جریان هشت سال دفاع مقدس شاهد حملات موشکی رژیم بعث به کلانشهرهای ‌ایران بودیم که بارها و بارها زیرساخت‌های شهری مورد حملات قرار گرفت. بنا به گزارش رسمی‌ سازمان ملل در طی جنگ تحمیلی در اثر بمباران‌های کور دشمن 130 هزار خانه به کلی تخریب و به 19 هزار خانه خسارات عمده وارد گردید (علیزاده.غ, 1398). در طول جنگ جهانی دوم که استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراکز صنعتی آغاز شد، خسارت‌های ناشی از جنگ و به خصوص آسیب‌هایی که به مردم و بخش غیرنظامی‌وارد شد نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشته است. به عنوان مثال تلفات ناشی از فروریختن هر صد تن بمب در آلمان ۳۶ نفر بوده در حالی که‌این شاخص در ژاپن ۵۰۰ نفر برآورد شده است که یکی از دلایل اصلی آن سیاست‌های پدافند غیرعامل کشور آلمان بوده است (صیامی.ق, 1392). شهرها به علت قرار داشتن بسیاری از کاربری‌های حیاتی، حساس و مهم نظامی‌و غیرنظامی‌و همچنين وجود تاسیسات و سازوكارهاي اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و در صورت بروز جنگ می‌توانند زمينه بروز صدمات جانی و مالی زیادی باشند (حامدی.ن, 1395).

پدافند غیرعامل علاوه بر دفاع در برابر حملات و تهدیدات دشمن نیز شامل تهدیدات طبیعی و عوامل جوی نیز می‌باشد. یک شهر‌ایمن باید در برابر مخاطرات طبیعی مانند سیل، زلزله، طوفان، صاعقه و غیره مقاوم و پایدار باشد. همچنین آمادگی مقابله با تهدیدات‌اینده که احتمال به وقوع پیوستن آن در طی چندین سال‌اینده می‌باشد را داشته باشد. بعنوان مثال مخاطرات طبیعی و یا انسان ساز مانند پیشرفت در جنگ نوین و سلاح‌های جدید می‌تواند چالش‌های ‌آینده پدافند غیرعامل شهری باشد (حاجیپور.خ, 1398).

 انجام دادن تحقیقات در مورد آسیب‌پذیری پهنه‌های شهری در هنگام وقوع تهدیدهای انسان ساخت احتمالی، به ویژه برای شهرهای اصلی و کلانشهرها که به نوعی قطب فعالیت‌های منطقه‌ای، ملی یا بین المللی هستند، بسیار حائز اهمیت است. نتایج چنین تحقیقاتی می‌تواند توسط برنامه ریزان و تصمیم گیران شهری به منظور افزایش آمادگی و‌ آینده نگری در مقابله با حوادت و تهدیدهای مخرب به کار گرفته شوند. همچنین سنجش میزان آسیب‌پذیری پهنه‌های شهری به طور گسترده به عنوان یک راهبرد مؤثر برای افزایش انعطاف پذیری و تاب آوری شهری و کاهش اثرات حوادث احتمالی مورد توجه قرار گرفته است.

پدافند غیرعامل به مجموعه اقدامات غیر مسلحانه که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان­ها، تاسیسات، تجهیزات و شریان­های حیاتی شهر در برابر حملات نظامی‌یا مخاطرات طبیعی و انسانی می­گردد، گفته می‌شود. بعبارتی دیگر به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که مستلزم به کارگیری جنگ افزار خاصی نبوده و به معنای بررسی دفاعی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره شهر در ارتباط با منطقه معنا می‌یابد (میمندی.ص, 1394). کشور ما‌ ایران، با توجه موقعیت جغرافیایی ویژه در منطقه خاورمیانه و تهدیدات مداوم خارجی و تجربه هشت سال جنگ تحمیلی همواره در معرض خطر هجوم دشمنان قرار دارد. از طرفی کلانشهر شیراز با داشتن تراکم جمعیتی بالا در برخی مناطق و برخورداری از حجم بالایی از بافت‌های شهری فرسوده و تعداد زیادی پهنه سکونت گاهی غیررسمی‌شناسایی شده در کنار نقش فراشهری و مرکزیت سیاسی خود در استان فارس و منطقه جنوب کشور نیازمند تدابیر دفاعی و پدافندی ویژه است. انواع تهدیدات شهری که کلانشهر شیراز با آن مواجه است را می­توان به بحران­های طبیعی و غیر طبیعی یا انسان ساز تقسیم نمود. حوادثی طبیعی مانند سیل، زلزله، طوفان‌ها و حوادث غیرطبیعی مانند جنگ، بحران‌های ناشی از فن­آوری، بحران­های سیاسی، انفجار، صنایع شیمیایی، آلودگی هوا، آتش سوزی‌ها و خشکسالی جز تهدیدات حال حاضر می‌باشند (صادقی.ع, 1398).

تجربیات به دست آمده در طول تاریخ، توجه جدی به اصول پدافند غیر عامل به عنوان یک ابزار مهم به منظور پیشگیری از تهدیدات احتمالی و نیز برای فراهم کردن امنیت فردی و گروهی، امنیت مراکز جمعیتی و تاسیسات حساس و مهم مورد تأکید بوده است. به همین ترتیب پدافند غیر عامل بیشتر تأکید بر مدیریت پیش از بحران دارد. در نهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت که هر اقدام غیرمسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان‌های کشور در مقابل بحران‌هایی با عامل طبیعی (خشکسالی، سیل، زلزله، رانش، لغزش، طوفان و غیره) و عامل انسانی (جنگ، شورش‌های داخلی، تحریم و سایر) گردد، پدافند غیرعامل خوانده می‌شود. در شکل شماره 1 انواع مخاطرات و تهدیدهای طبیعی یا انسانی در طی چند سال اخیر را در شهر شیراز نشان می­دهد (حاجیپور.خ, 1398).

 

