تحلیل و ارزیابی بافت فرسوده شهری با تاکید بر زیست پذیری شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر شیراز)
محسن پورخسروانی
1
(
گروه جغرافیا، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
)
علی اصغر عبدالهی
2
(
دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه شهید باهنر کرمان
)
محسن بریزی
3
(
گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
)
کلید واژه: بافت فرسوده, توسعه پایدار, زیست پذیری, شهر شیراز,
چکیده مقاله :
امروزه زیست پذیری در بستر شهر یک امر مهم تلقی میشود. زیست پذیری نیز زیر مجموعهای از اهداف پایداری است که به طور مستقیم بر روی افراد اجتماع تاثیر میگذارد و شامل توسعه اقتصاد محلی، کیفیت محیطی، عدالت، دسترسی، امنیت، سلامت عمومی و انسجام اجتماعی است. به همین منظور هدف پژوهش حاضر تحلیل و ارزیابی زیستپذیری بافت فرسوده شهر شیراز میباشد. روش انجام پژوهش تحلیل و توصیفی و شیوه جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه-ای، میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون T تک نمونهای، مدل رگرسیون گام به گام و مدل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون T نشان میدهد که ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مدیریتی زیست پذیری بافت فرسوده شهر شیراز وضعیت قابل قبولی ندارد و دارای سطح مطلوب و مناسبی نمیباشد. تحلیل نتایج مدل رگرسیون گام به گام نشان میدهد که در شاخص کالبدی میزان فشردگی ابنیه مسکونی و ریز دانگی قطعات، در شاخص اجتماعی حس تعلق به محله و امنیت اجتماعی، در شاخص اقتصادی فرصتهای درآمدزایی، در شاخص زیست محیطی آلودگی کارگاهی و آلودگی صوتی و در شاخص مدیریتی مشارکت مردم در طرحها بیشترین تاثیر گذاری داشته است. همچنین نتایج تحلیل مدل سلسله مراتبی AHP نشان میدهد که شاخص اجتماعی با امتیاز ( 36/0) در رتبه اول و شاخص کالبدی با امتیاز (233/0) و شاخص مدیریتی با امتیاز ( 175/0)، شاخص زیست محیطی با امتیاز( 161/0) و شاخص اقتصادی با امتیاز ( 099/0) در مراحل بعدی قرار گرفتهاند و هیچ کدام یک از شاخصها وضعیت متوسط را کسب نکردهاند که این موضوع توجه جدی مسئولین به این منطقه تاریخی را می-طلبد.
چکیده انگلیسی :
Today, livability is considered an important matter in the context of the city. Livability is also a sub-set of sustainability goals that directly affects people in the community and includes the development of the local economy, environmental quality, justice, access, security, public health and social cohesion. For this purpose, the aim of the present study is to analyze and evaluate the viability of worn-out fabric in Shiraz city. The method of conducting analytical and descriptive research and the method of collecting documentary and library information was field and questionnaire completion. To analyze the data, one-sample T-test, step-by-step regression model and hierarchical AHP model were used. The results of the T-test show that the physical, social, economic, environmental and management dimensions of the livability of the dilapidated fabric of Shiraz city are not acceptable and do not have a favorable and suitable level. The analysis of the results of the step-by-step regression model shows that in the physical index the degree of residential building compactness and the small size of the parts, in the social index the sense of belonging to the neighborhood and social security, in the economic index of income generation opportunities, in the environmental index of workplace pollution and Noise pollution and the management index of people's participation in projects have had the greatest impact. Also, the results of the AHP hierarchical model analysis show that the social index with a score of (0.36) ranks first, the physical index with a score of (0.233) and the management index with a score of (0.175), the environmental index with a score of (0.175) (0.161) and the economic index with a score of (0.099) have been placed in the next stages and none of the indicators have achieved an average status, which calls the authorities' serious attention to this historical region.
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online): 2476-3845
|
Spring 2021. Vol 12. Issue 44 |
Research Paper
Analysis And Evaluation Of Urban Worn Texture With Emphasis On Urban Livability (Case Study: Shiraz city)
Abstract Today, livability is considered an important matter in the context of the city. Livability is also a sub-set of sustainability goals that directly affects people in the community and includes the development of the local economy, environmental quality, justice, access, security, public health and social cohesion. For this purpose, the aim of the present study is to analyze and evaluate the viability of worn-out fabric in Shiraz city. The method of conducting analytical and descriptive research and the method of collecting documentary and library information was field and questionnaire completion. To analyze the data, one-sample T-test, step-by-step regression model and hierarchical AHP model were used. The results of the T-test show that the physical, social, economic, environmental and management dimensions of the livability of the dilapidated fabric of Shiraz city are not acceptable and do not have a favorable and suitable level. The analysis of the results of the step-by-step regression model shows that in the physical index the degree of residential building compactness and the small size of the parts, in the social index the sense of belonging to the neighborhood and social security, in the economic index of income generation opportunities, in the environmental index of workplace pollution and Noise pollution and the management index of people's participation in projects have had the greatest impact. Also, the results of the AHP hierarchical model analysis show that the social index with a score of (0.36) ranks first, the physical index with a score of (0.233) and the management index with a score of (0.175), the environmental index with a score of (0.175) (0.161) and the economic index with a score of (0.099) have been placed in the next stages and none of the indicators have achieved an average status, which calls the authorities' serious attention to this historical region.
|
Received Accepted: 2019/12/17 PP:
Keywords: livability, worn texture, sustainable development, Shiraz city |
Use your device to scan and read the article online
|
Citation:
DOI:
|
Extended Abstract
Introduction
Liveability is a subset of sustainability goals that directly affect community members, and includes local economic development, environmental quality, equity of access, security, public health, and social solidarity (Pandey, 2013). Today, worn-out urban tissues have attracted the attention of experts in terms of livability. The livability of the worn-out urban fabric refers to the parts of the legal boundaries of the city that are vulnerable due to physical wear and tear, lack of proper vehicle access, facilities and services, the presence of harmful uses, the presence of unsafe structures and urban infrastructure They have little economy. These structures cannot be renovated due to the poverty of the residents and their owners, therefore investors have a great incentive to invest in them (Charani, 2014: 14). On the other hand, the historical context are the contexts that include works left from the past, full of images and imaginations of the city and a new and irreplaceable place, which can help in making communities aware of the cultural and historical values of the city. In this regard, this research tries to evaluate and analyze urban livability in the worn-out fabric of Shiraz city.
Methodology
Shiraz city is located at 52°29' to 52°36' east longitude and 29°33' to 29°41' north latitude. Its height from sea level varies between 1480 and 1670 meters in different parts of the city. The methodology of this research is descriptive-analytical and based on the survey method. Documentary sources, library and field studies have been used to collect data. Then 381 questionnaires were distributed among the residents of worn-out tissue. In the next step, Analytical Hierarchy Model (AHP) will be used to rank and determine the importance of criteria, and then step by step regression method will be used to determine the relationship and dependence between variables. After that, we will check the significant difference between the variables by using the one-sample T-test.
Results and discussion
The findings of the research indicate that the access status of the worn tissue mainly has an irregular structure. In such a way that most of its passages are dead ends and less than 6 meters wide, and the impermeability coefficient in them is less than 30%. Also, most of the materials used in it are wood, brick, clay and cement, which lack technical and engineering calculations. The historical houses of this context are 150 years old or more. Also, the evaluation of the components of the social dimension shows that the lack of sufficient lighting and the lack of green spaces and cultural places in the area of the worn-out fabric have caused problems for the residents. Issues such as the inappropriateness of the living environment and the reduction of the efficiency of worn-out tissue, the completion of the process of wear and tear, physical instability, the formation of social problems, the increase of class distance, the influx of foreign immigrants have caused the residents to not show a sense of belonging to their residential area and migrate from the area. The environmental components show that the distribution of greenery and vegetation in the worn-out fabric is not in a good condition. The amount of green area is 2100 square meters, which is 0.1% of the total green area of other areas. In general, the mean values obtained from the T-test of the significant level between the physical, social, economic, environmental and administrative dimensions in the dilapidated fabric of Shiraz city are less than 5%. This obtained value shows a significant difference with the desired situation.
Conclusion
The results of the research show that renovation and improvement services are not performed well in the area of worn-out fabric of Shiraz city, and this area is still far from living criteria and reaching a standard level of urban quality for citizens. The results of the AHP hierarchical model analysis show that the social index with a score of (3.6) ranks first, the physical index with a score of (2.33) ranks second, and the management index with a score of (0.175) ranks third. Environmental index with a score of (0.161) ranks fourth and economic index ranks last with a score of (0.099). Also, in the social index, attention to the amount of participation with a weight of (0.203) ranks first and the safety of children and women ranks last with (0.031). In the physical index, accessibility status with weight (0.170) is in the first place and the number of parking spaces with the least weight (0.22) is in the last place. In the management index, the expert force with a weight of (0.239) is ranked first and the provision of facilities and services such as loans with a weight of (0.088) is ranked last. In the environmental index, traffic in the neighborhood with a weight of (0.359) and workplace pollution with a weight of (0.066) are ranked last with the lowest weight. In the economic index, income generation opportunities with a weight of (0.356) and affordable housing (0.025) with the lowest weight are ranked last.
Key words: livability, worn texture, sustainable development, Shiraz city
مقاله پژوهشی
تحلیل و ارزیابی بافت فرسوده شهری با تاکید بر زیست پذیری شهری
(مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر شیراز)
چکیده امروزه زیست پذیری در بستر شهر یک امر مهم تلقی میشود. زیست پذیری نیز زیر مجموعهای از اهداف پایداری است که به طور مستقیم بر روی افراد اجتماع تاثیر میگذارد و شامل توسعه اقتصاد محلی، کیفیت محیطی، عدالت، دسترسی، امنیت، سلامت عمومی و انسجام اجتماعی است. به همین منظور هدف پژوهش حاضر تحلیل و ارزیابی زیستپذیری بافت فرسوده شهر شیراز میباشد. روش انجام پژوهش تحلیل و توصیفی و شیوه جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای، میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون T تک نمونهای، مدل رگرسیون گام به گام و مدل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون T نشان میدهد که ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مدیریتی زیست پذیری بافت فرسوده شهر شیراز وضعیت قابل قبولی ندارد و دارای سطح مطلوب و مناسبی نمیباشد. تحلیل نتایج مدل رگرسیون گام به گام نشان میدهد که در شاخص کالبدی میزان فشردگی ابنیه مسکونی و ریز دانگی قطعات، در شاخص اجتماعی حس تعلق به محله و امنیت اجتماعی، در شاخص اقتصادی فرصتهای درآمدزایی، در شاخص زیست محیطی آلودگی کارگاهی و آلودگی صوتی و در شاخص مدیریتی مشارکت مردم در طرحها بیشترین تاثیر گذاری داشته است. همچنین نتایج تحلیل مدل سلسله مراتبی AHP نشان میدهد که شاخص اجتماعی با امتیاز ( 36/0) در رتبه اول و شاخص کالبدی با امتیاز (233/0) و شاخص مدیریتی با امتیاز ( 175/0)، شاخص زیست محیطی با امتیاز( 161/0) و شاخص اقتصادی با امتیاز ( 099/0) در مراحل بعدی قرار گرفتهاند و هیچ کدام یک از شاخصها وضعیت متوسط را کسب نکردهاند که این موضوع توجه جدی مسئولین به این منطقه تاریخی را میطلبد.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: زیست پذیری، بافت فرسوده، توسعه پایدار، شهر شیراز |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
استناد: کاظمیان، غلامرضا، براری، احسان، شریف زاده، فتاح، قربانی زاده، وجه الله (1400): مدل متناسب حکمروایی خوب شهری برای کلانشهرهای کشور و تحلیل یکپارچه وضعیت فعلی (مورد مطالعه: شهر مشهد)، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 12، شماره 44، مرودشت، صص 74- 55.
