• صفحه اصلی
  • مناسب سازی محیط سالمندان در فضای باز مجتمع های مسکونی با تاکید بر رویکرد بیوفیلیک (مجتمع های مسکونی شیراز)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : JUPM-2209-4249 (R3) بازدید : 277 صفحه: 0 - 0

10.30495/jupm.2023.30998.4249

نوع مقاله: پژوهشی

مناسب سازی محیط سالمندان در فضای باز مجتمع های مسکونی با تاکید بر رویکرد بیوفیلیک (مجتمع های مسکونی شیراز)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مجید عفیفیان 1 , هادی کشمیری 2 * , حامد مضطرزاده 3 , کرامت الله زیاری 4

1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری،دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز،دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - دانشیار،گروه معماری،دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاداسلامی، شیراز، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری،واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی ، شیراز، ایران
4 - استاد، گروه برنامه ریزی شهری ، فوق دکترای شهرسازی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/06/23 تاریخ پذیرش : 1401/12/27 تاریخ انتشار : 1402/01/27

کلید واژه: سالمندان, رویکرد بیوفیلیک, فضای باز مجتمع مسکونی, مناسب‌سازی محیط,

چکیده مقاله :

رشد جمعیت سالمند همراه با رشد زندگی شهرنشینی و سکونت در مجتمع‌های مسکونی خواسته‌های جدیدی ایجاد کرده است. بنابراین فراهم نمودن شرایط محیطی مناسب برای گذراندن این گروه در محیط‌های سکونت بویژه فضای باز محیط مسکونی که در دسترس آنان می‌باشد، از اهمیت شایانی برخوردار می‌باشد. این پژوهش با هدف ارائه راهکار‌های مناسب‌سازی محیطی در فضای باز مجتمع‌های مسکونی، با درنظر گرفتن تأثیر عناصر رویکرد بیوفیلیک انجام شده است. روش پژوهش بصورت ترکیبی (کیفی_کمی) می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS 24 ، و آزمون‌های همبستگی پیرسون و t تک نمونه‌ای استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که بین عناصر رویکرد بیوفیلیک با مؤلفه‌های مناسب‌سازی محیط (کیفیت محیط) رابطه همبستگی و معنادار وجود دارد. از نظر تأثیر، فعالیت بیوفیلیکی بیشترین تأثیر (۳۸/۵) و سرشت فضا (۲۵/۲) کمترین تأثیر دارند. از ۴۴گویه عناصر بیوفیلیک، بیشترین تاثیر مربوط به گویه‌های فضای سبز(53/4)، احساس آرامش از حضور در طبیعت(49/4)، بوی گل و گیاه (49/4) و تنوع درختان(41/4) و کمترین تاثیر، عدم ترس از تراکم درختان(55/2)، هوای ابری و بارانی(69/2) و ۶ گویه بدون تأثیر بر کیفیت و مناسب‌سازی محیط می‌باشد. از نتایج کیفی بدست آمده می‌توان به اهمیت شاخص‌هایی همچون نظافت، پاکیزگی، ارتباط با تمام گروه‌های سنی و زندگی در مکان آشنا می‌توان اشاره نمود. راهکارهایی در سه بعد کالبدی، فعالیتی-اجتماعی و معنایی با در نظر گرفتن تأثیر عناصر رویکرد بیوفیلیک بر این مقوله ارائه شده است. یقیناً مناسب‌سازی محیط‌های در دسترس سالمندان برای گذراندن دوران سالمندی بصورت پویا و افزایش کیفیت زندگی آنان در راستای تحقق پیری پایدار مؤثر خواهد بود.

چکیده انگلیسی:

Abstract
The increased elderly population in conjunction with the growth of urban life and living in residential complexes has created new demands. Hence, providing appropriate environmental conditions for this group especially the outdoor space of the residential environment that is available to them, is highly important. The present research has been carried out with the purpose of providing environmental optimization solutions in the outdoor space of residential complexes taking into account the effects of elements of biophilic aproach.The research method is mixed (qualitative and quantitative). In order to do the data analysis, the SPSS 24, and Pearson correlation and single sample t-tests were used. The results indicate that there is a correlation and significant relationship between the elements of the biophilic approach and the components of environmental adaptation (environmental quality). Regarding the effects it should be stated that biophilic activity has the greatest effect (5.38) and nature of space (2.25) has the least effect. Among the 44 items of biophilic elements, the highest effects belong to the green space (4.53), the relaxed feeling of being in the nature (4.49), the smell of flowers and plants (4.49) and the variety of trees (4.41) and the least effects are related to not being afraid of dense trees (2.55) and cloudy and rainy weather (2.69); and 6 items have no effect on the quality and adaptation of the environment. From the obtained qualitative results, we can point out the importance of indicators such as cleanliness, cleanliness, communication with all age groups and living in a familiar place. Solutions in three physical, activity-social and semantic dimensions have been presented considering the impact of biophilic approach elements on this category. Certainly, optimization of the environments available to the elderly in order to spend a dynamic old age and enhancing their life quality will be effective in achieving sustainable aging.

منابع و مأخذ:
_||_
متن کامل:


Journal Research and Urban Planning

ISSN (Print): -            ISSN (Online):  

 

 

 

 

 

 

 

 

Research Paper

Optimizing the environment of the elderly in the open space of residential complexes with an emphasis on the biophilic approach (Shiraz residential complexes)

 

 

 

Abstract

The increased elderly population in conjunction with the growth of urban life and living in residential complexes has created new demands. Hence, providing appropriate environmental conditions for this group especially the outdoor space of the residential environment that is available to them, is highly important. The present research has been carried out with the purpose of providing environmental optimization solutions in the outdoor space of residential complexes taking into account the effects of elements of biophilic aproach.The research method is mixed (qualitative and quantitative). In order to do the data analysis, the SPSS 24, and Pearson correlation and single sample t-tests were used. The results indicate that there is a correlation and significant relationship between the elements of the biophilic approach and the components of environmental adaptation (environmental quality). Regarding the effects it should be stated that biophilic activity has the greatest effect (4.25) and nature of space (2.25) has the least effect. Among the 44 items of biophilic elements, the highest effects belong to the green space (4.53), the relaxed feeling of being in the nature (4.49), the smell of flowers and plants (4.49) and the variety of trees (4.41) and the least effects are related to not being afraid of dense trees (2.55) and cloudy and rainy weather (2.69); and 6 items have no effect on the quality and adaptation of the environment. From the obtained qualitative results, we can point out the importance of indicators such as cleanliness, cleanliness, communication with all age groups and living in a familiar place. Solutions in three physical, activity-social and semantic dimensions have been presented considering the impact of biophilic approach elements on this category. Certainly, optimization of the environments available to the elderly in order to spend a dynamic old age and enhancing their life quality will be effective in achieving sustainable aging.

 

Received

Accepted: 

PP:  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Keywords:

elderly, biophilic approach, open space of residential complex, optimization of the environment

 

 

 

Use your device to scan and read the article online

 

4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

مناسب سازی محیط سالمندان در فضای باز مجتمع های مسکونی با تاکید بر رویکرد بیوفیلیک (مجتمع های مسکونی شیراز) 

 

 

چکیده

رشد جمعیت سالمند همراه با رشد زندگی شهرنشینی و سکونت در مجتمع‌های مسکونی چالش‌های جدیدی ایجاد کرده است. بنابراین فراهم نمودن شرایط محیطی مناسب برای گذراندن این گروه در محیط‌های سکونت بویژه فضای باز محیط مسکونی که در دسترس آنان می‌باشد، از اهمیت شایانی برخوردار می‌باشد. این پژوهش با هدف ارائه راهکار‌های مناسب‌سازی محیطی در فضای باز مجتمع‌های مسکونی، با درنظر گرفتن تأثیر عناصر رویکرد بیوفیلیک انجام شده است. روش پژوهش بصورت ترکیبی (کیفی_کمی) می­باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS 24 ، و آزمون‌های همبستگی پیرسون و t تک نمونه‌ای استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که بین عناصر رویکرد بیوفیلیک با مؤلفه‌های مناسب‌سازی محیط (کیفیت محیط) رابطه همبستگی و معنادار وجود دارد. از نظر تأثیر، فعالیت بیوفیلیکی بیشترین تأثیر (25/4) و سرشت فضا (25/2) کمترین تأثیر دارند. از ۴۴گویه عناصر بیوفیلیک، بیشترین تاثیر مربوط به گویه­های فضای سبز(53/4)، احساس آرامش از حضور در طبیعت(49/4)، بوی گل و گیاه (49/4) و تنوع درختان(41/4) و کمترین تاثیر، عدم ترس از تراکم درختان(55/2)، هوای ابری و بارانی(69/2) و ۶ گویه بدون تأثیر بر کیفیت و مناسب‌سازی محیط می‌باشد. از نتایج کیفی بدست آمده می­توان به اهمیت شاخص­هایی همچون نظافت، پاکیزگی، ارتباط با تمام گروه­های سنی و زندگی در مکان آشنا می­توان اشاره نمود. راهکارهایی در سه بعد کالبدی، فعالیتی-اجتماعی و معنایی با در نظر گرفتن تأثیر عناصر رویکرد بیوفیلیک بر این مقوله ارائه شده است. یقیناً مناسب‌سازی محیط‌های در دسترس سالمندان برای گذراندن دوران سالمندی بصورت پویا و افزایش کیفیت زندگی آنان در راستای تحقق پیری پایدار مؤثر خواهد بود.