به طور کلی هدف استفاده از پدافند غیرعامل کمک به افزایش ادامه عملیات، ادامه فعالیت‌های حیاتی و ارائه خدمات به مراکز حیاتی، حساس و مهم در زمان تهدید و بحران است و تطابق آن با اصول شهرسازی و معماری باعث می‌گردد که محل زیست شهری در زمان رخداد پدیده‌های مخرب محیطی و یا حملات احتمالی دشمن از آسیب‌پذیری کمتری برخوردار باشد (حاجیپور.خ, 1398). از عوامل اصلی افزایش آمار تعداد کشته شدگان و مجروحان هنگام حملات نظامی، خراب کاری‌های امنیتی و وقوع حوادث غیر مترقبه و طبیعی در مناطق شهری، آسیب‌پذیری زیاد ساختمان‌هاست که به علت برنامه‌ریزی ناصحیح در حوزه ساختمان، ساختار بندی و آرایش فضایی نامناسب، مشکلات مهندسی ساختمان (سازه‌ها و استحکامات ناامن) و شبکه‌های ارتباطی غیراستاندارد، پراکنش نامناسب کاربری‌های خدمات رسان، عدم وجود مراکز اسکان موقت و عدم رعایت ضوابط شهرسازی‌ایجاد می‌شود. رعایت اصول پدافند غیر عامل برای تأسیسات و مراکز حیاتی، حساس و مهم که بیشتر در شهرها قرار دارند سبب جلوگیری از بروز خسارت‌های زیاد به‌این مراکز در زمان بروز بحران خواهد شد، بین عوامل و عناصر مختلف شهری، برخی کاربری‌ها اهمیت و حساسیت بیشتری در رابطه با پدافند غیرعامل دارند(صیامی.ق, 1392). با توجه به ضرورت و اهمیت پدافند غیرعامل و نقش آن در حوزه ساخت و ساز شهری و با در نظر گرفتن‌ اینکه اصول پدافند غیر عامل به طور مستقل نقش آفرین هستند نیز به ضوابط آن به عنوان متغیرهای مستقل مفروض می‌باشد. از طرفی به دلیل آنکه مدیریت ساخت و ساز شهری به اصول طراحی و مدیریت آن متغیر وابسته می‌باشد نیز از تلفیق آن دستاوردهای مهمی‌مانند محافظت از شهر، کاهش میزان آسیب‌پذیری، پیشگیری از وقوع مخاطرات علیه امنیت شهر حاصل می‌شود که نتیجه­ی آن افزایش‌ ایمنی شهر و شهروندان بوده و تبعاتی مانند تداوم فعالیت‌ها و خدمات ضروری، سهولت در مدیریت بحران، کاهش آسیب‌پذیری، افزایش بازدارندگی، ارتقا پایداری ملی در پی خواهد داشت (موسوی نسب، 1396). از طرفی تاکنون مطالعه جامعی بر روی گلوگاه­های خطرآفرین هنگام بروز حوادث انسانی یا طبیعی در شهر شیراز صورت نگرفته. با توجه به آنکه کلانشهر شیراز در مسیر کریدور ارتباطی جنوب به شمال کشور قرار دارد، پایداری این شهر در حوادث احتمالی اهمیت دارد. بنابراین یکی از نوآوری­های این تحقیق بررسی خلاء­ها و چالش­های شهر شیراز از منظر پدافند غیرعامل می­باشد که در این تحقیق به آن پرداخته شده. خلاصه ‌این بیان به صورت فلوچارت در شکل شماره 2 آورده شده است.

 

پیشینیه تحقیق:

در زمینه روش شناسی‌این تحقیقات، به طور کلی می‌توان به تحلیل‌های تصمیم گیری چند معیاره مبتنی بر نرم افزار‌های جغرافیای شهری اشاره کرد که در موارد متعددی به کار گرفته شده است.

افسری و همکاران در سال 1402 شناسایی و تبیین شاخص‌های تاب‌آوری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مورد پژوهی: کلان‌شهر تهران) پرداختند. هدف این تحقیق شناسایی و تبیین شاخص‌های تاب‌آوری شهری در فضاهای کلان شهر تهران با توجه به رویکرد پدافند غیرعامل است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی و از نظر روش آمیخته است. با روش نمونه‌گیری قضاوتی و در دسترس 25 نفر از متخصصان علوم شهری شاخص‌های شناسایی شده با روش اسنادی را امتیازدهی کرده‌اند. اهمیت و معناداری و نیز تأثیرگذاری و تأثیرپذیری شاخص‌ها با استفاده از روش دیمتل فازی در نرم‌افزار Excel تبیین شده است. نتایج مدل دیمتل فازی نمایان کرده است که فاصله از گسل‌ها با مقدار 1/049 تأثیرگذارترین شاخص و درصد ساختمان‌های با نمای مقاوم با مقدار 0/729- تأثیرپذیرترین شاخص است. همچنین فاصله از گسل‌ها، فاصله از نیروگاه‌های برق، فاصله از فرودگاه‌ها، فاصله از رودخانه‌ها و فاصله از فضاهای سبز و باز عمومی به ترتیب به‌عنوان بااهمیت‌ترین شاخص های تاب‌آوری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل در کلان‌شهر تهران شناخته شده‌اند. همچنین مدیران و برنامه‌ریزان کلان‌شهر تهران جهت هرگونه اقدام برای آمادگی شهر در مقابله با بحران‌های طبیعی و انسان‌ساخت باید به شاخص‌های تاب‌آوری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل که در پژوهش حاضر شناسایی و تبیین شده‌اند توجه کنند و اساس تمام برنامه ها و تصمیم‌های اجرایی آن‌ها ارتقای شاخص‌های نامبرده باشد.

صادقپور و همکاران در سال 1402 به بررسی تحلیل طراحی مجموعه زیر‌زمینیِ اوییِ نوش‌آباد از منظر پدافند غیرعامل پرداختند. هدف از این تحقیق در بخش اول شناخت طرح معماری و در بخش دوم تحلیل تمهیدات پدافند غیرعامل در مجموعه زیرزمینی اویی و بررسی چگونگی کاربرد این مؤلفه­ها در طراحی عناصر معماری و سازمان فضایی آن بود. در این تحقیق به­روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای و برداشت­های میدانی، ضمن معرفی و شناخت طرح معماری این مجموعه زیرزمینی، اصول پدافند غیرعامل  مورد بررسی قرارگرفته و مولفه­ها و وجوه آن با استفاده از منابع مختلف استخراج­ و تحلیل شده­است. نتایج تحقیق نشان داد که در این مجموعه زیرزمینی از فن­ها و تدابیر متعدد در حوزه پدافند غیرعامل در بخش­های  معماری، سازه و تاسیسات متناسب با نوع مخاطرات و تجهیزات زمان گذشته استفاده­شده و این موضوع هوش و ذکاوت پیشینیان ما و اطلاع کامل از اصول کلی پدافند غیرعامل از ده­ها قرن قبل را نشان می­دهد.

عبدلله زاده و همکاران در سال 1399 به بررسی جستاری بر نقش و جایگاه امنیت شهری در پدافند غیرعامل بصورت مطالعه موردی در شهر شیراز پرداختند. در پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش امنیت شهری در پدافند غیرعامل در شهر شیراز، با استفاده از روش دلفی، پرسشنامه‌ای تهیه گردید که توسط30  نفر از متخصصین پاسخ داده شد و جهت تحلیل اطلاعات آماری از نرم افزار SPSS استفاده و تحلیل آماری داده‌ها در 2 گروه توصیفی و تحلیلی انجام شد. با توجه به داده‌های به دست آمده، به ترتیب اولویت‌های متغیرها شامل:‌ ایمنی و امنیت با 5/18 % و ابعاد کالبدی و زیست محیطی با 4 % و ابعاد فرهنگی و اجتماعی با 2 % و بعد اقتصادی با 9/0% معیارهای تأثیرگذار بر ارتقاء پدافند غیرعامل در شهر شیراز می‌باشند. همچنین با سطح معنی داری 001/0 که بین شاخص‌های پدافند غیرعامل و امنیت شهری است نشان دهنده وجود رابطه معنی­داری بین شاخص‌های امنیت و پدافند غیرعامل است.

حبیبی و همکاران در سال 1397 به بررسی تعیین عوامل سازه‌ای ساختمانی موثر در آسیب‌پذیری بافت کهن شهری به بررسی برخی از عوامل موثر بر آسیب‌پذیری بافت کهن زنجان پرداختند. در‌این تحقیق برای دستیابی به هدف از نرم افزار GIS و Fuzzy Logic استفاده شده است. سپس در ادامه به تهیه نقشه ریز پهنه بندی زلزله، شناسایی پهنه‌های ناپایدار شهری در مقابل آسیب‌های طبیعی و مصنوع پرداخته شده است. برای‌این منظور از ۱۱ شاخص شناسایی پهنه‌های ناپایدار بهره برده است. نتایج نشان می‌دهد که بخش اعظمی‌از منطقه در مقابل حوادث طبیعی ناپایدار بوده و لزوم نوسازی و بهسازی آن به شدت احساس می‌گردد.