DOI:
مقدمه:
تمامی عوامل انسان ساخت و طبیعی موجود در شهر حتی خود انسانها درگیر تغییر و تحولاتی پیوسته و آرام میباشند (نقی زاده ،۱۳۹۴: ۲۷). اساساً شهر پدیدهای است که در تبعیت از تحولات تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در یک قلمرو جغرافیایی شکل میگیرد و از سه رکن اساسی (انسان، ارتباطات و کالبد شهر) تشکیل میشود (رضویان و همکاران،۱۳۹۲: ۱۷). وجود کاربریهای مختلف منطقهبندی شده، سیستم خیابانبندی، ساختمانهای عمومی و فضای سبز، امکانات و شبکه حمل و نقل که در کنار یکدیگر قرار گرفته و میتواند تعریف دیگری از شهر باشد (شکویی،۱۳۸۷: ۳۷۲). در همین راستا زیست پذیری زیر مجموعهای از اهداف پایداری است که به طور مستقیم بر روی افراد اجتماع تاثیر میگذارد و شامل توسعه اقتصاد محلی، کیفیت زیست‌محیطی، عدالت دسترسی امنیت و سلامت عمومی و انسجام اجتماعی میباشد (pandey, 2013). زیستپذیری بافت فرسوده شهری به عرصه‌هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات و خدمات، وجود کاربریهای آسیب‌رسان، وجود ساختارهای غیر ایمن و زیرساخت‌های شهری آسیبپذیر بوده و از ارزش مکانی و اقتصادی نازلی برخوردارند. این بافتها به دلیل فقر ساکنان و مالکین آنها امکان نوسازی خود به خود را نداشته و سرمایه‌گذاران انگیزه زیادی برای سرمایه‌گذاری در آن را دارند (چارانی،۱۳۹۹: ۱۴). این بافتها که از برنامه‌های اصلی تامین زمین درون شهری میباشد وجود بافتهای ارزشمند تاریخی به محلات قدیمی از عوامل تقویت بخش شهر است. فرسودگی در بافتهای شهری بر کالبد بافت و همچنین فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی آن تاثیرگذار است. ویژگی کاربردی و فرسودگی حیات اجتماعی و اقتصادی بافت در یک رابطه متقابل با تشریح یکدیگر کمک کرده و موجب رکود حیات شهری و تنزل شدید کیفیت زیست میشود. با تلفیق تعاریف تخصصی و عمومی از مفهوم فرسودگی میتوان به این نتیجه دست یافت که وقتی عملکرد اصلی بافت شهری در زمینههای کالبدی، اجتماعی و اقتصادی دچار ناکارآمدی شوند این بافتها در روند تصویری قرار میگیرند (نوریان و شریف، : ). بافت فرسوده تاریخی بافتهایی هستند که در برگیرنده آثار به جای مانده از گذشته، مملو از تصاویر و تصورات شهری و مکانی تازه و جایگزین ناپذیری هستند که می‌توانند در آگاه ساختن جوامع از ارزشهای فرهنگی و تاریخی شهر کمک کنند. حفظ آنها علاوه بر برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت مکان بر کیفیت زندگی نیز میافزاید. این آثار عموماً به یکی از دو سه دوره باستان دوره تاریخی و محاسبات تعلق دارند و به ثبت آثار ملی رسیدهاند و یا در لیست آثار با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفتهاند (محمدی ده چشمه،۱۳۹۸: ۹۰). منطقه تاریخی و فرهنگی شهر شیراز با وسعت تقریبی ۳۷۸ هکتار بخشی از محدوده مرکزی شهر شیراز (C.B.D) را شامل میشود و بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت دارد که امروزه منطقه ۸ شهرداری شیراز را تشکیل داده و خود دارای شهرداری مستقل میباشد. این منطقه علاوه بر اینکه هسته اولیه شهر شیراز بوده، در حال حاضر نیز بسیاری از فعالیتهای مرکزی تجاری، مذهبی، خدماتی و اداری را در خود جای داده و ظرفیتهای بالفعل و بالقوه قابل توجهی جهت رونق فعالیتهای سیاحتی، زیارتی، تجاری، فرهنگی و مسکونی دارد (رضایی،: 56-129). تحولات مذكور باعث بر هم خوردن فعاليتها به زيان فعاليت سكونتي و در عوض تمركز فعاليتهاي تجاري و كار شده است كه تبعاً گسترش فعاليتهاي ارتباطي را نيز در پي داشته است. از آنجا كه مورد اخير تناسبي با ظرفيت شبكههاي ارتباطي نداشته و طبيعتاً با افزايش حجم ترافيك و آلودگيهاي صوتي و زيستي توام بوده، خود به عنوان عامل دافع و تضعيف كننده گرايش به سكونت در اين منطقه عمل كرده است. در همین راستا این پژوهش سعی دارد زیست پذیری شری در بافت فرسوده شهر شیراز را ارزیابی و تحلیل نماید.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
نظریه زیست پذیری که در ابتدا بر مبنای کار آبراهام مازلو در زمینه نیازهای انسانی شکل گرفت. هدف و آرمان اصلی انسان را تربیت و تلاش در دست یافتن به مرتبه والای انسانی و همانا تحقق خویشتن یا خودشکوفایی میداند (yang،2011). وینهوون جامعه شناس هلندی به عنوان کسی که در مطالعات مربوط به شادمانی در معنا و مفهوم لذت ذهنی از زندگی و کیفیت زندگی پیشتاز است به توسعه نظریههای زیست پذیری پرداخته است. در مطالعات او شادمانی در زندگی اندازه‌ای است که یک نفر در مورد کیفیت زندگی خودش به طور مطلوب قضاوت میکند (محمدی ده چشمه،۱۳۹۸: ۸۱). موضوع شادمانی یک هدف مهم و با ارزش در سیاستهای اجتماعی است یک توافق کلی بین همه پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی وجود دارد که باید برای کاهش درد و آلام افراد و افزایش میزان رضایتمندی از زندگی تلاش نمود. پیشبینیها در خصوص سطح و میزان پراکندگی شادمانی در میان افراد ملتها از تئوری اصلی شادمانی به عنوان تئوری مقایسه تئوری فولکلور و تئوری زیست پذیری مشتق شده است. در حقیقت تکاپو برای زیست پذیری اخیراً به یک مسئله کلیدی شهری در سراسر دنیا تبدیل شده است. آلمانها در مورد (Lebensqualitat) صحبت میکنند، سوئدیها آن را (Livs Kraftighet) نامیدهاند و بریتانیاییها و آمریکاییها واژه (Live ability) را به کار می‌برند (kashef, 2016). خاستگاه مفهوم شهر زیست پذیر به یونان باستان برمیگردد. دورهای که اشخاص در پی ارتقاء ایدئولوژیک و مفهوم انصاف و عدالت بودند. تاریخ مفهوم زیست پذیری به دهه ۱۹۵۰ برمیگردد زمانی که مفهوم زیست پذیری در جامعه شناسی شهری و روستایی در تجزیه و تحلیل کاهش اجتماعی روستایی کوچک در تقابل با شهرنشینی سریع به کار برده می‌شد. در این زمان عدم تعادل در فرصتهای شغلی و استانداردهای زندگی که بین مناطق روستایی و مراکز شهری و در حال رشد پرا کنده شده بود منجر به مهاجرت جمعیت روستایی شد که به ماندن در شرایط زندگی اجتماعی و روستایی متمایل نبودند و زیست پذیری سکونتگاه های روستایی به واسطه این امر تضعیف شده بود (حاتمی نژاد،۱۳۹۶: ۶۵). شهر قابل زیست باید به زیور هنر در طرح فضاهای عمومی خود آراسته باشد. ارتقاء سطح بهداشت عمومی و سلامتی جسمی و روانی جمعیت رفاه عمومی ارتباط مناسب بین بافتهای شهر اعتدال در شرایط اجتماعی و اقتصادی نظم در طراحی و برنامه ریزی شرط هم خوانی تاسیسات زیربنایی و حمل و نقل مناسب منظرسازی و وجود فضاهای باز و سبز ایمنی در برابر حوادث و اتفاقات طبیعی و اجتماعی دارا بودن مسکن مناسب نبود فقر و اعتیاد و بیکاری اعتدال در تراکم جمعیت و ساختمان تامین نیازمندیهای عمومی و خدمات رفاهی و مکانیابی صحیح کاربریهای بزرگ زمین از مشخصههای یک شهر قابل زیست و سالم است. رواج ارتباطات مناسب اجتماعی و تمدن ساز بودن شهر نیز از جمله خصوصیات شهر قابل زیست است. پدیده تراکم بیش از حد و تراکم جمعیت به شهرهای غول‌آسای منجر میشود که دستیابی به شهر قابل زیست و سالم را با مشکلات زیادی مواجه می‌سازد با این همه از میان شهرهای بزرگ جهان شهرهای نیز وجود دارد که طبق معیارهای سازمان بهداشت جهانی و نهادهای اجتماعی بین المللی شرایط یک شهر قابل زیست را دارند به عنوان مثال شهرهای سیاتل و ونکوور در آمریکای شمالی از این جمله هستند (حاتمی نژاد،۱۳۹۶: ۷۱).
به طور کلی زیست پذیری از طریق عملکرد سه حوزه اصلی: کیفیت زیست محیطی، امنیت محلات و رفاه فردی تعریف میشود. با توجه به اهمیت موضوع تاکنون محققین پژوشهای مختلفی را در این زمینه انجام دادهاند. از جمله، ساسان پور و همکاران () در پژوهشی تحت عنوان، بررسی قابلیت زیست پذیری مناطق شهری ارومیه که به با به‌کارگیری مدل تازه ابداع شدهRALSPI1 مورد سنجش قرار گرفت، نتیجه میگیرند که، مناطق مختلف شهر ارومیه از نظر زیست پذیری وضعیت مطلوبی ندارند که اگر این مسئله بررسی نشود در بلندمدت با چالش‌های زیادی مواجه خواهد بود. در پژوهشی دیگر برزگر و همکاران (۱۳۹۸) ضمن تحلیل سکونتگاههای غیررسمی شهر زنجان با رویکرد زیست پذیری که با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، و تکنیکهای (Topsis-ANP) صورت گرفته است نتیجه میگیرند که ضریب تأثیر بعد کالبدی بیشتر از سایر ابعاد بر وضعیت حاکم بر محلات تاثیرگذار میباشد. همچنین حیدری و همکاران (۱۳۹۷) در پژوهشی تحت عنوان واکاوی تیپولوژیک رویکرد زیست پذیری در بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان که با استفاده از تکنیکهای دندروگرام خوشه بندی- سلسله مراتبی و تحلیل ANOVA صورت گرفته است نتیجه میگیرند که، با عنایت به وجود عوامل متفاوت تأثیر گذار بر وضعیت زیستپذیری؛ گونه های متفاوت از این وضعیت در پهنه بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان ظاهر شده است. الیسون و پیترز2 (2011) در پژوهش تحت عنوان حفاظت مراکز تاریخی و شهرهای زیست پذیر علاوه بر اینکه۱۰ شهر زیست پذیر جهان را در سال ۲۰۱۰ معرفی نمودند، شاخصهای شهر زیست پذیر بر مبنای واحدهای همسایگی ساخت مسکن و توریست را مورد تحلیل قرار دادند. آنها نتیجه میگیرند که برنامه بایستی تلاش کند که مکانهای تاریخی شهر جذاب تر و قابل دسترس برای همه اقشار شهروندان باشد. ایشان تاکید میکنند که، تخصیص اعتبارات به منظور حفاظت و زیست پذیری مراکز تاریخی و قدیمی شهر نقش حیاتی دارد.
زیست پذیری در بافت فرسوده دارای ابعاد مختلفی می باشد.- بعد اقتصادی: اقتصاد یکی از مهم ترین ویژگی های حیاتی زندگی افراد جامعه می باشد که تامین کننده مشاغل و درآمد بوده و در سلامتی افراد نقش مهمی دارد. (خزایی نژاد،۱۳۹۵: ۴۴). بعد اقتصادی در زیست پذیری شاخص های زیر را بررسی می کند: در آمد، سرمایه گذاری، اشتغال، زیر ساخت و امکانات و مسکن(حاتمی نژاد و همکاران،۱۳۹۶: ۹۴).۲- بعد زیست محیطی: محیط زیست، زیرساختی است که تأمین کننده ی منابع طبیعی، ظرفيت دفع زباله و ارتباط بین انسان و محیط طبیعی است (خراسانی و همکاران، ۱۳۹۲: ۱۷۱). در بعد زیست محیطی شاخص های زیر را مورد سنجش قرار داده ایم: آلودگی هوا، آلودگی صوتی، پسماند، فضای سبز و پارک(خزایی نژاد،۱۳۹۵: ۴۸).٣- بعد اجتماعی: بعد اجتماعی وابسته به عدالت است. توزیع اجتماعی و فضایی منابع اقتصادی و زیست محیطی به نحو عادلانه، همچنین سیستم های حکومتی که همه ی شهروندان را محسوب می کنند. شاخص های اجتماعی در زیست پذیری عبارتند از: مشارکت و تعامل، امنیت، هویت و حس تعلق و روابط اجتماعی(میرزایی خوندابی،۱۳۹۶).- بعد کالبدی- فضایی: منظره پایدار محیط زندگی، از مهم ترین موضوعات جهت بالا بردن سطح کیفی فضای زندگی شهروندان است. (رزقی،۱۳۹۵: ۹۷). شاخص های کالبدی- فضایی شامل: دسترسی به خدمات و امکانات، کیفیت ابنیه، نفوذپذیری، تراکم، سیما و منظر، عناصر هویتی، ایمنی، پیاده محوری، حمل و نقل است(سعیدی و همکاران،۱۳۸۷: ۶۴۰).- بعد مدیریتی مدیریت شهری : به مواردی از قبیل برنامه ریزی، خدمات رسانی، مدیریت فرهنگ محلی، انجام پروژه های عمرانی و ... می شود. بلکه جهت دهی فعالیت های شهری و ترسیم چشم انداز شهر در راستای دستیابی به توسعه پایدار از جمله مهمترین وظایف مدیران شهری به شمار می رود. یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را بشناسد. شاخص های شناسایی شده در زیست پذیری این بعد شامل: تخصص و شناخت، مشارکت و ارتباط، اعتماد، رضایت و تسهیلات مالی(خزایی نژاد،۱۳۹۵: ۵۰-۲۷).