 

تاریخ دریافت:

تاریخ پذیرش: 

شماره صفحات:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

واژه­های کلیدی:

سالمندان، رویکرد بیوفیلیک، فضای باز مجتمع مسکونی، مناسب‌سازی محیط

 

 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

 

4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

برخلاف قرن گذشته که چالش بشر صرفا افزایش طول عمر بود در قرن معاصر و هزاره سوم چالش بشر زندگی با کیفیت می باشد. به عبارتی شعار "افزودن زندگی به تعداد سال­ها نه فقط افزودن تعداد سال­ها به زندگی" که توسط جامعه شناسی پیری آمریکا1 در سال 1995 بیان شد می­تواند با مناسب­سازی محیط، برای افزایش کیفیت زندگی در این دوران تحقق یابد. سالمندی بخشی از روند زیستی و غیرقابل اجتناب به شمار می­آید، تمامی موجودات جهان با گذشت زمان پیر شده و همراه با آن دچار ضعف و سستی و زوال نیرو و در نهایت مرگ می­شوند. اما با تمامی این تفاسیر آنچه بیش از هر چیز حائز اهمیت است نحوه نگرش و برخورد نسبت به پدیده سالمندی است­(Nozari et al., 2015). در حال حاضر کشور ایران در مسیر حرکت به سمت سالخوردگی جمعیت می­باشد. طبق پیش بینی سازمان ملل متحد، جمعیت سالمندان 60 سال و بالاتر در کشور ایران از حدود 2/8 درصد در سال 2015 به 4/14 درصد در سال 2030 و 2/31 درصد در سال 2050 خواهد رسید­(Miri, Raghfar. 2019). تحلیل رویکردهای پیری و پیوندهای پیری-پایداری نشان می­دهد که پیری پایدار به شدت با محیط زندگی مرتبط است(Grazuleviciute-Vileniske et al, 2020). رشد این جمعیت در کنار تغییر در الگوی سکونت و افزایش سکونت در مجتمع­های مسکونی و آپارتمان نشینی، مشکلات را در این جهت دو چندان می­کند. چرا که علاوه بر کمبود امکانات محیطی برای گروه­های سنی مختلف در مجتمع­های مسکونی از جمله فضاهای کالبدی (پارکینگ، فضاهای نشستن، بازی کودکان و...)، معمولا تا به امروز گروه سنی سالمند نادیده گرفته شده­اند و به نیازهای آنان توجه نشده است. محیط باید بستر فرآیند رشد و توسعه را نه تنها در کودکی، بلکه در میانسالی و سالخوردگی نیز فراهم سازد. هدف نهایی، طراحی و مناسب­سازی محیط یاری رساندن به اشخاص جهت پیر شدن در محیطی شایسته و انسانی است­(Nozari et al., 2015). محیط اطراف ما توانایی­های متنوعی دارد و می­تواند باعث بهبود سلامت روانی، گسترش رفاه و روابط اجتماعی، کاهش خستگی ذهنی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و خشونت و یا برعکس شود(Hatami et al., 2021, Dannenberg& Others, 2011).  از جمله فضاهای با اهمیت در مجتمع­های مسکونی فضای باز و کیفیت آن می­باشد. در تعریف فضاهای باز مجتمع­های مسکونی می­توان گفت که بدون مالكيت شخصی بوده و غالبا با مدیریت واحد در اختیار سكنه همان مجموعه قرار می­گیرند. (Jalili et al., 2013). ساخت وساز و برنامه­ریزی شهری نادرست، استفاده اقشار مختلف جامعه از فضاهای شهری را تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری که گاهی به خاطر نبود توجه کافی سالمندان، معلولان، کودکان و زنان از زندگی مطلوب شهری محروم می­مانند  Hatami et al., 2021)). در صورتی که فضاهای شهری نتوانند پذیرای افراد سالمند باشند و جمعیت سالمند خود را با فضای شهری بیگانه بدانند برنامه­ریزان شهری در تحقق عدالت اجتماعی ناکام مانده­اند. بر همین اساس باید فضای شهری طوری طراحی و برنامه­ریزی شود که فضای شهری همه شمول خصوصا برای افراد سالمند باشد­(Amini et al, 2023). ذکر این نکته در خصوص اهمیت فضای باز مجتمع مسکونی برای سالمندان ضروری است که باتوجه به محدودیت­های فیزیکی و کم­توانی آنان در استفاده از سایر فضاهای عمومی در مقیاس شهر و محله همچون پارک ها، ناگزیر به استفاده از فضای باز مجتمع محل سکونت خود می­باشند و برخلاف دیگر گروه­های سنی، آزادی و قدرت انتخاب کمتری دارند. بنابراین برنامه­ریزی و پیش­بینی همه امکانات و دیگرنیازهای آنان در این فضاها از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار می­باشد. شایسته است اکنون که جمعیت سالمندان در حال افزایش می­باشد. محیط­های متناسب با شرایط سنی و نیازهای  امروزی آنان فراهم شود تا در محیطی مطلوب، دوران پیری را طی نمایند. 

 مسلما استفاده از روانشناسی محیط و نظریه­های این حوزه که به رابطه انسان و محیط می­پردازد، مانند نظریه­های طبیعت­گرا می­تواند در این زمینه راه گشا باشد. طبیعت از بدو پیدایش انسان بر روی کره خاکی بعنوان اصلی­ترین منبع تامین کننده نیازهای زیستی، فیزیولوژی و مهمترین الهام دهنده برای الگوهای او در همه ابعاد زندگی بوده است. با پیشرفت دانش، رابطه انسان با طبیعت بصورت تخصصی­تر در تمام علوم، از جمله شهرسازی و معماری مورد بررسی قرار گرفت و بصورت رویکردها و نظریه­های طبیعت­گرایی در حوزه روابط انسان با محیط مطرح شد. از جمله رویکرد­های مطرح در این حوزه رویکرد بیوفیلیک می­باشد که از اواخر قرن بیستم مورد توجه شهرسازان و معماران قرار گرفت. بیوفیلیا در واقع احساس مثبتی است که انسان­ها به موجودات زنده دارند. بیوفیلیک، برجهان طبیعی و چیزهای زنده (بیو) و ارتباط با آنها و عشق به طبیعت (فیلیا) تأکید دارد. رویکرد بیوفیلیک مفهومی مفید در جهت ادغام طبیعت، زيست شناسی انسانی، برنامه­ريزی و طراحی، برای کمک به خلق محیط­ها شهری پايدار که استرس را کاهش داده و باعث افزايش سلامت جسمی و روحی شده و به­عنوان تلاشی برای خلق بیشتر شهرهای قابل زيست و پايدار است(Tardast et al., 2021).  در واقع رویکرد بیوفیلیک تلاش دارد که از طریق بررسی رابطه عمیق انسان با طبیعت، نیازها و مشکلات او در جوامع مدرن و شهری به وسیله عناصر طبیعت، کاهش و به حداقل رساند. طراحی بیوفیلیک می­تواند در مناسب­سازی محیط زندگی سالمندان در راستای ارتقاء جنبه­های اجتماعی، روان شناختی و اکولوژیکی سالمندی پایدار استفاده شود(Ryan et al., 2014). این پژوهش با هدف مناسب­سازی محیط فضای باز مجتمع­های مسکونی در راستای جبران کاهش توانایی­های آنان و استفاده بهینه­تر از فضای باز محیط مسکونی با درنظر گرفتن عناصر بیوفیلیک صورت گرفته است. سوالات مطرح شده به شرح ذیل می­باشد؛ بین عناصر رویکرد بیوفیلیک با مولفه­های مناسب­سازی محیط سالمندان در فضای باز مجتمع­های مسکونی چه ارتباطی وجود دارد؟ و این عناصر به چه میزان بر مولفه­های مناسب­سازی محیط تاثیرگذار می­باشند؟ فرضیه­های پژوهش بدین شرح می­­باشد؛ عناصر رویکرد بیوفیلیک با مولفه­های کیفیت محیط سالمندان در فضای باز مجتمع­های مسکونی دارای ارتباط معنادار و دارای تاثیر متفاوت می­باشند.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق:

کهنسالی، سالمندی یا پیری واژه­هایی هستند که برای آخرین دوره زندگی انسان به کار گرفته شده­اند. به طور قراردادی سال­های پس از 60 سالگی (در برخی متون 65 سالگی) به عنوان پیری تعریف شده است.

مناسب­سازی محیط برای سالمندان در واقع تبدیل محیط به یک مکان پاسخگو به نیازها، ارزش­ها و انتظارات محیطی کاربران می­باشد. با اقتباس از نظريه مكان كانتر ميتوان گفت: كيفيت محيط عبارت است از برآيند سه مولفه كه هريك از آن­ها متكفل برآورده ساختن يكي از كيفيت سه­گانه­هاي »كالبدي»، «فعـاليتي» و «تصورات« محيط است (Sheykhi & Rezaei., 2017).  تحقیقات چندانی به صورت میدانی و پیمایشی در این زمینه صورت گرفته است. اما پژوهشی صرفا با تاکید بر رویکردهای طبیعت­گرا و تاثیر عناصر طبیعت بر ابعاد کیفیت محیط (کالبد، فعالیت، معنا) که موثر بر مناسب سازی محیط می­باشد، برای سالمندان صورت نگرفته است. برخی از محققان همچون ضابطیان و تقوایی(2009)، نوذری و همکاران(2015)، باتوجه به شرایط جسمی و روحی سالمندان راهکارهایی در طراحی فضاهای شهری و محله­های مسکونی برای آنان ارائه نموده­اند. گروهی دیگر همچون آندرسون(2011) و باقری آزاد(2015) باتوجه به نیازهای سالمندان در فضاهای عمومی و خصوصی، استانداردها و اصول مناسب­سازی محیطی ارائه نموده­اند. در تحقيقي كه بنايتو و همكـاران (2003)، با عنوان »ادراك شاخص­هاي كيفيت محيط سكونتي و وابستگي محله­اي درمحيط­هاي شهري در شهر رم« انجام داده­اند، نتايج بدست آمده، دو ابزار اندازه گيري كيفيت روابط ساكنان با محيط سكونتي شهري را ارايه ميدهد كه در اين ابزار یازده مقياس به اندازه­گيري كيفيت محيط زندگي و یک مقياس هم به اندازه­گيري وابستگي و احساس تعلق محله­اي مي­پردازد(Karami et al., 2017)..

در پژوهش­هایی که اخیرا در خصوص کیفیت زندگی سالمندان صورت گرفته است یکی از فاکتورهای اصلی کیفیت زندگی شاخص­های محیط ساخته شده در نظر گرفته شده است از جمله لینگ2 و هان3 (2022) در تحقیقی که بر روی سالمندان در مناطق سردسیر چین انجام داده­اند مهمترین شاخص­های محیطی تاثیرگذار را زیبایی شناسی محیطی، دسترسی، فضای سبز و نوع پوشش گیاهی، مبلمان و امکانات فضای باز معرفی نموده­اند. در جدول شماره (1) شاخص­های تعریف شده برای مناسب­سازی محیط سالمندان از دیدگاه برخی محققان آورده شده­ است.