عیسی لو و همکاران در سال 1395 به بررسی ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی بافت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله احتمالی به‌این موضوع پرداختند. هدف‌این پژوهش ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی و تعیین پهنه‌های آسیب‌پذیر و به دنبال آن ارائه راهبردهای موثر جهت ارتقا کیفیت‌ایمنی محیط کالبدی در برابر زلزله احتمالی بوده است. بدین منظور با استفاده از شاخص‌های پنج گانه لایه‌های اطلاعاتی هر یک از متغیرها را تولید و سپس با بهره گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی IHWP در محیط GIS‌ این لایه‌ها تلفيق گردیده و موقعیت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج‌این پژوهش نشان داده است که بافت کالبدی منطقه یک به طور کلی شرایط به نسبت‌ایمن دارد، اما شمال ‌این منطقه دارای معابر و خیابان‌های کم عرض و ساختمان‌های بلندمرتبه، بافت‌های فرسوده و اماکن مخروبه و از نقاط نا امن و آسیب‌پذیر است. بنابراین براساس اصول مدیریت شهری تراکم فروشی غیراصولی شهرداری تهران در‌این منطقه و روند رو به رشد جمعیت زنگ خطر جدی اصلی برای حیات منطقه تلقی می‌گردد.

 

روش تحقیق:

بدیهی است هر پژوهش علمی ‌نیاز به یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود دارد. در ‌این تحقیق پس از انتخاب و تعیین معیارها و زیر معیارهای پژوهش بر اساس مطالعات اکتشافی و پیشینه پژوهش به منظور انجام فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، مقایسه عوامل موثر انجام گردید به طوری که ابتدا معیارهای اصلی ارائه شده توسط صاحبان نظر با هم مقایسه می‌شوند، سپس زیرمعیارهای مشخص شده به صورت درون بخشی و وزن دهی با هم مقایسه شدند. مبنای علمی ‌این پژوهش مبتنی بر مفاهیم پدافند غیرعامل با تأکید بر دانش برنامه‌ریزی شهری است. در ‌این تحقیق تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHP مورد استفاده قرار گرفته است. روش تحقیق حاضر توصیفی _ تحلیلی و موردی و نوع آن بر اساس هدف، کاربردی است. همچنین از روش‌های کتابخانه‌ای و نیز روش اسنادی (با مراجعه به منابع مکتوب اعم از کتاب، مقاله‌ها و گزارشات و به ویژه طرح‌های جامع و تفصیلی شهر شیراز) برای جمع­آوری اطلاعات و داده‌های ‌این تحقیق استفاده شده است. منابع اطلاعات مکانی مورد استفاده در ‌این مقاله از پایگاه‌های داده مصوب در طرح‌های تفصیلی مناطق شهرداری شیراز و سازمان‌های مرتبط با آن و همچنین با استفاده از داده‌های رایگان در دسترسی در سایت OSM¹و تحلیل آن با نرم افزار QGIS استخراج شده است.

پس از مشخص نمودن معیارها و زیرمعیارهای پژوهش براساس مطالعات اکتشافی و پیشینه پژوهش به منظور انجام فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، مقایسه عوامل موثر انجام خواهد شد به طوری که ابتدا معیارهای اصلی ارائه شده توسط صاحبان نظر با هم مقایسه می شوند، سپس زیرمعیارهای مشخص شده به صورت درون بخشی و وزن دهی با هم مقایسه خواهند شد. به منظور تعیین برآیند نظرات کارشناسان جهت وزن نهایی هر یک از معیارها و زیرمعیارها از میانگین ماتریسی استفاده شده است. در ادامه به منظور انجام محاسبات جهت تعیین اولویت هر یک از عناصر تصمیم با به کار­گیری اطلاعات ماتریس های مقایسه زوجی، ماتریس مقایسات نرمال شده به دست آمده است. سپس میانگین اعداد هر سطر از ماتریس مقایسات نرمال شده را محاسبه می کنیم که این میانگین وزن نسبی عناصر تصمیم با سطرهای ماتریس را نشان خواهد داد. به منظور اعتبارسنجی مدل، ضریب سازگاری وزن های حاصله از طریق تحلیل سلسله مراتبی برای هر یک از معیارها و شاخص ها به صورت جداگانه جهت تعیین میزان اهمیت و ارزش گذاری شدند. در واقع مراحل انجام این تحقیق در سه گام و به شرح زیر می باشند.

·       گام اول: تعيين ميزان اهمیت معیارها با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی (Fuzzy AHP)

·       گام دوم: تهیه نقشه های معیارهای مورد استفاده در ارزیابی آسیب پذیری شهری با استفاده از توابع منطق فازی در QGIS و تهیه نقشه فازی نهایی با استفاده از تابع ترکیب خطی وزن دار فازی (Fuzzy WLC²)

·       گام سوم: غیرفازی سازی نقشه نهایی آسیب پذیری با استفاده از عملگر میانگین گیری وزن دار مرتب (OWA³) در نهایت نقشه­های آسیب­پذیری شهری در شرایط ریسک­پذیری مختلف تهیه گردیده است.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با شناسایی و اولویت­بندی عناصر تصمیم­گیری شروع می­شود. این عناصر شامل هدف، معیارها یا مشخصه­ها و گزینه­های احتمالی می­شود که در اولویت­بندی به کار گرفته می­شوند. فرآیندهای شناسایی عناصر و ارتباط بین آن­ها که منجر به ایجاد یک ساختار سلسله مراتبی می­شود، (ساختن سسله مراتبی) نامیده می­شود. سلسله مراتبی بودن ساختار به این دلیل است که عناصر تصمیم گیری را می­توان در سطوح مختلف خلاصه کرد. هرچند هدف از به کار­گیری روش تحلیل سلسله مراتبی به دست آوردن نظر کارشناسان و متخصصین است، با این وجود روش تحلیل سلسله مراتبی معمولی به درستی نحوه تفکر انسانی را منعکس نمی­کند، زیرا در مقایسات زوجی این روش از اعداد قطعی استفاده می­شود.

در زمینه تکنیک میانگین­گیری وزن­دار مرتب OWA نیز ذکر این نکته لازم است که روش­های ارزیابی چند معیاره در QGIS معمولاً شامل مجموعه­ای از معیارهای ارزیابی مکانی در قالب نقشه­ها و لایه­ها می­شوند، اما مسئله­ای که معمولاً در تصمیم­گیری­های مکانی به وجود می­آید چگونگی ترکیب نقشه­های معیار با مجموعه­ای از مقادیر توصیفی وزن­ها) و همچنین اولویت­های تصمیم­گیرندگان است. تکنیک OWA یکی از روش­های ترکیب مورد استفاده در تصمیم­گیری­های چند معیاره است که بر مبنای تئوری فازی توسعه یافته است. این تکنیک شامل وزن­های ترتیبی بوده که متفاوت از وزن­های معیارها با استفاده از ترکیب خطی وزن­دار دامنه وسیعی از نتایج و نقشه­ها را دست می­دهد. به عبارت دیگر با ارائه نتایج گوناگون با سطح ريسک و جبران­پذیری (موازنه) متفاوت، این روش انعطاف پذیری بالایی در برآورده ساختن نیازها و اولویت­های تصمیم­گیران برخوردار است. 

رابطه شماره 1 و 2 به ترتیب نحوه محاسبه درجه ریسک و میزان موازنه بین معیارها را نشان می­دهد. درجه Risk نشان دهنده موقعیت عملگر OWA را بین روابط And (مینیمم) و Or (ماکزیمم) است. درجه Risk و مقدار موازنه به صورت زیر تعریف می گردند که در آن vi وزن ترتیبی است. 