مواد و روش تحقیق:
روش شناسی این پژوهش توصیفی – تحلیلی و بر مبنای شیوه ی پیمایشی است. روش گردآوری اطلاعات، نخست به صورت اسنادی (مراجعه به سازمانها و ارگانهای مربوطه جهت استفاده از اطلاعات و نقشهها) و کتابخانهای ( مطالعه مبانی نظری در مورد تعیین ارزیابی شاخصهای زیست پذیری شهری ) و در مراحل بعدی مطالعه میدانی می باشد. سپس پرسشنامه زیست پذیری بین 381 نفر از ساکنان بافت فرسوده شیراز توزیع گردید. در مرحله بعد جهت رتبه بندی و تعیین اهمیت معیارها از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) که یکی از روش های پر کاربرد برای رتبه بندی و تعیین اهمیت معیارها میباشد، استفاده خواهد شد. سپس برای تعیین ارتباط و وابستگی بین متغیرها از روش رگرسیون گام به گام استفاده خواهد شد. بعد از آن با استفاده از آزمون T تک نمونهای، تفاوت معنادار بین متغیرها ( که آیا تفاوت معنادار به مقدار ثابت وجود دارد یا نه؟ ) را بررسی خواهیم کرد.
بحث و ارائه یافتهها:
ارزیابی شاخص های زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده به وسیله پرسشنامه با کمک ساکنین انجام شده است. در مجموع ۳۸۱ پرسشنامه، ۱۱۸ نفر زن و ۲۶۳ نفر مرد به پرسشنامه پاسخ داده اند که فراوانی سنی این افراد ( ۱۲ نفر کمتر از ۲۰ سال، ۲۰۴ نفر بین ۲۰ تا ۳۵ سال، ۱۵۶ نفر بین ۳۵ تا ۵۰ نفر و ۹ نفر بیشتر از ۵۰ سال) و فراوانی وضعیت اشتغال ( ۹ نفر بیکار، ۱۳۸ نفر آزاد، ۷۴ نفر کارمند، ۱۲۳ نفر دانشجو، ۳۷ نفر سایر) و فراوانی میزان تحصیلات ( ۱۴ نفر زیر دیپلم، ۵۵ نفر دیپلم، ۵۴ نفر فوق دیپلم، ۲۱۹ نفر لیسانس، ۳۹ نفر فوق لیسانس و بالاتر) پاسخگو بودهاند.
ارزیابی بعد کالبدی زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
در ارزیابی بعد کالبدی زیست پذیری محدوده مورد مطالعه به ۱۶ مولفه یا زیر شاخص مورد بررسی قرار گرفته اند که طبق جدول شماره (۱) میزان پاسخگویی به هر یک از مولفهها اشاره شده است.
[1] . RALSPI: مدلی جدید جهت ارزیابی گزینهها و سنجش سطح توسعه سکونتگاهها
[2] .Eric Ellison and Lauren Peters
جدول شماره (۱)ارزیابی مولفه های بعد کالبدی زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
کاربری های مخروبه و متروکه | نفوذ پذیری محله | کیفیت ابنیه | دسترسی اسان به خدمات | ||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| ||
۶ | ۱۸ | ۵۲ | ۱۵۶ | ۱۴۹ | فراوانی | ۶ | ۱۵ | ۵۹ | ۱۴۷ | ۱۵۴ | فراوانی | ۶ | ۱۸ | ۴۸ | ۱۵۹ | ۱۵۰ | فراوانی | ۲ | ۱۹ | ۶۳ | ۱۴۶ | ۱۵۱ | فراوانی | ||
۶/۱ | ۷/۴ | ۶/۱۳ | ۹/۴۰ | ۱/۳۹ | درصد | ۶/۱ | ۹/۳ | ۵/۱۵ | ۶/۳۸ | ۴/۴۰ | درصد | ۶/۱ | ۷/۴ | ۶/۱۲ | ۷/۴۱ | ۴/۳۹ | درصد | ۵/ | ۵ | ۵/۱۶ | ۳/۳۸ | ۶/۳۹ | درصد | ||
۶/۱ | ۷/۴ | ۶/۱۳ | ۹/۴۰ | ۱/۳۹ | درصد فراوانی | ۶/۱ | ۹/۳ | ۵/۱۵ | ۶/۳۸ | ۴/۴۰ | درصد فراوانی | ۶/۱ | ۷/۴ | ۶/۱۲ | ۷/۴۱ | ۴/۳۹ | درصد فراوانی | ۵/ | ۵ | ۵/۱۶ | ۳/۳۸ | ۶/۳۹ | درصد فراوانی | ||
۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۷/۹۳ | ۱/۸۰ | ۱/۳۹ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۵/۹۴ | ۷۹ | ۴/۴۰ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۷/۹۳ | ۱/۸۱ | ۴/۳۹ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۵/۹۹ | ۵/۹۴ | ۷۸ | ۶/۳۹ | درصد تجمعی | ||
مبلمان شهری | سازگاری عرض معابر | تراکم طبقات | میزان فشردگی ابنیه مسکونی | ||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| ||
۱۱ | ۱۹ | ۸۳ | ۱۴۶ | ۱۲۲ | فراوانی | ۷ | ۱۴ | ۵۲ | ۱۴۱ | ۱۶۷ | فراوانی | ۱۱ | ۲۷ | ۵۸ | ۱۴۸ | ۱۳۷ | فراوانی | ۱۶ | ۲۹ | ۶۲ | ۱۳۲ | ۱۴۲ | فراوانی | ||
۹/۲ | ۵ | ۸/۲۱ | ۳/۳۸ | ۳۲ | درصد | ۸/۱ | ۷/۳ | ۶/۱۳ | ۳۷ | ۸/۴۳ | درصد | ۹/۲ | ۱/۷ | ۲/۱۵ | ۸/۳۸ | ۳۶ | درصد | ۲/۴ | ۶/۷ | ۳/۱۶ | ۶/۳۴ | ۲/۳۷ | درصد | ||
۹/۲ | ۵ | ۸/۲۱ | ۳/۳۸ | ۳۲ | درصد فراوانی | ۸/۱ | ۷/۳ | ۶/۱۳ | ۳۷ | ۸/۴۳ | درصد فراوانی | ۹/۲ | ۱/۷ | ۲/۱۵ | ۸/۳۸ | ۳۶ | درصد فراوانی | ۲/۴ | ۶/۷ | ۳/۱۶ | ۶/۳۴ | ۲/۳۷ | درصد فراوانی | ||
۱۰۰ | ۱/۹۷ | ۱/۹۲ | ۳/۷۰ | ۳۲ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۲/۹۸ | ۵/۹۴ | ۸/۸۰ | ۸/۴۳ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۱/۹۷ | ۹۰ | ۸/۷۴ | ۳۶ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۸/۹۵ | ۲/۸۸ | ۹/۷۱ | ۲/۳۷ | درصد تجمعی | ||
کیفیت معابر | ایمنی واحد های مسکونی | عناصر هویت بخش | کیفیت مطلوب سیما و منظر شهری | ||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| ||
۱۰ | ۲۷ | ۵۶ | ۱۵۱ | ۱۳۷ | فراوانی | ۶ | ۱۳ | ۴۰ | ۱۵۴ | ۱۶۸ | فراوانی | ۱۳ | ۲۶ | ۷۲ | ۱۳۸ | ۱۳۲ | فراوانی | ۷ | ۲۹ | ۵۵ | ۱۶۴ | ۱۲۶ | فراوانی | ||
۶/۲ | ۱/۷ | ۷/۱۴ | ۶/۳۹ | ۳۶ | درصد | ۶/۱ | ۴/۳ | ۵/۱۰ | ۴/۴۰ | ۱/۴۴ | درصد | ۴/۳ | ۸/۶ | ۹/۱۸ | ۲/۳۶ | ۶/۳۴ | درصد | ۸/۱ | ۶/۷ | ۴/۱۴ | ۴۳ | ۱/۳۳ | درصد | ||
۶/۲ | ۱/۷ | ۷/۱۴ | ۶/۳۹ | ۳۶ | درصد فراوانی | ۶/۱ | ۴/۳ | ۵/۱۰ | ۴/۴۰ | ۱/۴۴ | درصد فراوانی | ۴/۳ | ۸/۶ | ۹/۱۸ | ۲/۳۶ | ۶/۳۴ | درصد فراوانی | ۸/۱ | ۶/۷ | ۴/۱۴ | ۴۳ | ۱/۳۳ | درصد فراوانی | ||
۱۰۰ | ۴/۹۷ | ۳/۹۰ | ۶/۷۵ | ۳۶ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۹۵ | ۵/۸۴ | ۱/۴۴ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۶/۹۶ | ۸/۸۹ | ۹/۷۰ | ۶/۳۴ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۲/۹۸ | ۶/۹۰ | ۱/۷۶ | ۱/۳۳ | درصد تجمعی | ||
وضعیت تعداد و کیفیت پارکینگ ها | مساحت مناسب و کافی مسکن | کیفیت پیاده رو های محله | ارائه خدمات حمل و نقل مناسب | ||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| ||
۲۰ | ۳۲ | ۷۳ | ۱۴۲ | ۱۱۴ | فراوانی | ۶ | ۲۴ | ۶۲ | ۱۵۱ | ۱۳۸ | فراوانی | ۱۹ | ۳۷ | ۵۵ | ۱۳۳ | ۱۳۷ | فراوانی | ۲۵ | ۴۴ | ۶۴ | ۱۳۱ | ۱۱۷ | فراوانی | ||
۲/۵ | ۴/۸ | ۲/۱۹ | ۳/۳۷ | ۹/۲۹ | درصد | ۶/۱ | ۳/۶ | ۳/۱۶ | ۶/۳۹ | ۲/۳۶ | درصد | ۵ | ۷/۹ | ۴/۱۴ | ۹/۳۴ | ۳۶ | درصد | ۶/۶ | ۵/۱۱ | ۸/۱۶ | ۴/۳۴ | ۷/۳۰ | درصد | ||
۲/۵ | ۴/۸ | ۲/۱۹ | ۳/۳۷ | ۹/۲۹ | درصد فراوانی | ۶/۱ | ۳/۶ | ۳/۱۶ | ۶/۳۹ | ۲/۳۶ | درصد فراوانی | ۵ | ۷/۹ | ۴/۱۴ | ۹/۳۴ | ۳۶ | درصد فراوانی | ۶/۶ | ۵/۱۱ | ۸/۱۶ | ۴/۳۴ | ۷/۳۰ | درصد فراوانی | ||
۱۰۰ | ۸/۹۴ | ۴/۸۶ | ۲/۶۷ | ۹/۲۹ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۱/۹۲ | ۹/۷۵ | ۲/۳۶ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۹۵ | ۳/۸۵ | ۹/۷۰ | ۳۶ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۳ | ۹/۸۱ | ۱/۶۵ | ۷/۳۰ | درصد تجمعی | ||
منبع : یافته های تحقیق ،۱۴۰۱
وضعیت دسترسیهای بافتهای فرسوده که عمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شدهاند عمدتاً از ساختاری نامنظم -برخوردارند و دسترسیهای موجود درآنها عمدتاً پیاده میباشد به گونهای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از 6 متر بوده و ضریب نفوذناپذیری در آنها کمتر از 30 درصد است. بیشترین مواد و مصالح استفاده شده در آن چوب،آجر،خشت و سیمان میباشد که فاقد محاسبات فنی و مهندسی است.قدمت خانه های تاریخی این بافت به ۱۵۰ سال و بلکه بیشتر می رسد که متاسفانه توجه خاصی به آن نمی شود که بسیاری از این خانه ها (۸ هکتار) با اجرای طرح حرم تا حرم از بین رفته است. و تعدادی از این بناها به عملکرد فرهنگی ( مانند بوم گردی) تغییر کاربری داده است. تمامی این بناها از مصالح سنگ ، اجر و خشت ساخته شده اند. با توجه به ینکه محدوده بافت فرسوده به عنوان قطب تجاری شهر به حساب می آید و دارای مکان های ها و جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیاری می باشد، اما مشکل پارکینگ یکی از مهم ترین مشکلات آن به حساب می آید. به جز پارکینگ زائر ۱ با مساحت (۵۰۰۰ متر) و پارکینگ حضرتی با ( ۳۷۰۰ متر) به عنوان بزرگترین پارکینگ در محدوده به حساب می آید. در بیشتر موارد با تخریب بناهای فرسوده به دلیل از کار افتادگی به صورت موقت به پارکینگ تبدیل می شود که این پارکینگ ها به دلیل نا امن بودن و دور از دسترس ، استفاده مناسبی از آن نمی شود و سرمایه گذاران بخش خصوصی تمایلی به احداث پارکینگ چند طبقاتی و مجهز وامن ندارند. در طول روز جمعیتی بالغ بر ۱۵۰ هزار نفر به منطقه ۸ وارد می شوند که این حجم از جمعیت با خودروی شخصی نیاز به احداث پارکینگ دارد. مجموع متراژ کل پارکینگ های محدوده بافت فرسوده اعم از استاندارد و غیر استاندارد ۲۲ هزار مترمربع می باشد
شکل شماره(۳)- راههای دسترسی و ابنیه های تاریخی
ارزیابی مولفه های بعد اجتماعی زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
در ارزیابی بعد اجتماعی زیست پذیری محدوده مورد مطالعه به ۷ مولفه یا زیر شاخص مورد بررسی قرار گرفته اند که طبق جدول شماره (۲) میزان پاسخگویی به هر یک از مولفه ها اشاره شده است.