 

[1] 1GERO

[2] 2 Hong Leng

[3] 3 Bingbing Han

جدول 1- ویژگی­های مناسب­سازی محیط سالمندان از دیدگاه برخی صاحب نظران

صفات کلیدی 

محقق

آسایش روانی، صلاحیت رفتاری، محیط غنی، کیفیت ادراک از زندگی

لاوتون(1983)

استقلال، خرده اقلیم، انگیزه، نشستن راحت، حس جهت­یابی، فرصت­هایی برای تحریکات حسی، کنترل و نظارت بر محیط، راحتی و آسایش، ایمنی و امنیت، دسترسی راحت ، فرصت­هایی برای انجام فعالیت­های اجتماعی، ورزشی و لذت بردن از طبیعت 

کوپر و فرانسیس(1990)

 

تحریکات حسی، دسترسی، قابلیت ادراک، معنا، تطابق، فردیت بخشیدن، محرمیت، اجتماعی شدن، زیبایی شناسی

بهروزفر(2000)

عوامل اجتماعی، غریزی

کاترین لیت(2005)

مناسب بودن فضا برای سالمندان، راحتی در دسترسی به اطراف یا پراکندگی، بافت اجتماعی، طبیعت­گرایی ، عوامل زیبایی شناسانه

جوناس آندرسون(2011)

راه­یابی و دسترسی، ایمنی و امنیت، آسایش، پویایی و جذابیت، هم­آوایی با طبیعت، رمزگرایی و ابهام، هویت، آزادی، رویدادپذیری، بوم­گرایی، وحدت، نظم، خاطره ذهنی

باقری آزاد و همکاران(2015)

دسترسی مناسب، مشخصه­های فیزیکی جهت ادراک سهل­تر محیط، تحریکات حسی، آسایش، معنای قابل درک برای سالمندان، برقراری پیوند اجتماعی، امنیت، برقراری محرمیت فردی، قلمرو دائم و موقت، درک مناسب از زیبایی

نوذری و همکاران(2015)

 

 

هر قدر محیط ساخته شده بتواند به نیاز­های فردی پاسخ دهد، می­تواند بر میزان رضایت انسان و افزایش کیفیت زندگی او موثر باشد. بنابراین، طراحان محیط همواره به دنبال ابزاری مناسب جهت پرداختن به نیازهای محیطی انسان­ها  بوده­اند. بدون شناخت محدودیت­ها و کیفیت این محدودیت­ها و نقش محیط در کاهش این محدودیت­ها، امکان مناسب سازی محیط برای آنان وجود ندارد. از جمله این محدودیت­ها در بعد جسمی، کاهش قدرت بدنی، فعالیت و تضعیف قوای شنوایی، بویایی و بینایی، در بعد روان شناختی، از دست دادن قدرت انطباق با محرک­های جدید، کاهش حافظه و تاکید بر عادت­ها، در بعد اجتماعی، احساس مسئولیت در برابر خانواده و جامعه و عدم اطمینان به اطرافیان و در بعد ادراکی به اختلال در تعیین موقعیت و جهت­یابی، بروز محدودیت­های حسی و عدم تشخیص بعضی رنگ­ها می­توان اشاره نمود.

 از جمله رویکردهای نوین طبیعت­گرا، که در نیمه دوم قرن بیستم در شاخه علوم روانشناسی محیط مطرح گرید رویکرد بیوفیلیک می­باشد. واژه بیوفیلیک از مفهوم بیوفیلیا  گرفته شده است. اصطلاح بیوفیلیا برگرفته از ريشه­ای يونانی به­معنای دوست داشتن طبیعت است که به وسیله روانشناس اجتماعی اريک فروم  ابداع شده است. وی پیشگام يک مکتب فکری جديد شد که بر الزام بازگشت انسان به سوی طبیعت و ارتباط با آن متمرکز شده است. (Tardast et al., 2021)­­  فرضیه بیوفیلیا در سال 1984 توسط ادوارد ویلسون1 با انتشار کتابی به عنوان بیوفیلیا مطرح گردید این فرضیه بیان می­کند که پیوند غریزی بین انسان­ها و دیگر سیستم­های حیات وجود دارد و به عبارتی انسان جزئی از طبیعت و متمایل به طبیعت می­باشد(Ziari, 2017). وی در کتاب «زیست شناسی اجتماعی» بیان می­کند که انسان، ذاتا از خصلت زیست­گرایی(بیوفیلیا) و طبیعت دوستی برخوردار است که در نهاد ژنتیک انسان ودیعه گذاشته شده است (MirzaMohammadi, doozdoozani, 2021). این گرایش فطری از دوران کودکی شروع و تا دوران پیری ادامه پیدا می­کند. "پروفسور کلرت" طراحی بیوفیلیک را مدل جدیدی از معماری طبیعت‌گرا می­داند که وعده داده است انسان­ها را دوباره با طبیعت پیوند دهد. چارچوب طراحی بیوفیلیک طیف گسترده­ای از طراحی «طبیعی» را در بر می­گیرد، از تجربیات فیزیکی، حسی، استعاری، مورفولوژیکی، مادی تا معنوی. برخی از عناصر (به عنوان مثال هوا، نور روز، گیاهان و منظره) فرصت­هایی برای توسعه استراتژی­های طراحی با مزایای متعدد، به­ ویژه برای افزایش سلامت و رفاه، بهره وری، تنوع زیستی، ارگانیک بودن و انعطاف  پذیری ارائه می­دهند(Zhong et al, 2022) . طراحی بیوفیلیک نوید یک محیط ساخته شده بهتری را می­دهد، محیطی که با آینده­ای پایدار برای انسان انطباق و سازگاری بیشتری دارد(Salingaros, 2019) . هدف نهایی طراحی بیوفیلیک بازگرداندن یک رابطه سالم بین انسان و محیط طبیعی، هدایت انسان به یک تجربه طبیعی مثبت، خنثی کردن عوامل منفی محیط و ایجاد یک حالت روانی آرام است (LEE&  PARK, 2021). تحقیقات صورت گرفته توسط محققان این حوزه طی بیست سال گذشته بر ارتباط مستقیم و غیرمستقیم انسان با طبیعت دلالت دارد. از جمله هیرواگن و هزه(2001)، بر منظر، آب، تنوع زیستی و حسی، زیست تقلید و دورنما تاکید دارند. ویلسون (2008)، به عناصر عمومی، سایت و منظر، کلرت(2008)، به عناصر محیطی، فرم­ها و شکل­های طبیعی، الگوها و فرآیندهای طبیعی، نور و فضا، روابط تکامل یافته انسان و طبیعت، پیوند با مکان، ویلسون(2008)، به عناصر عمومی، عناصر سایت و منظر و سالینگاروس(2019)، به نور خورشید، رنگ، فراکتال­ها، منحنی­ها، جزئیات، آب، زندگی(حیات)، بازنمایی طبیعت و  پیچیدگی سازمان یافته توجه دارند.

 با جمع بندی مطالعات صورت گرفته مولفه رویکرد بیوفیلیک موثر در فضای باز مجتمع­های مسکونی برای سالمندان به شرح جدول شماره (2) آورده شده است

 

[1] 4 Edward Wilson

 

 

 

جدول 2-مولفه­های بیوفیلیک موثر بر کیفیت محیطی فضای باز سالمندان در مجتمع­های مسکونی

مولفه

ریز مولفه

عناصر محیطی

آب، آتش، انسان، گل و گیاه، درخت، باد، حیوانات، ژئومورفولوژی (پستی و بلندی زمین)، نور طبیعی، خاک، هوا، صدای پرندگان و حیوانات، عطر و بوی گل و گیاه، دید و منظر، آوا و نوا، مصالح و رنگ طبیعی

فرم­های طبیعی

فرم­های ارگانیک، نقوش گیاهی، نقوش حیوانی

مکان گرایی

پیوند تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، استفاده از عناصر و مصالح بومی، بوم گرایی، حس تعلق به مکان

سرشت فضا

پناه، رمز و راز، خطر، ترس، زیبایی، آرامش، معنویت، خلاقیت، آموختن، آزادی

تنوع اجزا محیطی

تنوع مکانی، حسی، کالبدی و زیستی 

فعالیت بیوفیلیکی

باغبانی، کاشت گل و گیاه، غذا دادن به حیوانات و پرندگان، ورزش، پیاده روی و هواخوری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاثیر رویکرد بیوفیلیک در تامین بهتر نیازهای محیطی از طریق اثرگذاری عناصر این رویکرد بر کیفیت محیط صورت می­گیرد. از جهتی دیگر مناسب­سازی محیط به واقع ارتقاء کیفیت محیط می­باشد. دسته­بندی­های متفاوتی توسط محققان برای مولفه­های کیفیت محیط صورت گرفته است از جمله یان گل (1987) دید و منظر طبیعی، عوامل بصری، مقیاس، امنیت در برابر جرم و ماشین، عوامل اقلیمی و فعالیت­های ضروری، انتخابی، اجتماعی به­عنوان مولفه­های کیفیت محیط بیان نموده است. پاکزاد (2005) پاسخگویی به حضور گروه­های اجتماعی ویژه (کودکان، سالمندان، معلولان)، استفاده مرتب و دائمی، پاسخگویی به شخصیت افراد (عزت انسانی)، ایجاد حس تعلق به جامعه و فضا، حس مکان، به کارگیری حواس مختلف انسان، برانگیختن حس کنجکاوی، کارآیی فضا، تسهیل مشارکت، یادآوری خاطره ابراز نموده­اند.  کارمونا (2015) دسترسی، سخت فضا و نرم فضا، فضای همگانی، ایمنی و امنیت، منظر شهری، اختلاط و تراکم، همه شمول بودن و مدیریت زمانی فضا عنوان نموده­ است. با بررسی مجموع مطالعات انجام شده مولفه­های مناسب سازی محیط (کیفیت محیط) در سه دسته کالبدی، فعالیتی _ اجتماعی و معنایی به شرح جدول شماره (3) ارائه شده است. دسته­بندی صورت گرفته در راستای تبدیل فضا به مکان پاسخگو بر اساس مدل کانتر(1997) که ابعاد مکان را کالبد، فعالیت و معنا بیان می­کند صورت گرفته است.