Orness = ˂orness˂1

Trade – off =1-  0˂trade - off˂1

ع.صادقی و همکاران در سال 1398 در شهر شیراز به بررسی ارزش­گذاری و میزان شاخص‌های وزنی اماکن حساس از منظر پدافند غیرعامل پرداختند و پس از محاسبه نرخ سازگاری در هریک از پرسشنامه‌ها بین 1/0 تا 1/0- نرمالایز شده و ‌این عبارات به وزن معیار فازی تبدیل شده است. سپس با استفاده از روش میانگین گیری حسابی از میان تعداد ۱۵ پرسشنامه با نرخ سازگاری مطلوب ماتریس نهایی به دست آمده است. وزن فازی معیار هر کدام از شاخص‌ها بیانگر میزان اهمیت و خطر‌پذیری آن از منظر پدافند غیر عامل است. بطوریکه اعداد وزن فازی معیار آن هر چه بزرگتر باشد به معنای اهمیت آن در مواقع بحرانی و حجم امدادرسانی آن شاخص است که به تفسیری می‌توان بیان نمود که نزدیک بودن به آن موجب برقراری امنیت می‌باشد. بالعکس آن با کوچک شدن‌این وزن و منفی بودن آن به معنای‌ایجاد مخاطره در هنگام مواقع بحرانی یا به نوعی دوری از آن اماکن باعث کاهش تلفات خواهد گردید. در زمینه تکنیک میانگین گیری وزن دار مرتب OWA نیز ذکر‌این نکته لازم است که روش‌های ارزیابی چند معیاره در QGIS معمولاً شامل مجموعه‌ای از معیارهای ارزیابی مکانی در قالب نقشه‌ها بیان می‌شوند، اما مسئله‌ای که معمولاً در تصمیم گیری‌های مکانی به وجود می‌آید چگونگی ترکیب نقشه‌های معیار با مجموعه‌ای از مقادیر توصیفی وزن‌ها) و همچنین اولویت‌های تصمیم گیرندگان است (ع.صادقی, 1398).

جدول 1 میانگین وزن فازی معیارهای آسیب‌پذیری شهر شیراز جهت بکارگیری در نرم افزار QGIS (ع.صادقی, 1398)

فاصله از پناهگاه	فاصله از شریان اصلی	فاصله از بیمارستان	فاصله از‌ایستگاه  آتش نشانی	فاصله از اماکن امنیتی	فاصله از اماکن امن	فاصله از جایگاه سوخت	تراکم جمعیت	قدمت ابنیه	معیارهای اصلی
0/032	0/053	0/033	0/085	-0/036	0/087	-0/022	0/035	0/072	وزن فازی معیار

 

 

 

 

 

کلانشهر شیراز:

شهر شیراز بعنوان مرکز استان فارس دارای مساحت 218 کیلومترمربع است. شیراز یکی از کلان شهرهای‌ایران و از مهم ترین شهرهای گردشگری در پهنه جنوبی کشور محسوب می‌شود. بر اساس سرشماری عمومی‌نفوس و مسکن در سال 1395، شهر شیراز 32 % جمعیت استان را در خود جای داده است. تراکم جمعیت در شهر شیراز 7215 نفر در کیلومترمربع می‌باشد (اط.آمار.ایران, 1399). همچنین از شیراز به دلیل داشتن صنایع الکترونیکی مهم مانند صاایران و نیز مراکز بهداشتی و درمانی گسترده بعنوان قطب صنایع الکترونیکی و قطب پزشکی کشور یاد می‌شود. شیراز از دیرباز به واسطه مرکزیت نسبی اش در منطقه زاگرس جنوبی و واقع شدن در یک منطقه حاصل خیز محلی برای مبادلات کالا بین کشاورزان بوده است. ‌این شهر در مسیر راه‌های تجاری داخل کشور به بنادر جنوب قرار گرفته است که یکی از اهداف مطلوب برای تهاجم نظامی‌تلقی شده و در صورت وقوع جنگ خارجی احتمال حمله به‌این شهر وجود دارد. شهر شیراز به 11 منطقه شهرداری تقسیم شده است (فصلنامه.ش.شیراز, 1399). در شکل شماره 5 مقایسه تراکم جمعیت بر اساس مساحت هر منطقه در شهر شیراز آورده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یافته­های تحقیق:

آسیب‌پذیری شهری میزان خسارتی است که در صورت بروز سانحه به اجزا و عناصر یک شهر بر حسب چگونگی کیفیت آن‌ها وارد می‌شود. تحليل آسیب‌پذیری فرآیند برآورد آسیب‌پذیری عناصر معینی است که در معرض خطر احتمالی ناشی از وقوع مصیبت بار هستند. در‌این زمینه آسیب‌پذیری شهری میزان احتمال زیان دیدن شهرها و زیرساخت‌های شهری در مقابل حوادث طبیعی و غیر طبیعی در واقع آسیب‌پذیری شهری می‌تواند به عنوان میزان خلل و زیانی که به مؤلفه‌های یک شهر وارد می‌شود، تعریف گردد (ناطقى، 1398). در شکل شماره 6 پهنه بندی میزان آسیب‌پذیری هر کدام از شاخص‌های مورد مطالعه از منظر پدافند غیرعامل بررسی شده و نیز میزان سطح مساحت آن مشخص گردیده است. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کیفیت بنا و بافت فرسوده:

براساس شاخص کیفیت ساختمان و امکانات شهری با توجه به وجود بافت‌های فرسوده در مناطق 7، 3، 2 و 8  بیش از 70% بافت فرسوده شهری را به خود تخصیص داده‌اند. با توجه به وجود بافت‌های فرسوده که ناشی از ابنیه با کیفیت تخریبی و پهنه با آسیب‌پذیری زیاد را در مناطق مذکور شاهد هستیم، نیز پهنه آسیب‌پذیری کم تا متوسط را در سایر نقاط شهری از جمله منطقه 1، 5، 6، 4 و 9 جز دغدغه‌های آسیب‌پذیری شهر شیراز می‌باشد که‌این امر می‌تواند به علت تغییر سبک زندگی و همچنین عدم توجه نهادهای دولتی به‌این مناطق جهت رشد امکانات شهری، نوسازی مناطق پراکنده و ساختمان‌ها، کمک به حواشی شهرها و سایر موارد برای نوسازی و جلوگیری از گسترش فرسودگی به سایر نقاط شهری می‌توان اشاره نمود. بنابراین مي توان اذعان کرد که در محدوده بافت فرسوده شهری با در نظر گرفتن تراکم بالای جمعيت انساني و همچنین ساختماني و نیز استاندارد نبودن بناها و عدم استحکام سازه‌ها به علت فرسودگي آن‌ها، خطری جدی در مقابل بلایای مختلف الخصوص هنگام بروز وقوع حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله، تهدید می‌نماید.

 

ایستگاه آتش نشانی:

پراکندگی‌ایستگاه‌های آتش نشانی در مناطق 11 گانه شهر شیراز از جمله موارد چالش برانگیز شهری در مواقع بحرانی از منظر پدافند غیر عامل می‌باشد. بطوریکه با توجه به تراکم و ازدحام جمعیت در مناطق میانی شهر شیراز نیز به طبع آن امکانات امدادرسانی پیش بینی نشده است. همچنین با در نظر گرفتن وسعت فضای سبز و باغات قصرالدشت در میانه منطقه 6 و 10 و عدم وجود‌ایستگاه آتش نشانی در‌این قسمت و همچنین وجود تنها یک‌ایستگاه در منطقه 10 می‌تواند بسیار ریسک پذیر باشد و‌این قسمت شهری را برای امداد رسانی در مواجه با بحران‌های نظیر زلزله یا جنگ دچار چالش جدی نماید. بنابراین مي توان اذعان کرد که در محدوده بافت فرسوده شهری با در نظر گرفتن تراکم بالای جمعيت انساني و همچنین ساختماني و نیز استاندارد نبودن بناها و عدم استحکام سازه‌ها به علت فرسودگي آن‌ها، خطری جدی در مقابل بلایای مختلف الخصوص هنگام بروز وقوع حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله، تهدید می‌نماید.