جدول شماره (۲)-ارزیابی مولفه های بعد اجتماعی زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
میزان امنیت اجتماعی | میزان تمایل به سکونت | میزان مشارکت ساکنان | سابقه سکونت درمحله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی زیاد ۱۰ بیشتر | زیاد ۷تا۱۰ | متوسط ۵تا۷ | کم ۳ تا۵ | خیلی کم ۱تا۲ |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
۱۳ | ۲۴ | ۶۱ | ۱۲۹ | ۱۵۴ | فراوانی | ۸ | ۲۶ | ۴۲ | ۱۳۸ | ۱۶۷ | فراوانی | ۹ | ۲۳ | ۵۷ | ۱۳۹ | ۱۵۳ | فراوانی | ۶۵ | ۱۰۷ | ۱۰۰ | ۶۲ | ۴۷ | فراوانی | ||||||||||||||||||||||||||||||
۴/۳ | ۳/۶ | ۱۶ | ۹/۳۳ | ۴/۴۰ | درصد | ۱/۲ | ۸/۶ | ۱۱ | ۲/۳۶ | ۸/۴۳ | درصد | ۴/۲ | ۶ | ۱۵ | ۵/۳۶ | ۲/۴۰ | درصد | ۱/۲۷ | ۱/۲۸ | ۲/۲۶ | ۳/۱۶ | ۳/۱۲ | درصد | ||||||||||||||||||||||||||||||
۴/۳ | ۳/۶ | ۱۶ | ۹/۳۳ | ۴/۴۰ | درصد فراوانی | ۱/۲ | ۸/۶ | ۱۱ | ۲/۳۶ | ۸/۴۳ | درصد فراوانی | ۴/۲ | ۶ | ۱۵ | ۵/۳۶ | ۲/۴۰ | درصد فراوانی | ۱/۲۷ | ۱/۲۸ | ۲/۲۶ | ۳/۱۶ | ۳/۱۲ | درصد فراوانی | ||||||||||||||||||||||||||||||
۱۰۰ | ۶/۹۶ | ۳/۹۰ | ۳/۷۴ | ۴/۴۰ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۹/۹۷ | ۱/۹۱ | ۱/۸۰ | ۸/۴۳ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۶/۹۷ | ۶/۹۱ | ۶/۷۶ | ۲/۴۰ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۹/۸۲ | ۹/۵۴ | ۶/۲۸ | ۳/۱۲ | درصد تجمعی | ||||||||||||||||||||||||||||||
| میزان امنیت کودکان و زنان | وضعیت کیفیت تعاملات اجتماعی | حس تعلق ساکنین به محله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
۱۲ | ۳۵ | ۵۴ | ۱۱۸ | ۱۶۲ | فراوانی | ۱۰ | ۱۹ | ۵۷ | ۱۴۵ | ۱۵۰ | فراوانی | ۱۰ | ۳۰ | ۵۸ | ۱۵۵ | ۱۲۸ | فراوانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
۱/۳ | ۲/۹ | ۲/۱۴ | ۳۱ | ۵/۴۲ | درصد | ۶/۲ | ۵ | ۱۵ | ۱/۳۸ | ۴/۳۹ | درصد | ۶/۲ | ۹/۷ | ۲/۱۵ | ۷/۴۰ | ۶/۳۳ | درصد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
۱/۳ | ۲/۹ | ۲/۱۴ | ۳۱ | ۵/۴۲ | درصد فراوانی | ۶/۲ | ۵ | ۱۵ | ۱/۳۸ | ۴/۳۹ | درصد فراوانی | ۶/۲ | ۹/۷ | ۲/۱۵ | ۷/۴۰ | ۶/۳۳ | درصد فراوانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
۱۰۰ | ۹/۹۶ | ۷/۸۷ | ۵/۷۳ | ۵/۴۲ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۷ | ۴/۹۲ | ۴/۷۷ | ۴/۳۹ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۷ | ۵/۸۹ | ۳/۷۴ | ۶/۳۳ | درصد تجمعی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
متاسفانه در محدوده بافت فرسوده دلایلی مانند کمبود نیروی انسانی متخصص با مهارت کافی و مناسب و نبود نگرش مناسب برای اجرای طرح ها و نبود ارتباط با مجریان و دست اندر کاران طرح از جمله این مشکلات است. مسئله امینت اجتماعی و فضاهای جرم و جنایت متاسفانه در بافت فرسوده تمام شهرها با مشکلاتی رو به رو می باشد که بافت فرسوده شهر شیراز از این قاعده مستثنا نیست. نبود روشنایی کافی و کمبود فضاهای سبز و اماکن فرهنگی در محدوده بافت فرسوده باعث بروز مشکلاتی برای ساکنین شده است. مسائلی از جمله نامناسب بودن محیط زندگی و کاهش کارایی بافت ، تکمیل روند فرسودگی ، ناپایداری کالبدی ، شکل گیری معضلات اجتماعی ، افزایش فاصله طبقاتی ، حجوم مهاجران خارجی ( افغانها) باعث شده است تا ساکنین حس تعلق به منطقه سکونت خود نشان ندهند و موجب رها کردن منطقه و خانه کاشانه خود شوند و به دیگر نقاط شهر سکونت گزینند. وضعیت امنیت زنان و کودکان در محدوده بافت فرسوده وضعیت خیلی ضعیفی را نشان می دهد که تمامی ساکنین این محدوده از این وضعیت گله وشکایت داشتند. فضاهای L و U شکل و بناهای تخریب شده و رها شده موجب ترس و وحشت برای ساکنین شده و زمینه استفاده این مکان ها به وسیله افراد معتاد و کارتن خواب فضای ناامنی را ایجاد می کند. مهم ترین راهکار برای این مسئله پلیس بیشتر و سرعت بخشیدن به بازسازی کوچه ها و بناهای تخریب شده است. نبود امینت باعث مهاجرت ساکنین و جایگزینی افراد مهاجر مخصوصا اتباع خارجی ( افغان ها ) و همچنین معتادان و افراد بزهکار را فراهم کرده است .نبود فضای سبز کافی و اماکن فرهنگی امنیت زنان و کودکان را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد.
ارزیابی مولفه های بعد اقتصادی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
در ارزیابی مولفه های بعد اقتصادی زیست پذیری محدوده مورد مطالعه به ۸ مولفه یا زیر شاخص مورد بررسی قرار گرفته اند که طبق جدول شماره (۳) میزان پاسخگویی به هر یک از مولفه ها اشاره شده است.
جدول شماره (۳)-ارزیابی مولفه های بعد اقتصادی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
وجود جاذبه های تاریخی و جذب گردشگر | وضعیت وجود استاندارد های زندگی | سرمایه گذاری بخش خصوصی در محله | میزان فرصت های درآمدزایی | ||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
|
۵۰ | ۵۰ | ۷۹ | ۱۰۴ | ۹۸ | فراوانی | ۶ | ۳۵ | ۶۱ | ۱۴۱ | ۱۳۸ | فراوانی | ۲۸ | ۶۵ | ۸۳ | ۱۱۶ | ۸۹ | فراوانی | ۳۷ | ۷۴ | ۹۶ | ۹۷ | ۷۷ | فراوانی |
۱/۱۳ | ۱/۱۳ | ۷/۲۰ | ۳/۲۷ | ۷/۲۵ | درصد | ۶/۱ | ۲/۹ | ۱۶ | ۳۷ | ۲/۳۶ | درصد | ۳/۷ | ۱/۱۷ | ۸/۲۱ | ۴/۳۰ | ۴/۲۳ | درصد | ۷/۹ | ۴/۱۹ | ۲/۲۵ | ۵/۲۵ | ۲/۲۰ | درصد |
۱/۱۳ | ۱/۱۳ | ۷/۲۰ | ۳/۲۷ | ۷/۲۵ | درصد فراوانی | ۶/۱ | ۲/۹ | ۱۶ | ۳۷ | ۲/۳۶ | درصد فراوانی | ۳/۷ | ۱/۱۷ | ۸/۲۱ | ۴/۳۰ | ۴/۲۳ | درصد فراوانی | ۷/۹ | ۴/۱۹ | ۲/۲۵ | ۵/۲۵ | ۲/۲۰ | درصد فراوانی |
۱۰۰ | ۹/۸۶ | ۸/۷۳ | ۵۳ | ۷/۲۵ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۸ | ۲/۸۹ | ۲/۷۳ | ۲/۳۶ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۷/۹۲ | ۶/۷۵ | ۸/۵۳ | ۴/۲۳ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۳/۹۰ | ۹/۷۰ | ۷/۴۵ | ۲/۲۰ | درصد تجمعی |
ارائه واحد های مسکونی مقرون به صرفه | کیفیت نیازهای روزانه از مرکز خرید | وضعیت رونق و سر زندگی | وضعیت مشارکت مردم و دولت برای سرمایه گذاری | ||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
|
۱۵ | ۶۶ | ۱۰۰ | ۱۱۳ | ۸۷ | فراوانی | ۳۵ | ۸۰ | ۱۱۹ | ۱۰۲ | ۴۵ | فراوانی | ۷ | ۲۹ | ۵۲ | ۱۲۱ | ۱۷۲ | فراوانی | ۱۳ | ۲۷ | ۵۰ | ۱۲۷ | ۱۶۴ | فراوانی |
۹/۳ | ۳/۱۷ | ۲/۲۶ | ۷/۲۹ | ۸/۲۲ | درصد | ۲/۹ | ۲۱ | ۲/۳۱ | ۸/۲۶ | ۸/۱۱ | درصد | ۸/۱ | ۶/۷ | ۶/۱۳ | ۸/۳۱ | ۱/۴۵ | درصد | ۴/۳ | ۱/۷ | ۱/۱۳ | ۳/۳۳ | ۴۳ | درصد |
۹/۳ | ۳/۱۷ | ۲/۲۶ | ۷/۲۹ | ۸/۲۲ | درصد فراوانی | ۲/۹ | ۲۱ | ۲/۳۱ | ۸/۲۶ | ۸/۱۱ | درصد فراوانی | ۸/۱ | ۶/۷ | ۶/۱۳ | ۸/۳۱ | ۱/۴۵ | درصد فراوانی | ۴/۳ | ۱/۷ | ۱/۱۳ | ۳/۳۳ | ۴۳ | درصد فراوانی |
۱۰۰ | ۱/۹۶ | ۷/۷۸ | ۵/۵۲ | ۸/۲۲ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۸/۹۰ | ۸/۶۹ | ۶/۳۸ | ۸/۱۱ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۲/۹۸ | ۶/۹۰ | ۹/۷۶ | ۱/۴۵ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۶/۹۶ | ۵/۸۹ | ۴/۷۶ | ۴۳ | درصد تجمعی |
(منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
با توجه به اینکه بافتهای فرسوده منبع درآمدی برای گردشگران خارجی میباشد و این گردشگران تمایلی به اقامت در هتلها را ندارند، میتواند منبع درآمدی برای توجه به بوم گردیها و خانههای قابل سکونت تاریخی اشاره کرد که بافت فرسوده شهر شیراز این پتانسیل را دارا می باشد که متاسفانه فقط ۲ مورد بوم گردی در بافت وجود دارد که بیشتر به صورت رستوران میباشد و گردشگران برای اقامت به هتلها میروند. مسئله بعدی نبود کمپهای گردشگری برای همراهی گردشگران در محدوده بافت میباشد که بافت فرسوده شهر شیراز پتانسیل بسیار قوی برای ایجاد این نوع کمپها و درآمدزایی دارد که ویژگی اولیه و کلی بافتهای فرسوده بافت ارگانیک و قدیمی آنها میباشد. تمامی فعالیتهای عمرانی بخش خصوصی در زمینه احداث پاساژهای تجاری منجر شده و سرمایدارن فقط به این بعد توجه دارند. حتی احداث طرح حرم تا حرم با هدف ایجاد مکانهای تجاری صورت گرفته که به دلیل توقف این طرح با مسايلی مواجه شده، که اجرای این طرح باعث از بین رفتن اماکن تاریخی بسیاری شد. جاذبههای تاریخی و گردشگری در منطقه بافت فرسوده بسیار میباشد که مهم ترین آنها از جمله گذر تاریخی توریستی سنگ سیاه، مسجد موشیر، حرم آستانه علاالدین حسین، شاهچراغ ، ارگ کریم خان، مجموعه قوام، مدرسه خان، بازار وکیل، حمام وکیل، سرای مشیر، مسجو وکیل، خانقاه احمدی، مدرسه نظامیه، حسینیه قوام، خانه محتشم، مسجد سپهسالار می باشد. معمولا بافتهای فرسوده به دلیل قدمت بالای ساختمانها و وضعیت دسترسی نامناسب بهترین مکان برای افراد ضعیف و مهاجران میباشد. رفته رفته هرچه بر میزان مهاجران به بافت فرسوده بیشتر میشود تعاملات اجتماعی بین افراد ساکن در محله کمتر میشود و مجبور به ترک منازل خود میشوند. در بافت فرسوده شهر شیراز حدود ۵۱ درصد از خانهها اجارهای ، ۳۱ درصد ملکی ،۱۱ درصد رایگان و ۷ درصد سایر میباشد. حدود ۵۰ درصد خانهها در محدوده بافت فرسوده اجاره نشین هستند که صاحبان آنها در جایی دیگر شهر سکونت دارند و تمایلی به تغییر وضعیت ملک خود ندارند. مهم ترین دلیل به گفته ساکنین ارائه تسهیلات بسیار کم و نحوه پرداخت آن میباشد.