 

جدول 3-مولفه­های مناسب­سازی محیط(کیفیت محیط)

مولفه­های معنایی

مولفه­های فعالیتی _ اجتماعی

مولفه­های کالبدی

حس تعلق و دلبستگی به مکان، آسایش، آرامش، هویت، حس شکوه، آزادی،کنترل، انتخاب، خاطره انگیزی، سرزندگی، خوانایی، آشنایی، پویایی و جذابیت، رمزگذاری و ابهام، بوم گرایی، حس زیبایی، ، حس سرزندگی، غنای حسی، خلوت گزینی

هم آوایی طبیعت و فعالیت بیوفیلیکی(فعالیت‌های ورزشی، قدم زدن، پیاده روی، گلکاری، غذا دادن به حیوانات و پرندگان، هوا خوری، تماشای مناظر و طبیعت، گوش سپردن به آواهای طبیعت، غذا خوردن)، فعالیت­های اجتماعی (تعاملات اجتماعی، شرکت در مراسمات و آیین­ها، بازی­های گروهی)

ویژگی­ فضاها، مسیرها و دسترسی­ها(ورودی مناسب، آسایش اقلیمی، بهداشت محیط، ایمنی ، خوانایی فضایی ،ضوابط حرکتی سالمندان)، فضای سبز و درختان، فرم و مصالح، امکانات و تجهیزات(رفاهی، ورزشی، مبلمان، تابلو)، دید و منظر

 

 در شکل شماره (1)، مدل نظری تحقیق ارائه شده است، در این مدل عناصر رویکرد بیوفیلیک به­عنوان متغیر مستقل و موثر بر کیفیت محیط و مناسب­سازی محیط (متغیر وابسته) در نظر گرفته شده است. مناسب­سازی محیط می­تواند تامین کننده مطلوب­تر نیازهای محیطی سالمندان باشد.

 

img0 

شکل 1-مدل نظری تحقیق، عوامل تاثیرگذار بر مناسب­سازی محیط و تامین نیازهای محیطی سالمندان

مواد و روش تحقیق:

روش پژوهش به صورت ترکیبی (کیفی و کمی) می­باشد. ابتدا بخش کیفی تحقیق بر اساس هدف پژوهش با بررسی کتب، مقالات و مطالعات مرتبط انجام شد و مفاهیم کلیدی همچون نیازها و تحولات دوره سالمندی، عناصر رویکرد بیوفیلیک و مولفه­های مناسب سازی محیط مشخص گردید. در ادامه مدل مفهومی تحقیق تعریف گردید. سپس بر اساس شاخص­های کیفیت کالبدی فضای باز مجتمع­های مسکونی، چک لیست مولفه­های کیفیت محیطی برای ارزیابی و گونه­شناسی مجتمع­های مسکونی و پرسشنامه استاندارد محقق ساخته تهیه گردید. سوالات پرسشنامه در دو بخش، 12 گویه سوالات عمومی  و 44 گویه سوالات تاثیر عناصر بیوفیلیک بر مولفه­های مناسب­سازی محیط سالمندان بر اساس طیف پنج درجه­ای لیکرت تهیه شد. با استفاده از روش پیمایش دلفی و مراجعه به ده متخصص، نظرات آنان در خصوص چک لیست و پرسشنامه دریافت گردید. برای تعیین روایی پرسشنامه از روایی محتوایی استفاده شده است. بدین منظور با ارسال پرسشنامه و دریافت نظرات متخصصین این حوزه که شامل اساتید، متخصصین و خبرگان می­باشد. با سنجش پاسخ­های دریافتی مقدار 66/0 :CVR به دست آمد که از حد قابل قبول 62/0 بیشتر و روایی پرسشنامه تایید گردید و ارزیابی چک لیست صورت گرفت. با توزیع 30 عدد پرسشنامه بین سالمندان و تجزیه و تحلیل داده­های بدست آمده در نرم افزار  SPSS24  و باتوجه به آلفای کرونباخ بدست آمده (0.745)، پایایی پرسشنامه صورت گرفت. جهت گزینش اولیه­ی مجتمع­های مسکونی، تمام مجتمع­های مسکونی شیراز به کمک نقشه­ شهر شیراز، نقشه­های GIS و تصاویر ماهواره­ای استخراج گردید. در مرحله­ی بعد، اکثر مجتمع­های مسکونی واجد شرایط پژوهش مورد بازدید میدانی قرار گرفت(تعداد 102). این مجتمع­ها بر اساس چک لیست مولفه­های کیفیت محیطی با مطالعه میدانی از طریق مشاهده و عکس برداری مورد ارزیابی قرار گرفته شد. سپس براساس امتیاز، هر مجتمع در سه دسته درجه یک، درجه دو و درجه سه دسته­بندی شدند. با استفاده از روش نمونه­گیری غیر احتمالی هدفمند از هر گروه یک مجتمع جهت انجام مطالعات میدانی از گروه هدف و انجام پژوهش انتخاب شدند. لازم به ذکر است مجتمع­های مسکونی و دارای فضای باز بیش از یک بلوک ساختمانی مورد بازدید قرار گرفته­اند. در مرحله دوم  جمع­آوری داده به روش کمی و کیفی و از طریق شیوه پیمایشی و توزیع پرسشنامه محقق ساخته، به کلیه سالمندان (افراد بالای 60 سال) ساکن در مجتمع­ها و مصاحبه بصورت فردی و گروهی از سالمندان حاضر در فضای باز انجام شد. از 223 پرسشنامه توزیع شده  174 پرسشنامه تکمیل و دریافت گردید. برای تجزیه و تحلیل داده­ها با توجه به نرمال بودن توزیع داده­ها که با آزمون کولموگوروف-اسمیرنوف (KS) مشخص گردید از آزمون­های پارامتریک ضریب همبستگی پیرسون و تی تک نمونه­ای استفاده شده است.

 

 

جدول 4-مشخصات مجتمع های مسکونی مورد پژوهش

بوعلی(سطح سه)

غزال(سطح دو)

دراک(سطح یک)

 

جنوب شرقی شیراز، بلوار شیرودی

 

جنوب غربی شیراز، پاسارگاد _ خیابان پاییز

غرب شیراز، معالی­­آباد، بلوار پرستار

موقعیت

مشخصات موقعیت

نمونه گیری از سایت سه

نمونه­گیری از غزال یک

نمونه­گیری از فاز اول بلوک­های B  (ارغوان) و C (ارکید)

مورد پژوهش

کل: تعداد تقریبی 840 نفر، سالمندان: 105 نفر

کل: تعداد تقریبی 650 نفر، سالمندان: 70 نفر

کل: تعداد تقریبی450 نفر ، سالمندان: 48 نفر

تعداد جمعیت

تفکیک ورودی سواره و پیاده، نور در شب، آبنما، فضای تجمع پذیر، فضای بازی کودکان

فاصله مناسب بلوک­های ساختمانی، تناسب توده با فضای باز

فاصله مناسب بلوک­ها از هم، تفکیک دسترسی سواره و پیاده، فضاهای سبز، گل و گیاه، مبلمان، نیمکت، چراغ، نورپردازی در شب، رعایت ضوابط حرکتی سالمندان، تناسب فضای سبز با فضای سخت، بهداشت محیط، ایمنی و امنیت، فضاهای نشستن تجمع پذیر 

مطلوب

ویژگی­های کیفیت محیط

عدم تناسب فضای توده به فضای باز، کمبود درختان سایه انداز، عدم رعایت ضوابط حرکتی معلولین

 

تردد سواره در فضاهای باز، نور ناکافی در شب، کمبود مبلمان و نیمکت، فضاهای دنج و پر خطر، حضور ماشین های سنگین در محوطه

قرار گرفتن تاسیسات گاز در وسط محوطه، تعداد کم درختان سایه انداز، یکنواختی مصالح کفسازی (رنگ، بافت) 

نامطلوب

آلاچیق، تابلو علائم، آبخوری، سرویس بهداشتی در محوطه

عدم تفکیک دسترسی سواره و پیاده، بهداشت محیط نامناسب، فضای بازی کودکان، آلاچیق

فضای بازی کودکان، آبخوری و سرویس بهداشتی در محوطه، آلاچیق، تابلو علائم

کمبود

 

 

C:\Users\pc1\Cookies\Desktop\جانماییی.png 

 

شکل2-جانمایی و تصاویر مجتمع­های مورد مطالعه بر روی نقشه شهر شیراز

 

 

 

 

بحث و ارائه یافته­ها:

 نتایج و یافته­های حاصل از آزمون­ها در دو سطح یافته­های توصیفی و یافته­های استنباطی قابل بررسی می­باشد.

1-3 یافته­های توصیفی: آنچه از یافته­های توصیفی حاصل از تجزیه و تحلیل داده­های پرسشنامه­ها قابل ذکر می­باشد بیشترین تعداد فراوانی در جنسیت مردان( 58 درصد)،  گروه سنی 65-60 سال( 1/47 درصد )،  مدت اقامت مجتمع کمتر از یکسال (4/22 درصد)، متاهلین (5/69 درصد)، تحصیلات دیپلم (3/33 درصد)، بازنشستگان (3/48 درصد)، ، هزینه زندگی کمتر از 4 میلیون تومان (9/25 درصد)، سرپرست خانوار (6/58 درصد)، مالکیت (58 درصد)، زندگی با همسر و فرزندان (5/42 درصد)، وضعیت جسمانی و روحی بسیار خوب (46 درصد)، وضعیت میزان حضور در فضای باز 4 روز در هفته  (8/40 درصد) بیشترین فراوانی را دارا می­باشند. در زمان جمع­آوری داده­ها از نمونه­های آماری، نظرات و پیشنهادات سالمندان به صورت مصاحبه فردی و گروهی یادداشت گردید که با طبقه بندی و جمع بندی این داده­ها در سه دسته مولفه­های کیفیت کالبدی، فعالیتی _ اجتماعی، معنایی دسته­بندی گردید. یافته­های حاصل از  مصاحبه­ها در جدول شماره (5) آورده شده است.