 

جایگاه سوخت:

کمبود جایگاه سوخت در منطقه 6، 8 و 10 با توجه به تراکم جمعیت و وسعت آن در هنگام رخداد حوادث باعث عدم‌ایجاد توازن می‌گردد. بطوریکه ممکن است در شرایط بحرانی جمعیت ساکن در مناطق مذکور به مناطق دارای تعدد جایگاه‌های سوخت سرازیر گردد و مخاطراتی را بهمراه داشته باشد. اما‌این مهم در منطقه 6 و 10 بحرانی می‌باشد. بدلیل موقعیت قرار گیری منطقه 6 و 10 و کمبود جایگاه‌های عرضه سوخت و نیز دسترسی محدود‌این مناطق با منطقه‌های میانه شهری نیر می‌تواند در مواجه با حوادث می‌تواند‌این بخش را با کمبود شدید سوخت مواجه کند. همچنین اکثر جایگاه‌های سوخت در تراکم شهری و در مجاورت اماکن مسکونی یا تجاری قرار دارد که‌این بر خلاف ضوابط‌ایمنی جایگاه‌های سوخت شهری می‌باشد. چه بسا که با‌ایجاد هر گونه رخداد نظیر انفجار در جایگاه‌های سوخت ممکن است به از بین رفتن بسیاری از شریان‌های حیاتی شهری و حوادث انسانی باشیم.

 

بیمارستان:

عدم پراکندگی صحیح و درست بیمارستان‌های شهر شیراز نیز یکی از چالش‌های بزرگ پدافند غیرعامل شهری می‌باشد. کلیه بیمارستان‌های بزرگ و مهم شهر عمدتاً در منطقه 1 متمرکز شده است. بطوریکه شاهد هستیم که کلیه‌این خدمات در یک وسعت محدود انجام می‌گیرد که در صورت حمله دشمن به محدوده و وسعت منطقه 1 نیز عملاً شهر شیراز از ارائه خدمات درمانی، ناکارآمد خواهد شد. همچنین‌این تراکم بوجود آمده در منطقه 1 سبب می‌شود که ازدحام جمعیت و ترافیک شهری به‌این منطقه بیشتر از ظرفیت راه‌های ارتباطی می‌باشد و باعث شلوغی و کند شدن خدمات امدادی در زمان بحران می‌گردد. ممکن است در هنگام وقوع رخداد ناگوار مانند زلزله یا جنگ، جمعیت کل مناطق مختلف به منطقه یک معطوف شود که نیز باعث مشکلات عدیده‌ای خواهد شد. مراکز درمانی (بیمارستان‌ها) در نـواحی 1 و 3 بدلیل تراکم بالا و در نواحی مناطق 2، 9، 7 و 11 بی بهره می‌باشند.

 

مساجد:

پراکندگی مساجد و حسینیه‌ها بعنوان یک مرکز مدیریتی در هنگام وقوع حوادث غیر مترقبه و نیز یک پناهگاه مردمی‌و مرکز امدادرسانی در مواقع ضروری یک امتیاز به حساب می‌آید بطوریکه ‌این پراکندگی در مناطق، محلات و کوچه و خیابان سبب می‌گردد تا دسترسی به آن راحت باشد. تعداد کل مساجد، حسینیه و موقوفه‌های موجود در سطح شهر شیراز مجموعاً به 1928 عدد می‌رسد. (اط.آمار.ایران, 1399) لازم به ذکر است که با توجه به سرانه آن نسبت به تعداد جمعیت و مساحت هر منطقه شهری نیز، منطقه 8 دارای بالاترین سرانه و منطقه 5 دارای کمترین سرانه می‌باشند.

 

مترو:

ایستگاه‌ها و خطوط مترو در زمان جنگ مخصوصاً حملات هوایی، موشکی یا اتمی‌می‌تواند یک پناهگاه امن برای جمعیت شهری بحساب‌اید. پرواضح است که در زمان حمله هوایی از زمان شروع بصدا در آمدن آژیر و هشدارها تا هنگام بروز حادثه زمان زیادی برای پناهندگی مردم به‌ایستگاه‌های زیر زمینی نمی‌باشد، اما‌این ویژگی در حال حاضر علرغم‌اینکه بیش از 20 سال از زمان احداث مترو در شهر شیراز می‌گذرد فعلاً در دسترس جمعیت حاضر در منطقه 6، 1، 8 و 2 می‌باشد.

 

فضای سبز:

فضای سبز شهری یکی از اماکنی است که در زمان رخداد حادثه بخصوص وقوع زلزله نیز می‌توان از آن بعنوان یک فضای امن استفاده نمود. لذا با‌ این نگرش پارک‌های در مقیاس ناحیه‌ای و محله‌ای از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند چرا که با دسترسی سریع و آسان مردم محله‌ای به‌این فضا می‌توانند امنیت جانی داشته باشند. لذا منطقه 8 کمترین و منطقه 4 بیشترین سرانه فضای سبز را به ازای هر فرد دارد. با توجه به وسعت کم منطقه 8 و دسترسی سریع ساکنان‌این منطقه به سایر مناطق 1، 2 و 3 نیز‌این مهم بعنوان یک ضرورت بحساب نمی‌آید اما مناطق حاشیه‌ای شهر مانند منطقه 10، 7، و 9 بدلیل کمبود سرانه فضای سبز نسبت به تراکم جمعیت و همچنین عدم دسترسی سریع به میانه شهر با محدودیت و چالش مواجه است.

 

تراکم جمعیت:

پراکندگی جمعیت و تراکم شهری یکی از اساسی ترین رکن‌های آسیب‌پذیری شهری از منظر پدافند غیرعامل می‌باشد. بطوریکه دشمن همواره توجه خود را معطوف به ضربه زدن به مناطقی می‌نماید که بیشترین تلفات انسانی را وارد نماید. با توجه به بررسی‌های صورت رفته محرز است که بیشترین تراکم جمعیت در منطقه 4 و پس از آن در منطقه 2 و 1 متمرکز می‌باشد. لذا با توجه به نزدیکی‌این مناطق به یکدیگر عملاً می‌توان اذعان کرد که جمعیت شهری در یک محدوده کوچک متمرکز شده است که از جمله علل آن تمرکز امکانات شهری در میانه شهر و عدم حمایت دولت از مناطق حاشیه‌ای می‌باشد.

 

مدارس و ورزشگاه:

مدارس و ورزشگاه‌ها از جمله اماکنی هستند که در طی چند سال گذشته بر همگان ثابت شده که در هنگام وقوع بحران، تا حد زیادی می‌توانند در جهت‌ایجاد اسکان آسیب دیدگان،‌ایجاد انبار تسلیحات یا آذوقه و احداث بیمارستان سرپایی و غیره را شامل شوند. همچنین با توجه به نوع کاربری مدارس که محل تجمیع نوجوانان و کودکان می‌باشد و تعداد زیادی محصل را در خود جای می‌دهد از اهمیت فراوانی برخوردار است. پراکندگی مدارس در شهر شیراز نسبتاً مطلوب است و در تمام مناطق دسترسی به‌این مهم میسر می‌باشد. اما با‌این وجود ازدیاد و تمرکز مدارس در مناطق 1، 3، 8 و11 بیشتر از سایر نقاط شهری است. اما پراکندگی ورزشگاه‌ها در سطح شهر معطوف به مناطق 1، 2، 3 و 4 می‌باشد. در نقطه مقابل آن مناطق 11، 10، 9، 8 و 7 با توجه به وسعت و جمعیت نیز از کمبود اماکن ورزشی برخوردار است که از نگاه پدافند غیر عامل (این اماکن در هنگام رخداد حادثه تغییر کاربری می‌دهند و به پناهگاه و مراکز خدمات رسانی تبدی می‌شوند) می‌تواند آسیب‌پذیر باشند.