شکل شماره (۴)-درجه بندی ابنیه های تاریخی
ارزیابی مولفه های بعد زیست محیطی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
در ارزیابی مولفههای بعد زیست محیطی زیست پذیری محدوده مورد مطالعه به ۸ مولفه یا زیر شاخص مورد بررسی قرار گرفتهاند که طبق جدول شماره (۴) میزان پاسخگویی به هر یک از مولفهها اشاره شده است.
جدول شماره (۴)-ارزیابی مولفه های بعد زیست محیطی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
جمع آوری اب های سطحی | برخورداری از سیستم فاضلاب و بهداشت | وضعیت جمع آوری دفع زباله و پاکسازی | وضعیت پوشش گیاهی | |||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| |
۱۴ | ۳۷ | ۵۹ | ۱۲۵ | ۱۴۶ | فراوانی | ۱۶ | ۳۴ | ۶۲ | ۱۳۸ | ۱۳۰ | فراوانی | ۳۳ | ۵۸ | ۶۰ | ۱۰۷ | ۱۲۳ | فراوانی | ۲ | ۷ | ۵۲ | ۱۳۹ | ۱۸۱ | فراوانی | |
۷/۳ | ۷/۹ | ۵/۱۵ | ۸/۳۲ | ۳/۳۸ | درصد | ۲/۴ | ۹/۸ | ۳/۱۶ | ۲/۳۶ | ۱/۳۴ | درصد | ۷/۸ | ۲/۱۵ | ۷/۱۵ | ۱/۲۸ | ۳/۳۲ | درصد | ۵ | ۸/۱ | ۶/۱۳ | ۵/۳۶ | ۵/۴۷ | درصد | |
۷/۳ | ۷/۹ | ۵/۱۵ | ۸/۳۲ | ۳/۳۸ | درصد فراوانی | ۲/۴ | ۹/۸ | ۳/۱۶ | ۲/۳۶ | ۱/۳۴ | درصد فراوانی | ۷/۸ | ۲/۱۵ | ۷/۱۵ | ۱/۲۸ | ۳/۳۲ | درصد فراوانی | ۵ | ۸/۱ | ۶/۱۳ | ۵/۳۶ | ۵/۴۷ | درصد فراوانی | |
۱۰۰ | ۳/۹۶ | ۶/۸۶ | ۱/۷۱ | ۳/۳۸ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۸/۹۵ | ۸/۸۶ | ۵/۷۰ | ۱/۳۴ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۳/۹۱ | ۱/۷۶ | ۴/۶۰ | ۳/۳۲ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۵/۹۹ | ۶/۹۷ | ۸۴ | ۵/۴۷ | درصد تجمعی | |
وضعیت خیابان ها در محدوده مسکونی | آلودگی های ناشی از ترافیک | آلودگی ناشی از کاربری های کارگاهی | آلودگی صوتی | |||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| |
۸ | ۱۵ | ۵۶ | ۱۳۰ | ۱۷۲ | فراوانی | ۱۸ | ۲۷ | ۵۳ | ۱۳۸ | ۱۴۵ | فراوانی | ۱۸ | ۳۳ | ۵۵ | ۱۴۰ | ۱۳۵ | فراوانی | ۲۳ | ۲۵ | ۵۱ | ۱۳۷ | ۱۴۵ | فراوانی | |
۱/۲ | ۹/۳ | ۷/۱۴ | ۱/۳۴ | ۱/۴۵ | درصد | ۷/۴ | ۱/۷ | ۹/۱۳ | ۲/۳۶ | ۱/۳۸ | درصد | ۷/۴ | ۷/۸ | ۴/۱۴ | ۷/۳۶ | ۴/۳۵ | درصد | ۶ | ۶/۶ | ۴/۱۳ | ۳۶ | ۱/۳۸ | درصد | |
۱/۲ | ۹/۳ | ۷/۱۴ | ۱/۳۴ | ۱/۴۵ | درصد فراوانی | ۷/۴ | ۱/۷ | ۹/۱۳ | ۲/۳۶ | ۱/۳۸ | درصد فراوانی | ۷/۴ | ۷/۸ | ۴/۱۴ | ۷/۳۶ | ۴/۳۵ | درصد فراوانی | ۶ | ۶/۶ | ۴/۱۳ | ۳۶ | ۱/۳۸ | درصد فراوانی | |
۱۰۰ | ۹/۹۷ | ۹۴ | ۳/۷۹ | ۱/۴۵ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۳/۹۵ | ۲/۸۸ | ۳/۷۴ | ۱/۳۸ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۳/۹۵ | ۶/۸۶ | ۲/۷۲ | ۴/۳۵ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۹۴ | ۴/۸۷ | ۷۴ | ۱/۳۸ | درصد تجمعی | |
منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱
پراکندگی فضای سبز و پوشش گیاهی در منطقه بافت فرسوده در وضعیت مناسبی قرار ندارد. میزان مساحت این محدوده فضای سبز ۲۱۰۰ متر مربع میباشد که نسبت به درصد کل مساحت فضای سبز دیگر مناطق ۰٬۱ درصد شامل می شود. جمع آوری زباله و پاکسازی آن در محدوده بافت فرسوده به وسیله سنتی و دستی به وسیله کارگران خدمات شهری با حمل سطل های زباله در محدوده اقدام به جمع آوری کرده و این نوع جمع آوری باعث نارضایتی ساکنین شده که زباله ها برای مدتی رها شده و وضعیت ناپسندی را ایجاد می کند. ماشین های مکانیکی حمل و جمع آوری زباله فقط در مسیر های اصلی امکان خدمات میدهند و در محدوده بافت به دلیل مسیر های غیر قابل دسترس این امکان وجود ندارد و به وسیله دستی کارگران خدمات شهری حجم زباله های جمع شده را به ماشین های حمل زباله می رسانند.. سیستم فاضلاب فقط در محور های اصلی اجرا شده که فقط درصدی از فاضلاب و آب های سطحی را جمع آوری می کند .بزرگترین مسیر خط فاضلاب مربوط به محور سنگ سیاه تا سر دزک می باشد که ۱۱۰۰ متر طول دارد. بیشترین آلودگی صوتی به وسایل نقلیه موتوری و ناوگان حمل و نقل عمومی می باشدو با توجه به نتایج اندازه گیری تراز معادل صدا در منطقه بافت فرسوده ، در تمامی کاربری ها و خیابان ها منطقه بافت فرسوده از حد استاندارد بیشتر است. عوامل اصلی افزایش تراز های صوتی و ایجاد آلودگی صوتی در منطقه تردد بالای وسایل نقلیه موتوری و سه چرخه های حمل بار و در نتیجه وجود ترافیک در اغلب ساعات روز ( از ساعت ۱۰ تا ۱ و از ساعت ۳ تا ۷ شب ) در مسیر کاربری های تجاری و همچنین افزایش حجم جمعیت در طول روز و کاهش آن در شب می باشد. وضعیت ترافیک در محدوده بافت فرسوده (منطقه ۸) که منجر به الودگی می شود از چندین محور عبور می کند که مهم ترین آنها خیابان زند می باشد که شاهراه حیاتی شهر به حساب می آید . این خیابان به طور مدارم زیر بار ترافیک می باشد که فقط شب ها از ساعت ۱۰ (طرح تفصیلی ، ۱۳۹۶) به بعد از بار ترافیکی آن کم می شود و محور بعدی خیابان لطفعلی خان زند و خیایان توحید و خیابان حضرتی تا محله سر دزک می باشد.
شکل شماره(۵)-فضای سبز و مسیر خطوط فاظلاب
ارزیابی مولفه های بعد مدیریتی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
در ارزیابی مولفه های بعد مدیریتی زیست پذیری محدوده مورد مطالعه به ۶ مولفه یا زیر شاخص مورد بررسی قرار گرفته اند که طبق جدول شماره (۵) میزان پاسخگویی به هر یک از مولفه ها اشاره شده
است.
شکل شماره (۵)-ارزیابی مولفه های بعد مدیریتی محدوده بافت فرسوده شهر شیراز
عدالت در اجرای طرح ها و منافع مردم | علاقه مردم به مشارکت در طرح | ارتباط بین سازمان ها مراکز | وجود نیروی متخصص | |||||||||||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| |||||||||||
۳ | ۲۰ | ۵۵ | ۱۳۹ | ۱۶۴ | فراوانی | ۱۰ | ۲۲ | ۵۰ | ۱۳۶ | ۱۶۳ | فراوانی | ۵ | ۱۳ | ۴۲ | ۱۶۶ | ۱۵۵ | فراوانی | ۳ | ۱۴ | ۴۳ | ۱۶۵ | ۱۵۶ | فراوانی | |||||||||||
۸ | ۲/۵ | ۴/۱۴ | ۵/۳۶ | ۴۳ | درصد | ۶/۲ | ۸/۵ | ۱/۱۳ | ۷/۳۵ | ۸/۴۲ | درصد | ۳/۱ | ۴/۳ | ۱۱ | ۶/۴۳ | ۷/۴۰ | درصد | ۸ | ۷/۳ | ۳/۱۱ | ۳/۴۳ | ۹/۴۰ | درصد | |||||||||||
۸ | ۲/۵ | ۴/۱۴ | ۵/۳۶ | ۴۳ | درصد فراوانی | ۶/۲ | ۸/۵ | ۱/۱۳ | ۷/۳۵ | ۸/۴۲ | درصد فراوانی | ۳/۱ | ۴/۳ | ۱۱ | ۶/۴۳ | ۷/۴۰ | درصد فراوانی | ۸ | ۷/۳ | ۳/۱۱ | ۳/۴۳ | ۹/۴۰ | درصد فراوانی | |||||||||||
۱۰۰ | ۲/۹۹ | ۹۴ | ۵/۷۹ | ۴۳ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۴/۹۷ | ۶/۹۱ | ۵/۷۸ | ۸/۴۲ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۷/۹۸ | ۳/۹۵ | ۳/۸۴ | ۷/۴۰ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۲/۹۹ | ۵/۹۵ | ۳/۸۴ | ۹/۴۰ | درصد تجمعی | |||||||||||
| ایجاد تسهیلات مالی | شفاف سازی طرح ها به ساکنین | ||||||||||||||||||||||||||||||||
خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف | خیلی ضعیف |
| |||||||||||||||||||||||
۴ | ۱۱ | ۳۴ | ۱۴۵ | ۱۸۷ | فراوانی | ۵ | ۱۸ | ۴۱ | ۱۶۰ | ۱۵۷ | فراوانی | |||||||||||||||||||||||
۱ | ۹/۲ | ۹/۸ | ۱/۳۸ | ۱/۴۹ | درصد | ۳/۱ | ۷/۴ | ۸/۱۰ | ۴۲ | ۲/۴۱ | درصد | |||||||||||||||||||||||
۱ | ۹/۲ | ۹/۸ | ۱/۳۸ | ۱/۴۹ | درصد فراوانی | ۳/۱ | ۷/۴ | ۸/۱۰ | ۴۲ | ۲/۴۱ | درصد فراوانی | |||||||||||||||||||||||
۱۰۰ | ۹۹ | ۱/۹۶ | ۱/۸۷ | ۱/۴۹ | درصد تجمعی | ۱۰۰ | ۷/۹۸ | ۹۴ | ۲/۸۳ | ۲/۴۱ | درصد تجمعی | |||||||||||||||||||||||
(منبع: یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
با توجه به اینکه بافت های فرسوده و تاریخی مهم و ارزشمند می باشند، کارشناسان و متخصصان آشنا به شیوه های پیشرفته مطالعه و مرمت احیای این آثار امری ضروری تلقی می شود. در همین راستا توانایی متخصصان در امر مرمت و احیای ابینه تاریخی در حفاظت و مرمت میراث شهری و.... مشارکت در تعیین اولویت های ضروری با هماهنگی مسئولین و دستگاه های مربوطه مهم می باشد. متاسفانه در محدوده بافت فرسوده ارتباط زیادی با مجریان و دست اندرکاران طرح ندارند و نسبت به آن ها بی اعتمادند و در عمل سازمان و تشکیلاتی برای ارتباط نیز طراحی نشده است.
جدول شماره (۲)- میانگین آزمون ) one-sample test ( وضعیت شاخص های زیست پذیری بافت فرسوده شهر شیراز(منطقه ۸)
ابعاد
| مقدار متوسط= ۳ |
میانگین | |||||
انحراف معیار | مقدار آماره | سطح معنی داری )sig) | اختلاف از میانگین | میزان اختلاف در سطح ۹۵ درصد | |||
حد بالا | حد پایین | ||||||
کالبدی | ۰/۹۳۹ | ۱۹٫۸۲۰- | ۰٬۰۰۰ | /
| /
| /
|
|
اجتماعی | ۱/۰۶۱ | ۱۶٫۴۳۴- | ۰٫۰۰۰ | /
| /
| /
| /
|
اقتصادی | ۱/۱۵۲ | ۱۰٫۸۲۲- | ۰٫۰۰۰ | /
| /
| /
| /
|
زیست محیطی
| ۱/۰۰۲ | ۲۱٫۴۸۶- | ۰٫۰۰۰ | /
| /
| /
| /
|
مدیریتی | /
|
| ۰٫۰۰۰ | /
| /
| /
| /
|
(منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
در جدول شماره (۲) مقادیر میانگین به دست آمده از آزمون1T سطح معنا دار بین ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی و مدیرتی در بافت فرسوده شهر شیراز (منطقه ۸) از مقدار ۵٪ کمتر میباشد. این مقدار به دست آمده نشان میدهد اختلاف معنی داری با وضعیت مطلوب دارد و همین طور که می بینید میزان اختلاف در سطح اطمینان در دو ستون حد بالا و حد پایین به دست آمده منفی می باشد و میانگین شاخص ها کمتر از متوسط ۳ می باشد و در نتیجه می توان، سطح اطمینان ۹۵٪ برای شاخص ها در ابعاد کالبدی ،اجتماعی،اقتصادی و زیست محیطی در بافت فرسوده شهر شیراز (منطقه ۸) از نظر جامعه آماری این منطقه به دست آمده است، وضعیت قابل قبولی ندارد و دارای سطح مطلوبی نمی باشد.نتایج حاصل از آزمون T نشان می دهد که در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز بین بافت فرسوده و شاخص های زیست پذیری تفاوت معنی داری وجود دارد . در کلیه شاخص ها عوامل تاثیر گذار بر شهر زیست پذیر تفاوت معنی داری را نشان می دهد و هیچ یک از شاخص های زیست پذیری در بافت فرسوده وضعیت مناسبی ندارند.