 

جدول 5-جمع­بندی شاخص­های حاصل از مصاحبه با ساکنین سالمند

مولفه

شاخص­ها

 

کالبدی

عدم تغییر محل زندگی، عدم آلودگی صوتی، نظافت و پاکیزگی، نگهداری گیاهان، درختان و گل­ها، رعایت ضوابط حرکتی سالمندان در محیط 

فعالیتی _اجتماعی

تقویت روابط همسایگی، ایجاد شبکه­های مجازی، دسترسی به روزنامه و کتاب، پخش موزیک ملایم و رادیو، ارتباط با هم سن و سالان و دیگر افراد جامعه، خرید مایحتاج روزانه خانواده، بیرون بردن کودکان، انتظار احترام از طرف خانواده و جامعه 

معنایی

آرزوی ایده­آل­ها برای خانواده، جامعه و سربلندی کشور، هویت بخشی(احساس شکوه و ارزش)، امنیت، آرامش، خلوت گزینی، محرمیت فردی ، احساس گیجی، گم شدن و عصبی بودن در مکان های نا­آشنا

 

با بررسی یافته­های حاصل از مصاحبه با سالمندان می­توان به اهمیت شاخص­های کالبدی همچون بهداشت محیط (نظافت، پاکیزگی و عدم آلودگی صوتی)، نگهداری گل­ها و گیاهان، شاخص­های فعالیتی_اجتماعی همچون ارتباط با تمام گروه­های سنی و انجام فعالیت­های روزمره خانواده در حد توان و شاخص­های معنایی همچون آرامش حاصل از زندگی در مکان­های آشنا و عدم جابجایی مکان زندگی اشاره نمود.

3-2یافته­های استنباطی:

جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها و انتخاب نوع آزمون‌های مربوطه، ابتدا می­بایست به بررسی وضعیت نرمال بودن متغیرها پرداخته شود. که براساس اینکه توزیع داده­های متغیر نرمال و یا غیرنرمال می­باشد آزمون­های سنجش فرضیه­ها مشخص شود. آزمونی که جهت بررسی نرمال بودن متغیرها استفاده شده است، آزمون کولموگوروف-اسمیرنوف (KS) می‌باشد. اگر سطح معناداری این آزمون بیشتر از 05/0 باشد فرض صفر مبنی بر نرمال بودن داده‌ها پذیرفته می‌شود. بنابراین فرض آماری زیر بررسی می‌شود:

فرض صفر: توزیع داده‌ها از توزیع نرمال پیروی می­کنند. فرض مقابل: توزیع داده‌ها از توزیع نرمال پیروی نمی­کنند. نتایج ذیل به دست آمد: مؤلفه­های کالبدی(103/0: KS، 087/0: Sig)، مؤلفه­های فعالیتی- اجتماعی(083/0: KS، 094/0: Sig)، مؤلفه­های معنایی(120/0: KS، 075/0: Sig)، عناصر محیطی(118/0: KS، 112/0: Sig)، فرم­های طبیعی(149/0: KS، 086/0: Sig)، مکان­گرایی(076/0: KS، 056/0: Sig)، سرشت فضا(064/0: KS، 081/0: Sig)، تنوع اجزا و محیطی(165/0: KS، 103/0: Sig) و فعالیت بیوفیلیکی (309/0: KS، 107/0: Sig). با توجه به نتایج فوق مقادیر آزمون کولموگوروف-اسمیرنوف و مقدار معیار تصمیم(sig)که بیشتر از 0.05 می­باشد،  فرض صفر رد نمی­شود. در نتیجه داده­های عناصر بیوفیلیک، مناسب سازی محیط(کیفیت محیط) پرسشنامه تحقیق، نرمال می­باشند. بنابراین از آزمون­های پارامتریک استفاده شده است.

فرضیه اول این پژوهش بدین شکل می­باشد که عناصر رویکرد بیوفیلیک با مولفه­های مناسب­سازی محیط فضای باز رابطه معنادار دارند. با انجام آزمون ضریب همبستگی پیرسون این فرض مورد سنجش قرار گرفت. ضريب همبستگي واقعي پيرسون بين مولفه­های کیفیت فضای باز مجتمع­های مسکونی با عناصر رویکرد بیوفیلیک و در جامعه آماري مورد بحثimg0 در نظر گرفته شده است. با توجه به آنكه متغيرهاي مورد مطالعه کمی است می­بایست فرض­هاي زير از طريق آزمون همبستگي پيرسون مورد آزمون قرارگیرد. فرض­هاي آزمون بدین شرح مي‌باشد : و   فرض صفر به معناي عدم رابطه بين دو متغير X و Y  ، و فرض يك به معناي وجود رابطه معني‌دار بين دو متغير مي‌باشد. قاعده آزمون فرض صفر در مقابل فرض يك به شرح زير مي‌باشد : اگر سطح معني داري آزمون كمتر 01/0 و 05/0 باشد فرض صفر رد و فرض يك پذیرفته می­شود. نتایج بدست آمده در جدول شماره (6) ارائه شده است. بررسی نتایج نشان می­دهد که از مجموع 18 رابطه بین عناصر بیوفیلیک و  مولفه­های کیفیت محیطی تعداد 14 رابطه معنادار و 4 رابطه (عناصر محیطی- مولفه فعالیتی، سرشت فضا-مولفه­ کالبدی، سرشت فضا-مولفه­ فعالیتی و فعالیت بیوفیلیکی-مولفه فعالیتی) معنادار نمی­باشد. بیشترین ضریب همبستگی مربوط به رابطه­های مکان­گرایی-مولفه فعالیتی(802/0) و مکان­گرایی-مولفه کالبدی(664/0) می­باشد، کمترین ضریب همبستگی مربوط به روابط عناصر محیطی-مولفه فعالیتی(130/0) و مولفه تنوع اجزا محیطی-مولفه فعالیتی(166/0) می­باشد. بررسی به صورت کلی نشان می­دهد که رابطه همبستگی (0.838) بین عناصر رویکرد بیوفیلیک و مولفه­های کیفیت محیطی وجود دارد بنابراین می­توان باتوجه به نتایج، رابطه همبستگی بین متغیرها استنباط نمود.

 

 

 

عناصر رویکرد بیوفیلیک

نتایج آزمون

مولفه های کیفیت محیطی

کالبدی

فعالیتی

معنایی

عناصر محیطی

ضریب همبستگی

628/0

130/0

174/0

سطح معناداری

000/0

087/0

022/0

فرم­های طبیعی

ضریب همبستگی

542/0

252/0

199/0

سطح معناداری

000/0

001/0

009/0

مکان گرایی

ضریب همبستگی

664/0

802/0

320/0

سطح معناداری

000/0

000/0

000/0

سرشت فضا

ضریب همبستگی

033/0-

119/0-

710/0

سطح معناداری

667/0

118/0

000/0

تنوع اجزا محیطی

ضریب همبستگی

379/0

166/0

179/0

سطح معناداری

000/0

029/0

018/0

فعالیت بیوفیلیکی

ضریب همبستگی

306/0

012/0-

187/0

سطح معناداری

000/0

875/0

014/0

فرضیه دوم این پژوهش بدین شکل تعریف شده است که مولفه­های رویکرد بیوفیلیک بر کیفیت محیط و به تبع آن در مناسب­سازی محیطی سالمندان تاثیرگذار است. برای بررسی این فرضیه از آزمون T تک نمونه ای استفاده شده است. مفروضات آماری در سطح اطمینان 95 درصد مورد بررسی قرار گرفته­اند و مرز شدت پایین برای این عوامل 3 در نظر گرفته شده­اند. با توجه به این که سطح معنی داری محاسبه شده در جدول مقابل، کمتر از .05می­باشد­.(sig<.05) لذا فرض صفر پذیرفته نمی­شود. 

فرض صفر: میانگین فعالیت رویکرد بیوفیلیک بر ارتقاء کیفیت محیطی فضاهای باز مجتمع مسکونی مورد استفاده سالمندان مساوی3است. 
فرض مقابل: میانگین فعالیت رویکرد بیوفیلیک بر ارتقاء کیفیت محیطی فضاهای باز مجتمع مسکونی مورد استفاده سالمندان مساوی 3نیست­.­، داده­های حاصل از آزمون در جدول شماره (7) آورده شده است.

 

 

 

 

 

جدول شماره6-نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون            

 

 

 

جدول 7-نتایج آزمون  T تک نمونه­ای، بررسی رابطه و میزان تاثیر عناصر رویکرد بیوفیلیک

برکیفیت محیط و مناسب­سازی محیط سالمندان ساکن

عناصر رویکرد بیوفیلیک

ریز عناصر

آماره t

سطح معناداری

(دو دامنه)

میانگین

نتیجه

عناصر محیطی

حضور انسان 

376/1-

171/0

84/2

بدون تاثیر

استفاده از آتش

138/3-

002/0

63/2

نامطلوب

حیوانات و پرندگان

352/3

001/0

39/3

مطلوب

وزش باد ملایم

909/3

000/0

41/3

مطلوب

بوی گل و گیاه

124/24

000/0

49/4

مطلوب

صدای حیوانات 

785/1-

076/0

79/2

بدون تاثیر

آواز پرندگان 

131/16

001/0

40/4

مطلوب

آفتاب و نور کافی

153/10

001/0

94/3

مطلوب

فضای سبز 

968/

000/0

53/4

مطلوب

دید و منظر

687/2

008/0

32/3

مطلوب

آوا و نوا

976/10

000/0

06/4

مطلوب

مصالح و رنگ طبیعی و خاک

189/12

000/0

12/4

مطلوب

فرم­های طبیعی

نقوش طبیعی 

871/9

001/0

84/3

مطلوب

مسیرها ارگانیک

206/7

001/0

72/3

مطلوب

ژئومورفولوژی(نامسطح بودن فضای سبز) 

019/4

001/0

44/3

مطلوب

مکان گرایی

تعاملات اجتماعی

431/11

000/0

98/3

مطلوب

نشستن گروهی

720/4

000/0

۴۹/3

مطلوب

شرکت در مراسم 

927/2

004/0

32/3

مطلوب

حس تعلق

369/9

001/0

83/3

مطلوب

یادآوری خاطرات

966/6

000/0

65/3

مطلوب

نماد تاریخی 

954/6

001/0

64/3

مطلوب

نماد فرهنگی 

436/7

001/0

65/3

مطلوب

مصالح بومی 

226/7

000/0

68/3

مطلوب

سرشت فضا

طبیعت (عدم ترس)