 

ادارات دولتی:

ادارات و مراکزی که تحت اختیار و تکلف دولت می‌باشند نیز در هنگام مواجه با اغتشاشات، بالایای طبیعی و جنگ نیز می‌توانند کاربری خود را تغییر داده و به مراکز مدیریت بحران تبدیل شوند. همچنین پراکندگی‌این مراکز از جهت کاهش میزان آسیب‌پذیری (کاهش خطر در مواجه با حملات یا اغتشاشات بدلیل قرار گیری در یک محدوده وسیع) حائز اهمیت است. لذا با توجه به بررسی‌های انجام شده محرز گردید که تمرکز ادارجات دولتی ( به استثنا بانک) در مناطق 1 و 3 می‌باشد. از‌این رو‌این تمرکز منطقه‌ای سبب آسیب به اسناد و مراکز دولتی می‌گردد و همچنین‌این عارضه در دوران پسا بحران باعث اختلال در شروع و آغاز بکارگیری مراکز دولتی می‌گردد.

 

منابع آبی:

یکی از مشکلات و تهدیدهای جدی شهر شیراز و در کل کشور‌ایران بحران و تنش آبی است. نظر به کاهش بارندگی‌ها، افزایش بی رویه جمعیت شهری، افزایش مصافر خانگی و تعدد باغات شهری ( باغ شهری باعث کاهش چاه‌های آب زیر زمینی می‌گردد) نیز شیراز را با مشکلات کم آبی و بی آبی مواجه کرده که ‌این مهم در طی سال‌های‌اینده در صورت بی توجهی تشدید خواهد یافت. همچنین پراکندگی و تمرکز منابع آب و‌ ایستگاه‌های پمپاژ آب در سطح شهر شیراز باید بصورت پراکنده باشد تا در صورت حملات نظامی‌دشمن به‌این مهم نیز شهر دچار اختلال آبی نگردد. با توجه به ررسی‌های صورت گرفته محرز است که تجمیع‌این منابع در میانه شهر و عمدتاً در یک محدوده متوسط ‌ایجاد شده است که می‌تواند از منظر پدافند غیر عامل یک تهدید بشمار‌اید.

 

کلانتری:

توسعه پایدار موکول به محيط‌ایمن و پایدار است. (میمندی.ص, 1394) از آنجایي که در محدوده بافت‌های فرسوده شهری شاهد عدم وجود زیر ساخت‌های مطمئن و امن شهری، کارکردها و کاربری‌های نامتوازن در سطح بافت، عدم وجود مراکز و فضاهای امن عمومي و غیره، مي باشد، امنيت شهری به شدت پائين می‌آید. یکی از مهم ترین شرح وظایف مدیران و مراجع ذی صلاح حفظ امنیت شهری نیز امکان اداره شهر در شرایط بحرانی مي باشد. به طوری که باید سعی نمود تا با کسب آمادگي لازم در راستای کاهش خسارات مالی و جانی، به مقابله به مثل و بهبود سرایط تا رسیدن به وضعيت عادی و سفید اقدام بعمل‌اید. بنابراین یکی از چالش‌های مهم شهری پس از رخداد حادثه، نیز برقراری امنیت شهری از بزهکاران، خلافکاران و افراد سودجود توسط ماموران امنیتی می‌باشد. لذا پراکندگی کلانتری‌ها و اماکن مرتبط با‌ایجاد نظم و برقراری امنیت در سطح شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پراکندگی کلانتری در سطح شهر تقریباً از سطح مطلوبی برخوردار است. منطقه 6، 7 و 10 با توجه به میزان وسعت و جمعیت ساکن و همچنین تعداد کلانتری موجود در‌این مناطق در وضعیت مطلوبی نمی‌باشند. همچنین ضمن در نظر گرفتن میزان وقوع جرم و تخلف و وجود اتباع خارجی و حاشیه نشینان در‌این مناطق بخصوص در منطقه 7 نیز می‌توان‌این مهم را یک تهدید جدی به شمار آورد.

 

پادگان:

طرح ريزى براى حفظ امنیت و رعایت اصول پدافندی در شهرها در دوران گذشته نیز به صورت ساخت ديوارهاى بلند، قلعه‌ها و اردوگاه‌هاى نظامى متناسب با وضعیت تسليحات آن زمان انجام می‌گشته. پس از سیر تحولات ساخت و ورود تكنولوژى به عرصه نظامى، نگاه‌ها به ضوابط پدافند غیرعامل شهرى متفاوت گرديد. (حاجیپور.خ, 1398) در نتیجه می‌توان اذعان نمود که در‌ایام گذشته و شهرهای باستان نیز پادگان‌ها و قلاع نظامى پناه گاهى جهت برقراری امنيت بوده و به همين جهت زندگی، در اين محدوده به دلايل ذکر شده صورت گرفته است، اما هم اکنون با توجه به گسترش تكنولوژى و ورود به جنگ نوین نیز ايجاد سكونت مردم در مجاورت با‌ این دسته از مراكز نظامى و انتظامى نیز برقراری امنیت ساکنان را با مخاطرات فراوانى روبرو می‌سازد. لذا بايد در سطوح راهبردي برنامه ريزي‌هايي انجام گيرد تا مراكز ثقل، حساس و حیاتی مورد اصابت و حمله قرار نگيرند. در صورتی هم که مورد هجوم قرار گیرند نیز خسارات وارده و تلفات بوجود آمده دارای حداقل ممکن باشد. لذا وجود مراکز نظامی‌و پادگان در سطح شهر باعث‌ایجاد درگیری‌ها و جنگ‌های شهری خواهد شد. از طرفی دشمن با حمله به مراکز نظامی‌و از طرفی آماده سازی نیروهای نظامی‌و انتقال ادوات جهت مقابله با دشمن در سطح شهر باعث آشفتگی و درگیری‌های شهری خواهد شد. چه بسا که وجود مراکز نظامی‌و پادگان‌های بزرگ و زیادی در شهر شیراز بخصوص در مناطق 1، 2 و 3 به چشم می‌خورد که برای ساکنان و بافت شهری خطر آفرین و حادثه پذیر می‌باشد. لذا جمع آوری و انتقال‌این مراکز نظامی‌به خارج و اطراف شهر جز اولویت‌های مدیران شهری و نظامی‌باید قرار گیرد.