[1] . one-sample test
جدول شماره (۳)- ارزیابی زیرشاخص های زیست پذیری با آزمون تک نمونه ای t
One-Sample Test | گویه ها | شاخص ها | ||||||||||||||||||||||||
حد متوسط=۳ | ||||||||||||||||||||||||||
با ضریب اطمینان | اختلاف میانگین | Sig. (2-tailed) | انحراف معیار | t | میانگین | |||||||||||||||||||||
حدبالا بالا | حدپایین | |||||||||||||||||||||||||
۱۳/۱- | ۳۱/۱- | ۲۲۰/۱- | ۰۰۰/ | ۰۵۴/۱ | ۰۱۶/۲۷- | ۷۸/۱ |
|
|
|
| ||||||||||||||||
ایمنی واحد های مسکونی | کالبدی | |||||||||||||||||||||||||
۵۹/- | ۸۳/- | ۷۱۱/- | ۰۰۰/ | ۲۰۳/۱ | ۵۳۸/۱۱- | ۲۹/۲ | خدمات حمل ونقل | |||||||||||||||||||
۹۷/- | ۱۷/۱- | ۰۶۶/۱- | ۰۰۰/ | ۹۸۹/ | ۰۴۱/۲۱- | ۹۳/۱ | امنیت کودکان و زنان | اجتماعی | ||||||||||||||||||
۸۴/- | ۰۵/۱- | ۹۴۸/- | ۰۰۰/ | ۰۱۹/۱ | ۱۴۱/۱۸ | ۰۵/۲ | حس تعلق | |||||||||||||||||||
۱۴/۰ | ۴۰/- | ۲۷۰/- | ۰۰۰/ | ۲۵۶/۱ | ۲۰۲/۴- | ۷۳/۲ | فرصت های درآمد زایی | اقتصادی | ||||||||||||||||||
۰۰/۱- | ۲۱/۱- | ۱۰۸/۱ | ۰۰۰/ | ۰۲۴/۱ | ۱۱۰/۲۱ | ۸۹/۱ | رونق و سر زندگی | |||||||||||||||||||
۴۷/- | ۷۳/- | ۶۰۱/- | ۰۰۰/ | ۳۰۹/۱ | ۹۶۱/۸- | ۴۰/۲ | دفع زباله و پاک سازی | زیست محیطی | ||||||||||||||||||
۲۰/۱- | ۳۷/۱- | ۲۸۶/۱- | ۰۰۰/ | ۸۰۸/ | ۰۸۶/۳۱- | ۷۱/۱ | پوشش گیاهی | |||||||||||||||||||
۲۳/۱- | ۴۰/۱- | ۳۱۲/۱- | ۰۰۰/ | ۸۳۳/ | ۷۴۲/۳۰- | ۶۹/۱ | ارائه تسهیلات | مدیریتی | ||||||||||||||||||
۰۰/۱- | ۲۰/۱- | ۱۰۲/۱- | ۰۰۰/ | ۰۰۹/۱ | ۳۲۲/۲۱- | ۹۰/۱ | مشارکت مردم در طرح ها | |||||||||||||||||||
(منبع: یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
با توجه به نتایج آزمون T ، شاخص مدیریتی با کمترین میانگین ( ۸۱/۱) به عنوان بیشترین عامل تاثیر گذار در زیست پذیری بافت فرسوده شهر شیراز می باشد. در شاخص مدیریتی زیر شاخص ارائه تسهیلات کم ترین امتیاز را به دست آورده است. در شاخص زیست محیطی با میانگین ( ۹۵/۱) به عنوان دومین عامل تاثیر گذار ، زیر شاخص پوشش گیاهی کمترین امتیاز را بدست آورده است.نبود فضای سبز باعث ایجاد آلودگی ، فضای جرم و جنایت و چهره نازیبایی را به منطقه می دهد. در شاخص اقتصادی با میانگین (۳۹/۲) زیر شاخص رونق و سر زندگی به عنوان عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری بافت فرسوده می باشد. عواملی مانند آسایش ، شبکه ارتباطی مناسب ، خدمات و تجهیزات شهری بر رونق و سر زندگی بافت فرسوده تاثیر گذار خواهد بود. در شاخص اجتماعی با میانگین ( ۱۴/۲) امینت کودکان و زنان به عنوان عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری بافت فرسوده می باشد. امینت به عنوان پر اهمیت ترین زیر شاخص در اجتماعی در زیست پذیری بافت فرسوده بوده است.نبود امینت در محدوده بافت فرسوده باعث نارضایتی ساکنین شده و یکی از دلایل کاهش جمعیت ساکن محدوده بافت فرسوده می باشد. عدم تنوع کالبدی ابنیه و همچنین کمبود آنها در زیست پذیری بافت فرسوده تاثیر گذر بوده است. درشاخص کالبدی با میانگین ( ۲) ایمنی واحد های مسکونی به عنوان مهم ترین مولفه نشان می دهد. اغلب معابر کمتر از ۶ متر عرض دارند و به هیچ وجه مناسب خدمات رسانی و زندگی شهری امروزی نیستند همین امر باعث شده است تا امر بهسازی و نوسازی با مشکل مواج شود.
تحلیل رگرسیون گام به گام شاخص های زیست پذیری بافت فرسوده شهر شیراز( منطقه ۸)
با توجه به ضرایب رگرسیون در تمامی متغیر های مربوط به زیر شاخص ها برابر با ضریب استاندارد beta و با توجه به سطح معنی داری این ضرایب که اختلاف قابل توجهی با متغیر دارد وبه صورت گام به گام با یکدیگر بررسی شده اند ، در نتیجه فرضیات مطرح شده تایید می گردد.اگر سطح معنی داری کمتر از ۵٪ باشد نشان می دهد که متغیر وابسته ما در این تاثیر معنی دار است.ضریب غیر استاندارد Bجهت تاثیر رابطه مثبت و منفی می باشد.
جدول شماره(۴)- تاثیر گذاری مولفه ها بر شاخص های زیست پذیری بافت فرسوده
شاخص ها | مولفه ها | ضرایب غیر استاندارد | ضریب استاندارد | T | سطح معنی داری sig. | |
B | Std.Error | Beta | ||||
کالبدی | میزان فشردگی ابنیه | ۷۸۵/۷ | ۳۳۲/ | ۷۶۹/ | ۴۱۵/۲۳ | ۰۰۰/ |
ایمنی واحد های مسکونی | ۰۰۰،۱ | ۰۰۰/ | ۰۷۹/ | / | / | |
اجتماعی | حس تعلق | ۱۵۸/۴ | ۱۵۱/ | ۸۱۷/ | ۵۷۴/۲۷ | ۰۰۰/ |
کیفیت تعاملات اجتماعی | ۰۵۹/۱ | ۰۴۷/ | ۲۰۲/ | ۳۰۹/۲۲ | ۰۰۰/ | |
اقتصادی | فرصت درآمدزایی | ۱۲۱/۳ | ۱۵۲/ | ۷۲۶/ | ۵۷۴/۲۰ | ۰۰۰/ |
رونق و سر زندگی | ۹۹۹/ | ۰۵۱/ | ۱۹۰/ | ۴۷۶/۱۹ | ۰۰۰/ | |
زیست محیطی | آلودگی کارگاهی | ۰۶۵/۷ | ۲۷۷/ | ۷۹۵/ | ۵۱۷/۲۵ | ۰۰۰/ |
پوشش گیاهی | ۳۳۶/۱ | ۱۶۵/ | ۱۰۸/ | ۱۰۶/۸ | ۰۰۰/ | |
مدیریتی | مشارکت مردم در طرح ها | ۴۰۵/۳ | ۱۲۰/ | ۸۲۵/ | ۴۶۲/۲۸ | ۰۰۰/ |
تسهیلات | ۰۰۰/۱ | ۰۰۰/ | ۲۰۰/ | / | / | |
(منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
با توجه به جدول شماره (۴) در تاثیر گذاری مولفه ها بر شاخص های زیست پذیری بافت فرسوده، شاخص کالبدی (میزان فشردگی ابنیه و ایمنی واحد های مسکونی) در شاخص اجتماعی (حس تعلق و کیفیت تعاملات اجتماعی) در شاخص اقتصادی (فرصت های درآمدزایی و رونق و سر زندگی) در شاخص زیست محیطی (آلودگی کارگاهی و پوشش گیاهی) و در شاخص مدیریتی ( مشارکت مردم در طرح ها و ارائه تسهیلات) تاثیر گذارترین مولفه ها بر شاخص های زیست پذیری در بافت فرسوده بوده اند. در تحلیل رگرسیونی در شاخص کالبدی میزان فشردگی ابنیه و وضعیت تراکم با ضریب بتای (۷۶۹/) به عنوان بیشترین عوامل تاثیر گذار بر زیست پذیری بافت فرسوده می باشد. تخریب و از میان برداشتن کاربری های بی ارزش مانند ابنیه هایی که به طور کامل تخریب شده اند و یا ارزش تاریخی ندارند ، می توانند بر میزان فشردگی ابنیه و تراکم آن کمک کند.کاهش میزان فشردگی و تراکم می تواند به امر خدمات رسانی به محدوده بافت فرسوده تاثیر به سزایی داشته باشد و وضعیت زیست پذیری را به سطح مطلوب برساند. در شاخص اجتماعی ، حس تعلق به ساکنین به محله با ضریب بتای (۸۱۷/) و تمایل ساکنان به سکونت در محله با ضریب بتای ( ۱۹۲/) به عنوان مهم ترین عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری بافت فرسوده می باشد. وجود فضای ناامن و خطر افتادن امینت ساکنین ، حس تعلق و سر زندگی را از ساکنین سلب می کند . سرمایه گذاری در کاربری های مختلف مخصوصا فضای سبز و مراکز تجاری در کل محدوده بافت فرسوده عامل مهم در ایجاد حس تعلق و حس سر زندگی و همچنین تقویت روحیه افراد نقش بسزایی را ایفا می کند. تعاملات اجتماعی در محدوده بافت فرسوده موثرترین عامل در همبستگی اجتماعی می باشد . در شاخص اقتصادی میزان درآمد زایی در محله با ضریب بتای ( ۷۲۶/) بیشترین و استاندارد های زندگی با ضریب( ۱۸۸/) کمترین امیتاز به عنوان عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده می باشد. وجود کاربری های مختلف در بافت فرسوده مانند رستوران ها و بوم گردی ها ، هتل های سنتی و پارک ها و... می تواند به عنوان مهم ترین بخش درآمدزایی در بافت فرسوده باشد. بافت فرسوده به دلیل اهمیت بالای بافت تاریخی و هویت ساز مهم ترین منبع درآمدی می تواند باشد و دارای پتانسیل های درآمدزایی بسیاری می باشد که بی توجهی به بافت فرسوده باعث فرار سرمایه از این منطقه شهری شده است. در شاخص زیست محیطی آلودگی کارگاهی با ضریب(۷۹۵/) بیشترین و دفع زباله و پاکسازی با ضریب ( ۱۱۱/) کمترین امتیاز به عنوان مهم ترین عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری در محدوده بافت فرسوده می باشد. دلیل وجود کارگاه های مختلف در محدوده بافت ، بناهای فرسوده می باشد که از نظر اقتصادی به صرفه می باشد . همچنین بعضی از این کارگاه ها متعلق به ساکنین ملک می باشد که تغییر وضعیت داده و ملک خود را به کارگاه های تولیدی و تعمیراتی کوچک تبدیل کرده اند. می توان با ایجاد فضاهای سبز و پارکها وضعیت آلودگی کارگاهی و آلودگی صوتی را بهبود بخشید و همچنین در نظر گرفتن مکان دیگری برای جابه جایی کارگاه های تولیدی یک امر مناسب می باشد. در شاخص مدیرتی مشارکت مردم در طرح های مربوط به بافت با ضریب بتای ( ۸۲۵/) بیشترین و ارائه تسهیلات با ضریب بتای ( ۲۰۰/) کمترین امیتاز به عنوان عامل تاثیر گذار بر زیست پذیری بافت فرسوده می باشد. اجرای طرح های مختلف در محدوده بافت فرسوده با مشارکت مردم و آگاهی آن ها می تواند در سرعت بخشیدن اجرای طرح کمک شایانی کند. مشارکت مردم و آگاهی به اجرای طرح های مختلف در محدوده بافت فرسوده به میزان رضایتمندی ساکنین کمک کرده و باعث شفاف سازی بهتر اجرای طرح ها می شود. دستگاههای ارائه دهنده خدمات می تواند با ارائه تسهیلات به ساکنین سهم آنها را در مشارکت طرح ها بیشتر کرده و خدمات عمومی را برای ساکنین با توجه به نیاز محدوده بافت فرسوده وشهروندان آن برنامه ریزی کند.