394/2-

018/0

71/2

مطلوب

طبیعت (آرامش)

033/24

000/0

49/4

مطلوب

 خلاقیت 

587/1

114/0

16/3

بدون تاثیر

امنیت مجتمع

398/17

000/0

19/4

مطلوب

زیبایی 

769/10

000/0

90/3

مطلوب

آزادی

486/18

000/0

79/3

مطلوب

معنویت

651/5

001/0

07/3

مطلوب

نور کم 

587/1-

114/0

82/2

بدون تاثیر

وزش باد تند

839/1-

068/0

80/2

بدون تاثیر

مسیر پر پیچ 

912/0-

363/0

90/2

بدون تاثیر

فضای خلوت 

471/1-

000/0

83/2

مطلوب

هوای ابری و بارانی 

772/2-

006/0

69/2

مطلوب

تراکم درختان 

253/4-

001/0

55/2

مطلوب

تنوع اجزا محیطی

تنوع فضاسازی

974/15

000/0

27/4

مطلوب

تنوع منظر

815/17

001/0

25/4

مطلوب

تنوع نور و دما

805/4

001/0

51/3

مطلوب

تنوع درختان

813/19

001/0

41/4

مطلوب

فعالیت بیوفیلیک

فرصت گلکاری 

313/3

001/0

37/3

مطلوب

غذا دادن به حیوانات

623/15

001/0

26/4

مطلوب

رسیدگی به گیاهان 

685/0

000/0

56/3

مطلوب

فعالیت ورزشی

600/0

000/0

93/2

نامطلوب

 

نتایج آزمون نشان می­دهد که برخی از عناصر رویکرد بیوفیلیک بر کیفیت محیط و مناسب­سازی محیط سالمندان تاثیرگذار می­باشد. از بین 44 گویه تعداد 38 گویه دارای رابطه معناداری می­باشد. تعداد 36 گویه دارای تاثیر مطلوب و 2 گویه دارای تاثیر نامطلوب (استفاده از آتش در محوطه و فعالیت ورزشی) و 6 گویه رابطه­ای ندارند. با بررسی نتایج، بیشترین ارتباط مطلوب مربوط به گویه­های فضای سبز(53/4)، احساس آرامش از حضور در طبیعت(49/4)، بوی گل و گیاه (49/4)، تنوع درختان(41/4)، آواز پرندگان(40/4) و کمترین ارتباط مربوط به چهار گویه معکوس عدم ترس از تراکم درختان(55/2)، هوای ابری و بارانی(69/2)، عدم ترس در طبیعت(71/2) و عدم ترس از فضای خلوت(83/2) می­ باشد. در مورد گویه فعالیت ورزشی و پیاده­روی و اینکه این گویه دارای ارتباط نامطلوب در آمار کلی می­باشد بررسی مجدد نتایج در هر سه مجتمع مشخص گردید که در مجتمع دراک(41/3) و غزال(04/3) این ارتباط مطلوب و در مجتمع بوعلی(61/2) نامطلوب می­باشد. می­توان شرایط کیفیت محیط کالبدی نامناسب مجتمع بوعلی را در نامطلوب بودن این شاخص تاثیرگذار قلمداد نمود. در جدول شماره (7) ستون آخر این نتایج آورده شده است. از یافته­های این پژوهش، رابطه همبستگی و معنادار بین عناصر اصلی رویکرد بیوفیلیک و مولفه­های مناسب­سازی محیط می­باشد که در شکل شماره (3) بصورت مدل ارائه شده است.

 

\\SERVER\share\پرینتتتتتتتتت\شکل.png 

شکل 3-مدل ارائه شده مناسب­سازی محیطی سالمندان در فضای باز مجتمع­های مسکونی

 

نتیجه گیری و ارائه راهکارها:

مناسب­سازی محیط با بهره­گیری از عناصر طبیعت و رویکردهای طبیعت­گرا همچون رویکرد بیوفیلیک می­تواند در جبران کمبودهای جسمی، روحی و ادراکی سالمندان موثر باشد. ودر کاهش مشکلات اساسی سالمندان همچون هزینه­های نگهداری، مراقبت و کاهش هزینه­های پزشکی و در نتیجه افزایش طول عمر، تحقق سالمندی فعال و سالمندی پایدار که از اهداف سازمان بهداشت جهانی در قرن بیست ویکم می­باشد سهم عمده­ای داشته باشد. با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون­های صورت گرفته مشخص شد که عناصر رویکرد بیوفیلیک با مولفه­های کیفیت محیط که در مناسب­سازی محیط تاثیرگذار می­باشند، رابطه همبستگی و معنادار دارند. فعالیت بیوفیلیکی دارای بیشترین تاثیر(38/5)، عناصر محیطی (16/4)، فرم­های طبیعی(89/3)، تنوع اجزا محیطی(87/3)، مکان­گرایی(54/3) و تاثیر سرشت فضا(25/2) در رتبه­های بعدی قرار دارند. با ایجاد بستر مناسب و امکانات لازم برای انجام فعالیت­های بیوفیلیکی همچون پیاده­روی، باغبانی و گلکاری می­توان در ایجاد محیط مطلوب تلاش نمود. بررسی نتایج نشان داد که بیشترین تاثیرگذاری عناصر بیوفیلیک بر مولفه­های کیفیت محیط مربوط به عناصر فضای سبز، احساس آرامش از حضور در طبیعت، بوی گل و گیاه، تنوع درختان، آواز پرندگان، تنوع فضاسازی، غذا دادن به حیوانات، تنوع منظر، استفاده از خاک و مصالح با رنگ طبیعی و گوش سپردن به آوا و نوا می­باشد. بررسی نتایج مربوط به شاخص فعالیت ورزشی در مجتمع­های با کیفیت­ محیط متفاوت مشخص نمود که با ایجاد کیفیت محیط مناسب، انگیزه و تمایل سالمندان در انجام فعالیت­های ورزشی همچون پیاده­روی بیشتر می­شود. برای مقایسه نتایج و یافته­های این پژوهش با پژوهش­هایی که در خصوص ارتباط عناصر طبیعت و بیوفیلیک با مناسب­سازی و کیفیت­ محیط سکونت سالمندان صورت گرفته می­توان به نتایج ذیل اشاره نمود که هر کدام بخشی از این عناصر را بررسی نموده­اند؛ در خصوص فرضیه اول، تاثیرگذاری عناصر بیوفیلیک بر کیفیت محیط توسط بیطرف و همکاران(1396)، قربانی پارام و همکاران(1399) و میرزا محمدی و دوزدوزانی(1400) مشخص شده است. برای فرضیه دوم، پژوهش­های صورت گرفته هرکدام بخشی از این عناصر را بررسی نموده­اند از جمله مارکوس و فرانسیس(1990) فرصت لذت بردن از طبیعت، فرصت­های ملاقات با دیگران، ایمنی، امنیت، لمس نور خورشید و نسیم تابستانی. ناکاجو(2013) بوییدن باغ­های پر از گل، شنیدن صدای آب یا برگ­ها، کاشتن گیاهان. نوذری و همکاران(1394) تنوع حسی، لذت بردن از طبیعت، نگهداری و رسیدگی به گیاهان. پورجعفر و همکاران(1389) هم­آوایی با طبیعت، ایمنی و امنیت، آزادی، خاطره ذهنی، پویایی و جذابیت، بوم گرایی، کاشت گل و گیاه و استفاده از نور خورشید، حاتمی و همکاران(1400) چشم انداز، استشمام عطر گل­ها و گیاهان، تنوع حرارتی و جریان هوا، مصالح طبیعی، باغبانی و کاشت گیاهان به عنوان یافته­های نتایج پژوهش­های خود ابراز نموده­اند. مقایسه فوق بیانگر این نکته می­باشد که یافته­های این پژوهش بر صحت و تایید پژوهش­های پیشین با بررسی تعداد کامل­تر عناصر طبیعت بر این مقوله دلالت دارد.

بدون شک کیفیت کالبد فضا زمینه­ساز تحقق دیگر مولفه­های کیفیت محیط (فعالیتی، معنایی) می­باشد. از عمده­ترین دلایل استفاده از فضای باز برای سالمندان ایجاد ارتباط و تعامل اجتماعی با هم سن و سالان خود  و دیگر گروه­های سنی می­باشد. ضمن اینکه عامل زمان و قدمت سکونت در تقویت ارتباط معنایی و عاطفی بین سالمند با دیگر ساکنان بسیار موثر می­باشد. فضای باز می­بایست به نحوی طراحی شود که به ادراک فرد سالمند برای دستیابی به لذت معنایی در فرآیند دریافت، ادراک و شناخت و حصول معنا کمک کند. در راستای دستیابی به مطلوبیت محیطی، راهکارهایی  در سه بعد کالبدی، فعالیتی_اجتماعی و معنایی و نیازهای آنان در جدول شماره (8) ارائه شده است.

برای انجام پژوهش­های آتی پیشنهاد می­شود که این معیارها با توجه به گروه سنی سالمندان در سه گروه (سالمند جوان، میانسال و پیر) و جنسیت و در نظر گرفتن میزان توانایی فیزیکی و بیماری­های آنان و توجه عمیق­تر به شاخص­های کیفیت محیط مجتمع­ مسکونی محل سکونتشان، صورت پذیرد.