 

شریان ارتباطی:

راه‌های ارتباطی شهری نقشی مهم در کاهش میزان آسیب‌پذیری شهر در برابر بحران‌ها و حوادث بازی می‌کنند. همچنین میزان تلفات در مواقع بروز حوادث و سوانح و بلایای طبیعی بطور موثری کاهش می‌دهد. (حاجیپور.خ, 1398) لازم به توضیح است که در هنگام امدادرسانی و بازسازی بعد از رخداد حادثه نیز میزان دسترسی و ارتباط مستقیم با شبکه معابر و شریان‌های اصلی و ارتباطی می‌تواند تا حدود زیادی از میزان تلفات و خسارات جلوگیری نماید. شریان و آزاد راه اصلی جهت اتصال و ارتباط مناطق شهری در زمان بحران جز یکی از ارکان مهم و زیرساخت شهری می‌باشد. طبیعتاً بسیاری از خیابان‌ها و معبر بدلیل عرض کم و ازدیاد جمعیت و ساکنین بدلیل‌ایجاد رعب و وحشت به خیابان‌ها و همچنین تردد ماشین آلات انتظامی‌و امدادی باعث اخلال در ارتباط و خیابان‌های می‌گردد. پرواضح است که مسدود شدن مسیرها و معابر و کاهش امکان گریز از محل‌های خطر، مشکلات زیادی را به بار خواهد آورد و سبب بروز خسارت و تلفات جانی به خاطر عدم امکان تخلیه به موقع مجروحان و آسیب دیدگان می‌گردد. وجود کوچه‌های تنگ و باریک و عرض کم معابر و همچنین شبکه نامنظم ارتباطی در محدوده بافت‌های فرسوده شهری در هنگام وقوع حوادث و سوانح خود مزید علتی در افزایش و بروز مشکلات و خسارات و تلفات جانی است. لذا در‌این مواقع اهمیت وجود آزاد راه و شریان‌های اصلی جهت روان سازی ترافیک به چشم می‌خورد. در مجموع شهر شیراز از‌این منظر دچار ضعف شدید می‌باشد چرا که تعدد آزاد راه و مسیرهای ویژه وسائل اورژانسی نیز در سال‌های اخیر همانند شهر‌های پیشرفته و با کیفیت تدبیری نشده است. از طرفی عرض معابر و خیابان‌های موجود در شهر شیراز واقعاً جوابگوی نیاز‌این جمعیت و وسائل نقلیه شهری نمی‌باشد و حتی در زمان صلح در اکثر محلات در ساعات مختلف شبانه روز شاهد ترافیک شهری می‌باشیم. با همه‌این مشکلات نیز بحث ارتباط شهری منطقه 6 و 10 به میانه شهر جهت دسترسی به بیمارستان و مراکز امدادی نیز با مشکل مواجه است بطوریکه با انحدام تنها یک مسیر ارتباطی نیز یحتمل ارتباط‌این مناطق با میانه شهر با مشکلات و ترافیک شدیدی مواجه خواهد شد.

 

میزان آسیب پذیری:

شکل شماره 7 و 8 نشان می‌دهد که به صورت کلی شاخص‌هایی که در‌این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته‌اند از بُعد وضعیت کلی بافت شهری، دسترسی و فاصله از مراکز امدادی و نقاط امن شهری، همجواری با کاربری­های در معرض تهدید و خطرآفرین و در نهایت قدمت و کیفیت ابنیه نیز تا چه میزان تحت آسیب‌پذیری قرار خواهند گرفت.

شکل 7 پهنه بندی خطر و میزان آسیب‌پذیری کلی با ریسک متفاوت

 

 

 

نتیجه تلفیق لایه‌هاي آسیب‌پذیري از نظر شاخص‌هاي مرتبط با مسـئله پدافنـد غیرعامـل نشـان می‌دهد که تقریباً حدود یک سوم کل مناطق شهر شیراز را پهنه‌هایی با آسیب‌پذیري زیاد و خیلی زیاد تشـکیل داده اسـت که‌ این امر می‌تواند در زمان بحران به خصوص جنگ‌ها سبب ناکارآمدي ‌این شهر شود. بر اساس هدف تحقیق تعداد 15 شاخص جهت تحلیل آسیب‌پذیری مناطق شهری شیراز انتخاب شدند و با عنایت به بررسی آماری از طریق نرم افزار QGIS میزان آسیب‌پذیری برحسب ریسک کم 25%، ریسک متوسط 50%، ریسک زیاد 75% و ریسک خیلی زیاد 100% به دست آمد و در نهایت نقشه‌های آسیب‌پذیری در شرایط ریسک مختلف تهیه شده است. همچنین از طریق همپوشانی پهنه‌هاي آسیب‌پذیر مناطق یازده گانه شهر شیراز نیز که در شکل شماره 8 میزان آسیب‌پذیری بلوک­های شهری شیراز در شرایط ریسک مختلف و در شکل شماره 9 درصد سطوح آسیب‌پذیری شهری را در سطوح ریسکی و درجات آسیب‌پذیری متفاوت نمایش داده شده است.

 

بخش‌های وسیعی از مناطق مرکزی شهر شیراز شامل قسمت‌هایی عمده از بافت تاریخی در معرض آسیب‌پذیری ناشی از تراکم جمعیتی بالا قرار دارند. تطبیق نقشه‌این پهنه‌ها با نقشه‌های پهنه‌های آسیب‌پذیر از منظر نزدیکی با مراکز نظامی‌عمده و قدمت بالای ابنیه، شرایط بحرانی و فاجعه بار احتمالی ناشی از تهدیدات امنیتی در پهنه‌های شهری را یادآور می‌شود. اما در شرایط خطر‌پذیری کم و متوسط خوشبختانه مساحت زیادی از پهنه‌ها و مناطق شهر شیراز در شرایط آسیب‌پذیری زیاد و خیلی زیاد قرار ندارند و تنها بخش‌هایی از بافت تاریخی و میانی شهر شیراز در شرایط آسیب‌پذیری متوسط هستند. در سطوح ریسک مختلف، مرکز شهر شیراز بیشترین میزان آسیب‌پذیری را به خود اختصاص داده است که علت آن را می‌توان عمدتاً ناشی از استانداردهای پایین کالبدی ابنیه، تراکم جمعیت و تمرکز تأسیسات و خدمات در‌این قسمت دانست. در شرایط خطر‌پذیری بالا، 28% از بلوک‌های شهری کلانشهر شیراز واقع در بخش مرکزی (بافت تاریخی و میانی شهر شیراز) شامل پهنه‌های وسیعی از مناطق 1، 2، 3، 8 در شرایط آسیب‌پذیری قرار دارند.

 

نتیجه­گیری:

1.       فقدان دسترسی مناسب نواحی جنوبی شهر به کاربري‌هاي درمانی و بیمارستانی.

2.       ناکافی بودن‌ایسـتگاه‌هاي آتش نشانی در شمال غرب شیراز.

3.       ناکافی بودن فضاها یا پناهگاه‌های روباز و امن در منطقه هشت شیراز.

4.       بخش جنوبی و شرقی شهر شیراز براساس ارزیابی هر کدام از شاخص­ها نیز از محرومیت برخوردار است.

5.       بخش مرکزی شیراز بدلیل وجود بافت تاریخی و فرسوده در پهنه آسیب‌پذیري زیاد قرار گرفته است.

6.       میزان آسیب‌پذیری شهر شیراز با ریسک کم 4%، با ریسک متوسط 12%، با ریسک زیاد 18% و با ریسک خیلی زیاد 28% می‌باشد.

7.       آسیب‌پذیرترین شاخص در شهر شیراز بافت فرسوده با میزان آسیب‌پذیری 100% می‌باشد.

8.       کم ریسک ترین شاخص آسیب‌پذیری مربوط به منابع آبی با میزان 10% و مساجد با میزان خطر‌پذیری 11% می‌باشد.

9.       توسعه و احداث خدمات امدادی نظیر ‌ایستگاه‌های آتش نشانی ضمن در نظر گرفتن پراکنش مناسب در کل سطوح مناطق یازده گانه شهر.

10.       خودکفایی نسبی مناطق شهر در شرایط بحران با تأمین حداقل نیازهای ضروری مردم.