تحلیل AHP شاخص ها ی زیست پذیری در منطقه بافت فرسوده
براي سنجش زيست پذيري محله ابتدا با روش AHP ، الويت بندي و اهميت هرشاخص تعيين مي شود تا ميزان تاثيرگذاري هر شاخص در زيست پذيري محله مشخص شود. نتیجه تحلیل AHP در شاخص های زیست پذیری نشان می دهد که شاخص اجتماعی با امتیاز ( ۳۰۶/) و شاخص کالبدی با امتیاز ( ۲۳۳/) و شاخص مدیریتی با امتیاز ( ۱۷۵/) و شاخص زیست محیطی با امتیاز ( ۱۶۱/) و شاخص اقتصادی با امتیاز ( ۰۹۹/) به ترتیب قرار گرفته اند. در جدول شماره (۶) زیر شاخص ها با الویت بندی AHP ، و همچنین وزن شاخص ها مشخص شده است. در این جدول بالاترین و کم ترین وزن هر مولفه مربوط به شاخص ها مشخص شده است
.
جدول شماره (۶) -تحلیل AHP شاخص ها ی زیست پذیری در منطقه بافت فرسوده
شاخص ها | زیر شاخص ها با الویت بندی AHP | وزن شاخص ها |
اجتماعی | تمایل به سکونت | ۳۵۱/ |
امنیت کودکان و زنان | ۰۳۱/ | |
کالبدی | وضعیت دسترسی | ۱۷۰/ |
تعداد پارکینگ ها | ۰۲۲/ | |
مدیریتی | نیروی متخصص | ۲۳۹/ |
ارائه تسهیلات | ۰۸۸/ | |
زیست محیطی | پوشش گیاهی | ۲۲۹/ |
الودگی کارگاهی | ۰۶۶/ | |
اقتصادی | فرصت درآمدزایی | ۳۵۶/ |
مسکن مقرون به صرفه | ۲۵/ |
(منبع : یافته های تحقیق،۱۴۰۱)
در شاخص اجتماعی تمایل به سکونت با وزن ( ۳۵۱/) بالاترین و امنیت کودکان و زنان با وزن ( ۰۳۱/) کمترین وزن را به خود اختصاص داده اند. هیچ کدام یک از ساکنان از وضعیت امنیت در منطقه رضایت کافی را نداشتند. وجود معتادان ، افراد ناشناس و مهاجرین افغان از دلایلی است که تمایل به سکونت ساکنین را کاهش داده و امنیت ساکنین را به خطر انداخته است.در شاخص کالبدی وضعیت دسترسی با وزن ( ۱۷۰/) بیشترین و تعداد پارکینگ ها با وزن (۰۲۲/) کمترین وزن را به خود اختصاص داده است. وجود معابر با عرض کمتر از ۶ متر وضعیت دسترسی را به درون بافت با مشکل مواجه کرده است و خدمات رسانی به این محدوده مشکل می باشد. با توجه به اینکه منطقه ۸ شهر شهر شیراز به عنوان منطقه تجاری شمرده می شود ، اما نبود پارکینگ در این محدوده برای شهروندان مشکلاتی را به وجود آورده است. کاربری های بی ارزش و مخروبه می تواند تا حد زیادی مشکل پارکینگ این منطقه تاریخی را بر طرف کند . سرمایه گذاری بخش خصوصی با همکاری سازمان های دولتی برای احداث پارکینگ طبقاتی یکی دیگر از راهکارها می باشد. در شاخص مدیرتی نیروی متخصص با وزن ( ۲۳۹/) بیشترین و ارائه تسهیلات با وزن ( ۰۸۸/) کمترین امتیاز را به خور اختصاص داده اند. وجود نیروی متخصص در تصمیم گیری مشکلات بافت فرسوده می تواند کمک شایانی به این منطقه کند . نگاه تخصصی به وسیله کارشناسان می تواند مشکلات را تا حد زیادی برطرف کند .ارائه تسهیلات مناسب و به اندازه کافی می تواند به ساکنین اجازه دهد تا در بهسازی و نوسازی سرعت عمل بخشیده و سراپا نگه داشتن بافت فرسوده کمک کند تا این منطقه تاریخی با هویت و با صلابت به زندگی خود ادامه دهد. در شاخص زیست محیطی پوشش گیاهی با وزن ( ۲۲۹/) بیشترین و آلودگی کارگاهی با وزن ( ۰۶۶/) کمترین را به خود اختصاص داده اند. متاسفانه وضعیت پوشش گیاهی در بافت فرسوده وضعیت خوبی ندارد . نبود فضاهای سبز زیبایی را از بافت فرسوده گرفته است. ایجاد فضاهای سبز می تواند شادابی برای ساکنین ، کاهش آلودگی ، حس سرزندگی را برای ساکنین به همراه داشته باشد . تغییر کاربری ها به فعالیت های کارگاهی ، وجود مغازه های فرسوده یکی از مشکلات دیگر می باشد. سر و صدای ناشی از این فعالیت ها آرامش ساکنین را زیر سوال برده است. جابجایی این فعالیت های خورد و کوچک و ایجاد فضاهای مناسب و کافی با صرفه اقتصادی می تواند راهکاری برای ایجاد آرامش باشد. در شاخص اقتصادی فرصت های درآمدزایی با وزن ( ۳۵۶/) بیشترین و مسکن مقرون به صرفه با وزن (۰۲۵/) کمترین را به خود اختصاص داده اند. با وجود پتانسیل های درآمدی در محدوده بافت فرسوده می طلبد که سرمایه گذاران بخش دولتی و خصوصی به این محدوه توجه نشان دهند . وجود اماکن تاریخی ترزشمند و اماکن مذهبی و وجود خانه های تاریخی شرایط ایجاد فرصت های درآمد زایی را برای محدوده بافت فرسوده ایجاد کند. احداث بوم گردی ها و رستوران های سنتی و هتل های سنتی و فضاهای تفریحی و گردشگری از راهکارهای درآمدزایی می باشد.وجود خانه های قدیمی با سازه های ضعیف و نامناسب فرصت برای اجاره مسکن های مقرون به صرفه را ایجاد کرده است. بافت فرسوده به یک اقامتگاه موقت تبدیل شده است. اجاره دادن مسکن ها برای مدت ۶ ماه تا ۱ یکسال باعث ایجاد فرسود تر شدن بافت و از بین رفتن به مرور زمان بناها شده است. شهروندان برای مدت کوتاهی مسکنی را اجاره کرده و بعد ازآن محل سکونت خود را ترک میکنند. بیشترین ساکنان محدوده بافت مهاجران افغان و افراد ضعیف می باشند که به ناچار درآن زندگی می کنند . تخصیص مواد و مصالح ارزان از سوی سازمانهای دولتی می تواند به امر بهسازی بناهای بافت فرسوده کمک کند.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
با توجه به نتایجی که در تحلیل پرسشنامهها و همچنین ارزیابی و مقایسه آنها با معیارهای زیست پذیری در بافت فرسوده انجام شده، میتوان به این نتیجه رسید که خدمات نوسازی و بهسازی در محدوده بافت فرسوده شهر شیراز (منطقه ۸) به خوبی انجام نمی شود و همچنان این محدوده با معیارهای زیست پذیری و رسیدن به یک سطح استاندارد از کیفیت شهری برای شهروندان فاصله بسیاری دارد. توجه جدی مدیریت شهری و مسئولین زی ربط برای بهبود و ارتقای وضعیت ابعاد زیست پذیری ( اجتماعی،کالبدی،اقتصادی،مدیریتی و زیست محیطی) در منطقه ۸ شهر شیراز به عنوان محدوده بافت فرسوده می باشد. راهبرد تاکید بر بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و توجه جدی به ایمنی واحدهای مسکونی در برابر مخاطرات طبیعی مانند زلزله و تخریب جدی ابنیه به دلیل بالا بودن عمر آنها و مصالح کم دوام، امکان ریزش جدارهها در معابر کم عرض و عدم امداد رسانی به موقع، از مشکلات این محدوده میباشد. کمبود امکانات و دسترسی عموم به فضای سبز و از بین رفتن به مرور زمان پوشش گیاهی در پی تغییر کاربری ها چهره محدوده بافت را زشت و نا زیبا کرده و رونق و سرزندگی و حس تعلق را در بین ساکنان بافت از بین برده و باعث مهاجرت آنها و تشدید بیشتر مهاجران خارجی ( ازجمله افغان و معتادان و....) به این محدوده شده و حس ناامنی را برای اکثریت ساکنان به وجود آورده است.
زیست پذیری شهری یک گفتمان نیرومند در توسعه شهری و طراحی شهری را منعکس می کند که در ادبیات برنامه ریزی شهری مرسوم است. زیست پذیری به دنبال یک رابطه ایده آل بین محیط زیست شهری و زندگی اجتماعی که آن را پایدار می کند وجود دارد.اجتماعات زیست پذیر باید خیابان های امن و فضاهای عمومی و شخصی که به جان بخشیدن به اجتماع کمک میکند را داشته باشد. زیستپذیری بافتهای فرسوده شهری مهم ترین مسئله امروز شهرهای با تراکم بالا میباشد. بافتهای فرسوده شهری بخشهایی از بافت های شهری است که کیفیتهای کالبدی و کارکردی آن کاهش یافته و مختل گردیده است. بافت قدیم به عنوان شبکه بهم پیچیده روابط کالبدی به یادگار مانده از نسلهای پیشین نشان دهنده نظام اجتماعی خاصی است که در قدیم وجود داشته است. در همین راستا این پژوهش زیستپذیری بافت فرسوده شهر شیراز را ارزیابی و تحلیل نموده است. نتایج حاصل از آزمون T تک نمونهای نشان میدهد که سطح معنیداری ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مدیریتی منطقه ۸ شهر شیراز به عنوان بافت فرسوده از مقدار ۰۵٪ کمتر شده است. این بدان معنی است که میانگین ابعاد ذکر شده اختلاف معنی داری با وضعیت مطلوب دارند. با توجه به مقادیر دو ستون حد بالا و حد پایین که هر دو منفی هستند و میانگین این شاخص ها کمتر از مقدار متوسط ۳ است در نتیجه سطح اطمینان ۹۵٪ میتوان گفت شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، کالبدی و مدیریتی در منطقه بافت فرسوده از نظر جامعه آماری وضعیت قابل قبولی ندارد و دارای سطح مطلوبی نمیباشد. نتایج میانگین آزمون T تک نمونهای در شاخص اقتصادی (۳۹/۲) با بیشترین میانگین، شاخص اجتماعی (۱۴/۲)، شاخص کالبدی (۲)، شاخص زیست محیطی (۹۵/۱)، شاخص مدیریتی (۸۱/۱) با کمترین میانگین به خود اختصاص دادهاند.
نتایج تحلیل مدل رگرسیون گام به گام برای بررسی شاخص های مورد مطالعه جهت بررسی زیست پذیری محدوده بافت فرسوده نشان می دهد که شاخص کالبدی، میزان فشردگی ابنیه مسکونی و ریز دانگی قطعات به عنوان اولین زیر شاخص با بیشترین تاثیر گذاری مورد توجه می باشد. کاهش میزان فشردگی و تراکم می تواند به امر خدمات رسانی به محله تاثیر بسزایی داشته باشد. ایجاد کاربریهای مورد نیاز رفاه عمومی مانند فضای سبز، کاربری ورزشی و گذران اوقات فراغت در مکان های مناسب و زمین های بایر و یا ملک هایی که مالکان آنها قصد فروش دارند، میتواند به این امر کمک کند و وضعیت زیست پذیری را به سطح مطلوب برساند. در شاخص اجتماعی حس تعلق ساکنین به محله و امنیت اجتماعی با بیشترین تاثیر گذاری به عنوان مهم ترین مسئله مورد توجه قرار گرفته است. ارتقا امنیت فضایی برای کودکان و زنان ( استقرار کیوسک نیروی انتظامی و گشت پلیس در محله و جلوگیری از پرسه زدن معتادان در محله) می تواند راهکاری برای بهبود این وضعیت باشد. تعاملات اجتماعی در محدوده بافت فرسوده موثرترین عامل در همبستگی اجتماعی می باشد. در شاخص اقتصادی میزان فرصت های درآمد زایی در محله با بیشترین تاثیر گذاری مورد توجه قرار گرفته است.با توجه به اینکه بافت های فرسوده هویت تاریخ طولانی یک شهر می باشد دارای پتانسیل های قوی می باشد. تبدیل شدن بافت فرسوده به یک دهکده تاریخی و گردشگری ، می تواند از سرتاسر دنیا ، گردشگران خارجی و داخلی به سمت خود روانه کند که بافت فرسوده شهر شیراز دارای تمامی پتانسیل های تبدیل شدن به یک دهکده تاریخی ، گردشگری را دارا می باشد که نیاز به توجه مسئولین مربوطه به این منطقه شهری مهم می باشد.ساماندهی سیما و منظر شهری و بهره گیری از اصول معماری و شهرسازی اسلامی می تواند جانی دوباره به بافت فرسوده دهد و هویت و فرهنگ معماری – اسلامی را زنده کند. در شاخص زیست محیطی آلودگی کارگاهی و آلودگی صوتی با بیشترین تاثیر گذاری مورد توجه قرار گرفته است. مشکل فاضلاب در محدوده بافت فرسوده به دلیل پایین بودن منطقه ۸ ( محدوده بافت فرسوده) مخصوصا محله سنگ سیاه و سر دزک که از بقیه سطح شهر پایین تر می باشد و مشکلات فاضلاب را در این محدوده به وجود آورده است که می توان به وسیله زهکشی آن را کاهش داد. در شاخص مدیریتی مشارکت مردم در طرح ها و هماهنگی و مدیریت با بیشترین تاثیر گذاری مورد توجه قرار گرفته است.