 

جدول 8-راهکارهای مناسب­سازی محیط سالمندان در فضای باز مجتمع­های مسکونی با درنظر گرفتن عناصر رویکرد بیوفیلیک

مولفه 

شاخص­ها

راهکارها

 کالبدی

فضاها، مسیرها و دسترسی 

طراحی فضاها و مسیرها به صورت سلسله مراتبی، یکپارچه و ارگانیک، متنوع و کوچک در جهت تعاملات اجتماعی و ایجاد روابط صمیمانه، ایجاد فرصت تجربیات مختلف با گوناگونی فضاها (ایجاد حس کنجکاوی)، انعطاف پذیری فضا(انتخاب فرد برای خلق کاربری)، دسترسی آسان سالمند به فضاها، ایجاد کنج­هایی راحت و صمیمی برای ملاقات و گپ زدن و تنهایی و خلوت گزیدن، توجه به صدای آب و باد، آوای پرندگان در طراحی و مکانیابی فضاها، استفاده از تغییرات رنگ و بافت جهت هشدار در مورد فضاهای شلوغ، عدم مکان یابی فضاهای نشستن در معرض باد شدید، نور کم و مسیرهای خلوت، ایجاد فضاها با مقیاس انسانی، مسطح و کم ارتفاع، توجه به اقلیم (نسیم های تابستانی، آفتاب مطبوع زمستانی) در مکانیابی فضاها، ایجاد محل های نشستن در مسیرهای پیاده رو، محصور نمودن اطراف محوطه مجتمع، در نظر گرفتن مکان های استراحت،  فاقد محصوریت  و در معرض دید جهت حس امنیت، توجه به بهداشت محیط (پاکیزگی، عدم آلودگی صوتی، عدم بوی نامطبوع)، کفسازی مناسب با فصل زمستان جهت جلوگیری از لیز خوردن و یا افتادن، در نظر گرفتن تغییر بافت کفسازی در نزدیک شدن به راه پله ها و رامپ ها و ورودی مجتمع جهت خوانایی بهتر، درنظر گرفتن لبه کفسازی شده برای اختلاف ارتفاع از دیگر سطوح جهت محافظت از سالمند، رعایت ضوابط حرکتی (طراحی مسیرهای پیاده روی و فضای سبز بدون اختلاف سطح و شیب ملایم)، درنظر گرفتن مسیرها به صورت رفت و برگشت برای امکان بازگشت، ایجاد مسیرهای پیاده به صورت باز و بسته به  منظور ایجاد تجربیات متنوع حسی، دسترسی به سرویس بهداشتی و آب شرب در مسیرهای پیاده روی

فضای سبز، درختان، گیاهان

استفاده از دیوارها و جداره های سبز، استفاده از سایه بان ها و موانع بادگیر با کاشت درختان و گیاهان در مسیرها، استفاده از درختان خزان پذیر در مکان های نشستن برای ایجاد سایه و آفتاب، تنوع درکاشت درختان، گل و گیاهان از نظر فرم، نوع برگ، سایه اندازی، خزان پذیری، کاشت درختان با برگ های کوچک یا درختان همیشه سبز جهت جلوگیری از لیزخوردن در فصول بارانی در کنار مسیرها

فرم و مصالح

استفاده از مصالح ارگانیک و اولیه مینیمال (قرارگیری عناصر به سادگی در کنار هم)، استفاده از مصالح طبیعی مانند سنگ و چوب به صورت بافت دار در کفسازی ها، استفاده از اشکال و فرم­های طبیعی، فراکتال­ها،تغییر شکل مصالح سخت طبیعی به صورت فرمهای دلپذیر و انسانی

دید و منظر

ایجاد چشم انداز طبیعی، تنوع مناظر در زمان نشستن، قدم زدن، مشاهده فعالیت های دیگران، حرکات ورزشی، ایجاد منظرهای بومی

 نور

عدم ایجاد محوطه های تاریک و دور، در نظر گرفتن روشنایی کافی در مسیرهای مجتمع جهت رویت موانع ثابت و متحرک، جلوگیری از سایه و روشن، سطوح درخشنده و خیره کننده 

رنگ

استفاده از رنگ های متضاد جهت تعدیل مشکلات مربوط به ادراک عمق (زرد، نارنجی و قرمز) در مکان های نیازمند تشخیص مانند ورودی فضاها، نصب پیکان هایی در کفسازی محوطه

امکانات، تجهیزات و مبلمان

مکانیابی مناسب نیمکت ها و صندلی­ها در تقاطع پیاده رو جهت دید به محوطه های فعالیتی به ویژه کودکان، مکانیابی و چیدمان مناسب صندلی در نزدیکی واحدهای مسکونی مانند راست گوشه یا U شکل، استفاده از آلاچیق، نیمکت، صندلی با مصالح نرم(چوب) و عدم استفاده از مصالح سخت(بتن)، نصب  تابلوها و علائم هشدار دهنده با مصالح و نمادهای طبیعی

فعالیتی- معنایی

 

 هم­آوایی با طبیعت و فعالیت بیوفیلیکی

حضور در طبیعت بصورت مستقیم و غیرمستقیم، فراهم کردن فرصت تماشا و استراحت در کنار چشم­اندازها، اسفاده از نور خورشید، تنفس هوای تازه و تماشای آسمان، باغبانی، هرس کردن گل و گیاه، مراقبت از گیاهان و گلها، ورزش سبک در میان فضاهای سبز و درختان، هوا خوری، پیاده روی و قدم زدن در مسیرهای دارای دید و منظر مطلوب، غذا دادن به حیوانات و پرندگان

فعالیت اجتماعی

 

ارائه خدمات در محوطه از قبیل اطلاع رسانی در مورد رویدادها، خدمات پزشکی و بهداشتی، فعالیت های ورزشی و اجتماعی، بستر سازی و تشویق فعالیت های داوطلبانه همه گروه های سنی برای کمک به سالمندان، تقدیر از سالمندان برای مشارکتشان در فعالیت های متنوع و اجتماعی، ایجاد امکان مشورت با سالمندان در مورد راه های بهتر ارائه خدمات به آن ها 

معنایی

هویت

توجه به کهن الگوهای طبیعی(المان، و تزئینات، عناصر، رنگ، بافت و مصالح)

آرامش

کاهش استرس با قرارگیری در طبیعت (عدم حس شلوغی و ازدحام در فضای سبز)، دل­انگیزی و گوش سپردن به اصوات صادره از سوی طبیعت مانند صدای باد، صدای برگ درختان و صدای پرندگان

خاطره انگیزی

حفظ و ایجاد مکان ها و تجهیزات خاطره­انگیز مانند نیمکت­ها و تابلوها، استفاده از المان­های طبیعی خاطره­انگیز،استفاده از محرک­های حسی مانند بوی خاک، گل­ها و گیاهان

آشنایی

تکرار مناظر آشنا، پویا و جذاب، ایجاد فضاهای طبیعی فراتر از تامین فضای سبز، شناخت انواع گل و گیاهان و طبیعت، حفظ مکان طبیعی موجود، توجه به بوهای طبیعی در راستای تقویت آشنایی نسبت به فضا

سرزندگی

لذت بردن از حضور در طبیعت و تماشای طبیعت و فعالیت­ها، کاشت درختان خزان پذیر و نشان دهنده تغییر فصول(القا حس پویایی و روند زندگی)

خلاقیت، رمزگذاری و اکتشاف

استفاده از کهن الگو و المان­های با ارزش بومی در خلق طبیعت، کاشت و نگهداری از گیاهان و حیوانات

معنویت

توجه به قدرت نامتناهی خداوند با قرار گرفتن در محیط طبیعی و تمرکز بر عناصر طبیعی مانند ایجاد تفکر و تامل بر ویژگی­های نور همچون طیف نور و ایجاد نور و سایه

زیبایی شناسی

بهره­گیری از زیبایی اولیه، ثانویه و تجریدی طبیعت و عناصر آن

آزادی، فرصت انتخاب و خلوت گزینی

ایجاد فضاهای غیرقابل پیش­بینی و فضاهای متنوع با استفاده از ویژگی­­ها و فرم درختان، گیاهان و عناصر طبیعی، استفاده از فضای سبز برای ایجاد حریم­های خلوت گزینی

غنای حسی

استفاده از محرک های حواس بینایی، شنوایی، بویایی و لامسه در طراحی فضای باز برای  لذت و ادراک بهتر محیط، استفاده از گیاهان مختلف از نظر بافت برگ ها، عطر گل ها، بوی خاک، بوی آتش جهت تحریک حواس بینایی و بویایی، تنوع فضای باز ،تنوع در رنگ گل ها، گونه درختان (سایه اندازی، خزان پذیری، همیشه سبز)،تحریک حواس پنج­گانه توسط عناصر طبیعی مانند حضور آب، گیاهان، رنگ و عطر، بوی خاک، لمس (بصری و واقعی) گیاهان، مصالح زبر و نرم

خوانایی

 

ایجاد سرنخ های حسی در طراحی مسیرها و فضاها جهت سهولت ادراک فضا با استفاده از عناصر طبیعت، ایجاد نظم، وضوح، شفافیت و پیوستگی در فضا با استفاده از عناصر طبیعی و درختان، استفاده از المان­های طبیعی برای نشانه­گذاری و ایجاد نقشه ذهنی

 

References:

 

1.       Andersson , JE. (2011). Architecture for the silver generation:Exploring the meaningof appropriate space for ageing in a Swedish municipality. Health and Place 17(2):87–572.

2.       Amini, Ehsan; Toghyani, Shirin; Shabani, AmirHossein.(2023). Explaining the components of the urban space especially for the elderly with an environmental psychology approach (case study: district 8 of Shiraz city): Applied Research Journal of Geographical Sciences, Spring 2023, Volume 23, Number 68; 403-426.

3.       Bagheri Azad, Nasser; Pour Jafar, Mohammad Reza; Taghvaei, Aliakbar. (2015). Presentation of effective environmental concepts on the formation of public spaces encouraging successful aging with emphasis on the preferences of the elderly. International Science and Engineering Conference, Azar 10 (p. 14-1.) Emirates: Dubai.

4.       .Behrouz Far, Fariborz. (2000). Knowing the characteristics of the environment suitable for the elderly: Sefa Scientific Research Quarterly, 31, 82-89.

5.       Bitraf, Ehsan, Habib, Farah and Zabihi, Hossein (2016). The biophilic approach is an approach to improving the quality of the living environment of the residents of residential complexes. Urban Management Quarterly. N. 49: 348-331

6.       ­Canter, David V.( 1977). The Psychology of Place, London, Architectural Press.

7.       Carmona, M., and others.(2015) . Public places, urban spaces, various aspects of urban design. Fariba Qaraei and others, Tehran, Art University. third edition.

8.       Gehl, J. (1987). Life Between Buildings: Using Public Space. New York: Van Nostrand Reinhold.

9.       Grazuleviciute-Vileniske, I; Seduikyte, L; Teixeira-Gomes, A; Mendes, A; Borodinecs, A; Buzinskaite, D.(2020). Aging, Living Environment, and Sustainability: What Should be Taken into Account?: Sustainability 2020, 12, 1853.