11.       نظارت بر ساخت و سازهای درون منطقه و کنترل و جلوگیری از رشد بی رویه حاشیه نشینی و مهاجران روستایی.

12.       ایجاد اماکن و پایگاه‌های مشخص مرمت و بازسازی بناها و تجهیزات جهت تسریع در روند کنترل، نظارت و بهسازی ساختمان‌ها و تأسیسات متناسب با نیازهای پدافندی.

13.       نظارت بیشتر در تهیه طرح‌های توسعه شهری در چارچوب اصول و معیارهای پدافند غیرعامل.

14.       رعایت حریم مراکز خطر آفرین و رعایت سازگاری و همجواری کاربری‌ها.

15.       توزیع مناسب فضاهای باز در سطح مناطق یازده گانه به ویژه در جوار کاربری‌های پرخطر و با جمعیت بالا و همچنین توسعه فضاهای باز و بدون کالبد و امکان دسترسی سریع به‌این مکان‌ها.

16.       شناسایی و پیش بینی مکان‌هایی مناسب و امن در سطح هر منطقه جهت اسکان موقت جمعیت و فعالیت‌های ضروری، هنگام وقوع جنگ و یا زمان در بحران.

17.       توسعه و نوسازی بافت‌های ناکارآمد و فرسوده هر منطقه.

18.       طراحی شیرهای آتش نشانی محلی و امکانات اطفاء حریق در محلات فاقد دسترسی سریع به پایگاه‌های آتش نشانی.

19.       توجه بیشتر به اقدامات مرتبط با بازسازی و بهسازی کالبدی و بازآفرینی شهری در مرکز و بافت قدیمی‌شهر شیراز.

20.       توجه دقیق و نظارت کامل بر مجوزهای صادر شده و در حال صدور برای افزایش تراکم ساختمانی و جمعیتی در مناطق مختلف شهر شیراز، بخصوص کنترل آن در منطقه 9 شهر.

21.       تمرکززدایی از دارایی‌ها و کاربری‌های حیاتی، مهم، جاذب جمعیت و دارای تاثیرگذاری اجتماعی بالا مانند بیمارستان‌ها، مراکز آموزش عالی،‌ایستگاه‌های مترو و غیره و پخشایش مناسب آن‌ها در پهنه‌های گوناگون شهری.

22.       تغییر ساختار شهری شیراز از حالت تک هسته‌ای به چند هسته‌ای به منظور کاهش تراکم جمعیتی از مرکز شهر و توزیع متعادل خدمات و دارایی‌ها.

23.       انتقال مراکز، پایگاه‌ها و پادگان‌های عمده نظامی ‌به پهنه‌های برون شهری دارای امکانات طبیعی حفاظتی در مناطق خارج از حریم شهر.

 

 

References:

 

---

[1]  https:// openstreetmap.com

[2]  Fuzzy Weighted Linear Combination

[3]  Ordered Weighted Averaging

[1] Sadeghi.al, Heidari.m, Aghaei.F (1398) "Vulnerability assessment of urban areas with passive defense approach, a case study of 10 areas of Shiraz Municipality" Scientific Research Journal of Safe City, Passive Defense Organization.(persian)

[2] Hajipour.Kh., Payab.A, (1398) "Analysis of defense vulnerabilities in urban areas using the process of hierarchical analysis (Case study: Shiraz Region 2), space planning and planning Volume 23, Number 1, Spring 1398.(persian)

[3] Ismaili Shahrokht, M., and Taqvaee, A. (2011) "Assessing the vulnerability of the city with a passive defense approach using the Delphi method" Sample case of Birjand, bi-quarterly urban management, No. 38, 93-110 4.(persian)

[4] Prizadi, I, Hosseini Amini, H., and Shahriari, H. (2010) "Study and analysis of passive defense measures in Saqez city in an analytical approach" Quarterly Journal of Urban Management, No. 26, 191-206.(persian)

[5] Pouyan, J, and Nateghi Elahi, F. (1999) "Vulnerability of metropolises against earthquakes, a case study of Tehran" Third International Conference on Seismology and Earthquake Engineering, Tehran.(persian)

[6] Taqvaee, M., and Jozi, A. (2012) "Crisis Management and Planning in Urban Spaces with Passive Defense Approach and SWOT Model, A Case Study of Isfahan Marching Routes" Journal of Spatial Planning, No. 6, 57-73.(persian)

[7] Rajabi.M, Mansoorian.A, Talei.M, (2011). Comparison of Fuzzy AHP OWA-OWA-AHP AHP Multi-Criteria Decision Making Methods for Locating Residential Complexes in Tabriz. Journal of Environmental Studies, No. 57, 77-92.(persian)

[8] Meymandi.S., Kazemi Nia.A., (2015) "Vulnerability zoning of Kerman city based on the principles of passive defense" Land Management, No. 12, 119.(persian)

[9] Noorullahi.H, Barzegar, A, Awad Abadian, F, Soleimani, A., and Alikhani, A. (2015) "Presenting a risk assessment model based on the combination of functional and planning approaches in critical infrastructure" Journal of Crisis Management, Volume 7, Number 1, 47-56.(persian)

[10] Shamaei.A, Mostafa Pour.L, and Youseghi Fashki.M, (2015) "Spatial analysis of vulnerabilities in urban neighborhoods with a passive defense approach in Piranshahr" Spatial analysis of environmental hazards, No. 3, 105-118.(persian)

[11] Siami.Q, Latifi.gh, Taghinejad.k, and Zahedi Klaki.Alf (2014) "Defense pathology of urban structure using AHP and GIS hierarchical analysis of the case study of Gorgan" Spatial planning, No. 10, 21 - 42.(persian)

[12] Statistics Center of Iran. (1399).(persian)

[13] Statistical Yearbook of Shiraz 1399. Tehran, Office of the Department of Public Relations and International Cooperation, Statistics Center of Iran.(persian)

[14] Rostam Pisheh, Arbabi Sabzevari, Azadeh, & Navidi Majd. (2023). Explaining the architectural compatibility of urban buildings with the principles of passive defense (case study: Islamshahr city). Scientific Quarterly Journal of Crisis Prevention and Management Science, 13(2), 204-227.‎ (persian)

[15] Suleimanian, Seyed Sajid, Kozegar, & Lotfali. (2023). Assessing the vulnerability of urban infrastructures in Mazandaran province with passive defense approach. Sustainable development of the geographical environment. (persian)

[16] Hajjarian, & Ahmad. (2023). Location of urban administrative uses with passive defense approach (case study: Isfahan city). Scientific Journal, 15(2), 243-259. (persian)

[17] Ebrahimi Bozani, Nowrozi, Khaksar, & Hengameh. (2023). Placement of prone areas of urban shelters with emphasis on the principles of passive defense - case study: Ilam city. The scientific-research quarterly journal of geographical information "Sephar". (persian)

[18] Pourmohammadi, Mahmoudzadeh, Hassan, & Salvati. (2023). Evaluation of urban open space and its role in reducing vulnerability in times of crisis with passive defense approach (case example: Tabriz city). Scientific Journal of Geography and Planning, 27(85). (persian)

[19] Ayati Fard, Nayeri Fallah, Khalili, & Azimi. (2023). Identification and analysis of effective variables and criteria in passive defense by the method of mutual effects analysis. The scientific and research quarterly of new attitudes in human geography. (persian)

[20] Sadeghpour, Alami, & Molotov woven fabric. (2023). Analysis of the design of the underground complex of Noushabad from the point of view of passive defense. Passive Defense Quarterly, 14(3), 65-82