10.       Hatami, Nazanin; Heidar Nattaj, Vahid; Ahmadi, Ferial.(2021). Determination of Effective Criteria on the Improvement of Seniors’ Mental Health Using Biophilic Design: A Case Study on District 1 of Tehran Municipality: Urban Structure and

Function Studies (USFS), Volume 8. Issue 28. Autumn 2021. Pages 243- 274.

11.       Heerwagen, J. H., & Hase, B. (2001). Building biophilia: Connecting people to nature in building design. Environmental Design and Construction, 3, 30-36.

12.       Jalili, Mohammad; Einifar, Alireza; Talischi, Gholamreza.(2013). Outdoor residential complexes and environmental response: a comparative study of three residential complexes in the city of Hamedan: Journal of Fine Arts - Architecture and Urban Planning, , No. 4, Winter, 52-58

13.       Karami, Fariba., Rahnoor, Robab., & Shojaeivand, Bahman. (2017). A comparative study of the effect of physical-environmental dimensions on the quality of life in cities. Study examples: Ajabshir and Bonab cities. Urban Research and Planning Journal, 7th year, N. 27: 59-76.

14.       Kellert, S, R., Heerwagen, J. H., & Mador M. L. (2008). Biophilic Design: The theory, Science, and practice of Bringing Building Life. Hoboken, New Hersey: John Wilcy & Sons,Inc.

15.       Lee, E. J., &  Park, S. J. (2021). A Framework of Smart-Home Service for Elderly’s Biophilic Experience. Sustainability, V.12, N.8572.

16.       Leith, K. H. (2006). A Phenomenological Exploration of the Meaning of Home for Older Women in Congregate Housing. Journal of Aging Studies 20:33–317.

17.       .Leng, H., & Han, B. (2022). Effect of Environmental Planning on Elderly Individual Quality of Life in Severe Cold Regions: A Case Study in Northeastern China: Sustainability 2022, 14, 3522.

18.       Marcus, C. C., & Francis, C. ( 1990). People Places: Design guidelines for Urban open space: Van Nostrand Rinhold

19.       .Miri N, Maddah M, Raghfar H. )2019(. [Aging and Economic Growth (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing, 13 (5):626-637

20.       Mirza Mohammadi, Ahmad; Doozdoozani, Yasamin. (2021). The Effect of Biophilic Architecture on Improving the Environmental Quality of Residential Complexes (Case Study: Aseman Tabriz Residential Complex): Sustainability, development and environment, second period, N. 3: 85-102

21.       Nozari, Shole; Rafizadeh, Neda; and Dainejad, Faramarz. (2015). Basics of Designing Open Spaces of Residential Neighborhoods Appropriate to the Conditions of the Elderly. Tehran: Building and Housing Research Center. Third Edition.

22.       Pakzad, Jahanshah.(2015). Theoretical foundations and urban design process. Tehran: Shahidi Publications.

23.       Ryan, C. O., Browning, W. D., Clancy, J. O., Andrews, S. L., & Kallianpurkar, N. B. (2014). Biophilic design patterns. Emerging nature-based parameters for health and wellbeing in the built environment. International Journal of Architectural Research (Int. J. Archit. Res), 8, 62–76.

24.       Salingaros, N,A. (2019). The Biophilic Healing Index Predicts Effect of the Built Environment on Our Wellbeing: Journal of Biourbanism, V.8, N.1, 13-34

25.       Sheikhi, Hojjat., Rezaei, Mohammadreza. (2017). Environmental quality assessment of pedestrian-oriented urban spaces and social responsiveness (Case example: Ferdowsi Street, Ilam). Journal of Urban Research and Planning, 8th year, N. 29: 83-98.

26.       Tardast, Zahra; Rajabi, Azita; Meshkini, Abolfazl. (2021). Presentation Localizes Pattern Of The  Biophilic City in The 9th and 10th Areas of The Tehran Metropolis: Journal Research and Urban Planning, Vol 12, No 45, PP 85-98

27.       Wilson, A. (2008). Biophilia in practice: Buildings that connect people with nature. In S. R. Kellert, J. H. Heerwagen & M. L. Mador (Eds.), Biophilic design: The theory, science, and practice of bringing buildings to life (pp. 325-333). Hoboken, New Jersey, USA: John Wiley & Sons, Inc.

28.       Zabetian, Elham. Taqvai, Ali Akbar (2009) Indicators of adaptation of elderly-friendly urban spaces using a participatory approach. Rural Housing and Environment Quarterly, Volume 28, Number 128, pp. 60-71.

29.       Zhong, W; Schro¨der, T& Bekkering, J.(2022). Biophilic design in architecture and its contributions to health, well-being, and sustainability: A critical review: Frontiers of Architectural Research 11, 114-141

30.       Ziari, Keramatullah; Zargham Fard, Muslim; Khademi, Amir Hossein. (2017). Urban planning with biophilic approach, Tehran: Arad Ketab Publicat.

 

 

 

 

Extended Abstract

Introduction

Increased elderly population, especially in the developing countries, thanks to medical advances, decrease in birth rates, along with the development of urban life and apartment living, has created new challenges for urban planners and architects in adapting the living space environment, particularly their residence space. One of the important spaces for the elderly (given their disability) is the outdoor space of residential complexes, which can be an appropriate and accessible alternative to urban spaces in order to perform many daily activities and meeting their physical and mental needs. Therefore, adaptation of the outdoor space can be considered as a significant factor in enhancing the quality of life and achieving sustainable aging. This environmental adaptation can be performed by taking into account the naturalistic approaches derived from environmental psychology theories such as the biophilic approach. The biophilic approach which is derived from the word biophilia means “the love of nature and having a positive feeling towards living things” and attempts to solve the humans’ problems and meet their needs in today's societies through the study of the human-nature relationship. The present research, therefore, has been carried out with the purpose of environmental adaptation of the outdoor space in residential complexes in order to compensate for their reduced abilities and more optimal use of the outdoor space of the residential environment by taking biophilic elements into consideration.

Methodology

A mixed research method (quantitative-qualitative) has been applied to conduct this research. Initially, the typology of residential complexes in Shiraz city was conducted with the use environment quality checklist previously prepared, in which the complexes were ranked in three levels, one, two, and three. Using purposive non-probability sampling method, one complex was selected from each group to carry out the study. Next, using the research tools (a researcher-developed questionnaire and individual and group interviews), the data required was collected from 174 elderly residents in three complexes (Derak, Ghazal, Bouali). In order to do the data analysis, the SPSS 24 software, ks, Pearson correlation and single sample t tests were used.

Results and discussion

By examining the descriptive statistics and the findings obtained from the interviews with the elderly, the importance of physical indicators such as environmental hygiene (cleanliness, cleaning, and absence of noise pollution), keeping and maintaining flowers and plants, and social activity indicators such as communication with all age groups and carrying out daily activities of the family as much as possible, and also conceptual indicators such as the peace resulted from living in familiar places and not changing the place of living can be perceived. In the inferential statistics section, study of the results obtained from the Pearson correlation coefficient test indicates that out of a total of 18 relationships among the biophilic elements and environmental quality components, 14 relationships were significant and 4 relationships (environmental elements-activity component, space nature-physical component, space nature-activity component and biophilic activity-activity component) were insignificant. The highest correlation coefficient was seen in the relationship between location orientation-activity component (0.802) and location orientation-physical component (0.664), the lowest correlation coefficient was observed in the relationships between environmental elements-activity component (0.130) and the diversity of environmental components -activity component (0.166). The results of the single sample t test suggested that some elements of the biophilic approach affect the quality of the environment and the environmental adaptation for the elderly. Among the 44 items, 38 items have a significant relationship. Thirty six items showed a favorable effect and 2 items indicated an unfavorable effect (use of fire in the site and sports activities) and 6 items had no relationship. Studying the results showed that the most favorable correlation is related to items of green space (4.53), the peaceful feeling resulted from being in nature (4.49), the smell of flowers and plants (4.49), the variety of trees (4.41), and birdsong (4.40) while d the lowest correlation related to the four inverse items, i.e. not being afraid of the dense trees (2.55), cloudy and rainy weather (2.69), not being afraid of nature (2.71) and not being afraid of quiet and lonely space (2/83). In terms of the sports activity and walking item and regarding the fact that this item has an unfavorable relationship in general statistics, re-examination of the results in all three complexes clearly indicated that in Derak (3.41) and Ghazal (3.04) this relationship is favorable and it is unfavorable in Bouali complex (61/2). It is possible to consider the poor quality condition of the physical environment in BoAli Complex as influential in the unfavorability of this index.

Conclusion

Environment adaptation with the help of the elements of nature and naturalistic approaches such as biophilic approach can be effective in compensating the physical, mental and cognitive deficiencies of the elderly  and it can be a major contributor to reducing the basic problems of the elderly, such as the cost of maintenance, care, decreasing medical costs, and as a result, increasing life expectancy and achieving active and sustainable aging, which is one of the objectives of the World Health Organization in the 21st century.

According to the results of the tests conducted in this research, it was found that the elements of the biophilic approach have a significant correlation and relationship with the environmental quality components that are effective in the adaptation of the environment. Biophilic activity has the highest effect (5.38), while the environmental elements (4.16), natural forms (3.89), diversity of environmental components (3.87), spatial orientation (3.54) and the effect of the spatial nature. (2/25) are in the next ranks. A desirable environment can be provided by creating an appropriate context and necessary facilities to perform biophilic activities such as walking, gardening, flower gardening. The analysis of the results showed that the biophilic elements have the highest effect on the quality of environment components, i.e. green space elements, the peaceful feeling from being in nature, the smell of flowers and plants, the diversity of trees, the birdsong, the variety of space building, feeding animals, the diversity of scenery, the use of soil and materials in natural colors and paying attention to the natural sound and voices (music and tunes). Study of the results related to the sports activity indicator in complexes with different environmental quality revealed that by providing an appropriate environment quality, the motivation and willingness of the elderly to do sports activities, such as walking, will increase. The results obtained here have been used to provide solutions for adaptation of the environment in three physical, activity-social and conceptual dimensions.

 

Keywords:

The Elderly, Biophilic Approach, Outdoor Space of Residential Complex, Adaptation of Environment.

 

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]