نتایج تحلیل مدل سلسله مراتبی AHP برای بررسی وضعیت شاخص های مورد مطالعه جهت بررسی زیست پذیری محدوده بافت فرسوده نشان می دهد که شاخص اجتماعی با امتیاز (۶/۳/) در مرحله اول و شاخص کالبدی با امتیاز (۳۳/۲/) در مرحله دوم و شاخص مدیریتی با امتیاز(۱۷۵،.) در مرحله سوم ، شاخص زیست محیطی با امتیاز (۱۶۱،.) در مرحله چهارم و شاخص اقتصادی با امتیاز (۰۹۹/) در مرحله آخر قرار گرفته است. در شاخص اجتماعی توجه به میزان مشارکت با وزن (۲۰۳/) در ردیف اول و امنیت کودکان و زنان با ( ۰۳۱/ ) در ردیف آخر قرار می گیرد که کمترین وزن را به خود اختصاص داده است. در شاخص کالبدی وضعیت دسترسی با وزن (۱۷۰/) در مرحله اول و تعداد پارکینگ ها با کمترین وزن (۲۲/) در آخرین ردیف قرار گرفته است. در شاخص مدیریتی نیروی متخصص با وزن (۲۳۹/) در مرحله اول و ارائه تسهیلات و خدمات مانند وام با وزن (۰۸۸/) در مرحله اخر با کمترین وزن قرار گرفته است. در شاخص زیست محیطی ترافیک در محله با وزن(۳۵۹/) و آلودگی کارگاهی با وزن(۰۶۶/) با کمترین وزن در مرحله آخر قرار گرفته است. در شاخص اقتصادی فرصت های درآمدزایی با وزن (۳۵۶/) و مسکن مقرون به صرفه (۰۲۵/) با کمترین وزن در مرحله آخر قرار گرفته است. در نتیجه برای برون رفت از مشکلات در زمینه های مختلف در محدوده بافت فرسوده ، می توان کاربری های مختلف در بافت فرسوده مانند رستوران ها، بوم گردی ها، امکانات ورزشی( سالن های ورزشی، استخرها ، زمین های فوتبال و ...) ، فضای سبز در کل محدوده همراه با وسایل تفریحی و بازی و... و همچنین برای کاهش ترافیک در محور های اصلی با گشایش کالبدی در مسیر های درون بافت و عریض کردن کوچه های با عرض کمتر از ۶ متر در نظر گرفت.
با توجه به امتیاز دهی شاخصها در پرسشنامه در وضعیت زیستپذیری بافت فرسوده به این نتیجه میرسیم که در شاخص اجتماعی، میزان امینت کودکان و زنان و امنیت اجتماعی ( فضای جرم و جنایت) دارای وضعیت خیلی ضعیف و ضعیف میباشد. در شاخص کالبدی ایمنی واحد های مسکونی در برابر مخاطرات، دسترسی به خدمات و امکانات تفریحی و کیفیت ابنیه از لحاظ فرسودگی و دوام و وضعیت نفوذ پذیری و دسترسی به فضاهای دورن بافت، وجود کاربریهای مخروبه و متروکه دارای وضعیت خیلی ضعیف و ضعیف میباشد. در شاخص مدیریتی ابعاد تسهیلات مالی مانند وام شفاف سازی طرحها و هماهنگی ببین مراکز سازمانها و علاقه مردم به مشارکت در طرحها و رعایت عدالت در منافع مردم و وجود نیروی متخصص در بدنه بافت دارای وضعیت خیلی ضعیف و ضعیفی میباشد. شاخص اقتصادی مشارکت مردم و دولت رای سرمایه گذاری در بهسازی و رونق و سر زندگی در مرحله خیلی ضعیف و ضعیفی میباشد.
یکی از علل اصلی مشکلات بافت قدیم در اکثر شهرها عدم انطباق بافت قدیم با نیازهای امروزی میباشد. یکی از مشکلات، کالبد این بافتها میباشد که به دلیل فرسودگی و تنگی معابر ، خدمات و تسهیلات جدید به آن مشکل است. امنیت اجتماعی ساکنان و افزایش مشارکت و ایفای نقش ساکنین در ارتقای زیست پذیری از ابعاد اجتماعی میباشد که به محدوده بافت فرسوده مهم تلقی میشود و در زمینه اقتصادی جذب سرمایه برای ایجاد رونق بخشیدن به بازار گردشگری در محدوده بافت می تواند توجه سرمایه داران را به خود جذب کند. بافت فرسوده شهر شیراز از نظر کالبدی ، اقتصادی و اجتماعی با فرسودگی فزاینده ای روبه رو می باشد . یکی از دلایل اصلی به خاطر نبود انگیزه برای بهسازی و نوسازی در بافت می باشد و مجموع این عوامل باعث مهاجرت افراد ساکن بومی و ساکن شدن افراد غیر بومی مخصوصا افغان ها در محدوده ، امنیت اجتماعی بافت را تحت تاثیر قرار داده است.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
منابع:
- آروین، محمود، فرهادی، خواه حسین پور، احمد، احمد و میری، الیاس (1397) ارزیابی شاخص های زیست پذیری شهری و احساس ادراک ساکنان، نمونه موردی: شهر اهواز، مجله دانش شهرسازی، دوره ۲، شماره ۲۱، ص 1-17.
- احمدی، میترا، جهانی شدن و پایداری شهری، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، ۱۳۸۷.
- توسلی، محمود، بنیادی، ناصر، 1386، طراحی فضای شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
- توسلی محمود، 1382، اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران، تهران، مرکز مطالعات.
- جهانشاهی، ئمحمد حسین، (1382)، بافت فرسوده و مشکل سازی شهری، مجله جسارت های شهرسازی، شماره 4.
- تورج، دانشور، 1381، طرح ریزی کالبدی و برنامه ریزی منطقه ای در ایران، آذرخش.
- داداش پور، هاشم، عزیزی، داوود، اصغر زاده، پیمان، ( 1395) سنجش ظرفیت زیست پذیری محله های شهری در کلانشهر تهران، مطالعه موردی: محله هرندی، تختی و کوثر، مجله جغرافیا و توسعه فضایی شهری سال سوم، شماره ۲، شماره ۵.
- شماعی، علی، پوراحمد، احمد (1384) بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران.
- مشکینی، ابوالفضل، مهد نژاد، حافظ، ماهیت فریاد الگوهای فرانوگرایی در برنامه ریزی شهری، انتشارات تهران امید انقلاب ۱۳۹۲.
- رهنما، محمد، نعیم، قنبر محمد، حمیدی، سیما، حسینی، سید مصطفی (۱۳۹۸ ) ارزیابی و سنجش زیست پذیری شهری در کلان شهر اهواز، فصلنامه شهر پایدار، دوره ۲، شماره2،1-17.
- نظریان، اصغر، پویایی نظام شهری در ایران، انتشارات مبتکران، 1396.
- رضویان،محمد تقی،محمدی،کاوه،ابوبکری،طاهر (1392)،فضاهای فرسوده شهری (برنامه ریزی بهسازی و نوسازی)،انتشارات قدس رضوی،چاپ دوم.
- رحیمی،محمدرضا،ذاکریان،ملیحه،رضائیان فیروزآبادی،محمدحسین(1396)برنامه راهبردی بافت فرسوده با تاکید بر مشارکت مردمی،انتشارات شهد علم ،چاپ دوم.
- غلامی،یونس،باعقیده رودی،نصرالله،حسینی،سیداحمد،موسوی،سید علی(1399)مدیریت و برنامه ریزی بافت های قدیمی و فرسوده شهری(نوسازی و بهسازی شهری در ایران وجهان)،انتشارات اساتید دانشگاه.
- رزقی،مریم،رزقی،کامبیز(1395)تحلیل فضاهای شهری ،انتسارات اول و اخر،چاپ دوم.
- حاتمی نژاد،حسین،خسروی کردستانی،فریبا،تابعی،نادر(1396)مقدمه ای بر زیست پذیری شهری (راهبرد های نوین در برنامه ریزی شهری )،انتشارات آراد کتاب.
- چارانی،فراز(1399)مدیریت استراتژیک باز زنده سازی بافت فرسوده با رویکرد توسعه پایدار،انتشارات آموزشی و پژوهشی بوعلی.
- شریفی،عبدالنبی، ملکی،محمد،(1399)بافت فرسوده و ناکارآمد شهری ،انتشارات زاگرو.
- حافظ نیا،محمد رضا،(1386)مقدمه ای بر روش تحقیق علوم انسانی،سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،چاپ سیزدهم.
- موریس،جیمز(۱۳۹۸)تاریخ شکل شهر تا انقلاب صنعتی،انتشارات دانشگاه علم وصنعت ایران،چاپ پانزدهم.
- عظیمی،اقداش،محمد،(۱۴۰۰)مفهوم شهر وشهرسازی وبرنامه ریزی شهری،انتاشارات نواور
- نقی زاده،محمد،(۱۳۹۴)طراحی شهری قلمروهای شهرسازی شهرداری،وشهرنشینی،مرکز انتشارات کتب نشریات علمی دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)،چاپ اول.
- شکویی حسین،(۱۳۸۷)(دیدگاهای نو در جغرافیای شهر)،انتشارات سمت.
- حبیبی،سیدمحسن،(۱۳۹۷)از شار تا شهر (تعلیمی تاریخی از مفهوم شهر وسیمای کالبد ان تفکروتاثر)،موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
- خمر،غلامعلی،(۱۳۹۲)اصول ومبانی جغرافیای شهر،نشر قوس.
- پاکزاد،جهانشاه(۱۳۹۷)سید اندیشه ها درشهرسازی(۱)از ارمان تا واقعیت،انتشارات ارمانشهر.
- رهنمایی،محمد تقی،شاه حسینی،پروانه(۱۳۸۱)فرایند برنامه ریزی شهر وایرن،انتشارات سمت.
- شیعه،اسماعیل(۱۳۹۸)مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهر،مرکز انتشارات دانشگاه علم وصنعت ایران،چاپ سی ونهم.
- سعیدی،عباس،شیعه،اسماعیل،سعیدنیا،احمد،گنجی،محمدحسن(۱۳۸۷)دانشنامه مدیریت شهری روستایی،انتشارات سازمان شهرداری ودهیاری های کشور.
-
- محمدی ده چشمه،پژمان(۱۳۹۸)تدوین استراتژی های راهبردی برای زیست پذیری شهرکردبر مبنای نقش مدیدریت شهری،سال اول،شماره چهارم،صفحات ۸۱-۹۶.
- حیدری ،محمدنقی(۱۳۹۷)واکاوی تیپولوژیک رویکرد زیست پذیری در بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی بافت فرسوده شهر زنجان)شماره۱.
- میرزایی خوندابی،فرزانه(۱۳۹۶)تحلیل زیست پذیری در بافت فرسوده شهری اصفهان با تاکید بر استراتژی توسعه شهری،فصلنامه علمی -پژوهشی اقتصاد در مدیریت شهری ۵۰-۳۳.
- خزایی نژاد،فروغ(1395)زیست پذیری شهری مفهوم،اصول،ابعاد و شاخص ها،پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری ،دوره ۴ ،۵۰-۲۰.
- علی اکبری،اسماعیل(۱۳۹۹)آسیب شناسی فرا پژوهش های زیست پذیری در مقیاس کلان شهرهای ایران،فصلنامه آمایش شهری – منطقه ای،سال دهم،شماره ۳۵،صفحه ۸۵-۱۰۶.
- شماعی،علی(۱۳۹۶)تحلیل عوامل موثر بر زیست پذیری بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهری مرکز زنجان،سال هفدهم،شماره ۵۲۰،ص ۲۵-۱ .
- رضایی، نعمت الله(1399)ساماندهی بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر شیراز )،سال دوم ،شماره دوم،ص ۱۵۶-۱۲۹.
- فتحی،رقیه(۱۳۹۶)ساماندهی بافت فرسوده شهری با رویکرد افزایش پایداری در کیفیت زندگی ساکنین (مطالعه موردی:بافت فرسوده شهری آمل)سال دهم،شماره اول.
- چشمی،محمد(۱۳۹۹)بررسی شاخص های زیست پذیری در بافت فرسوده و تاریخی محلات شهری (مطالعه موردی: منطقه ۱۲ کلانشهر تهران)فصلنامه شهر پایدار،دوره ۳،شماره ۳،ص ۹۵-۸۷.
- بندر آباد،علی رضا(۱۳۸۹) شهر زیست پذیر ،از مبانی تا معانی،انتشارات اذرخش،چاپ اول،تهران.
- پاک فطرت، علیرضا،۱۳۹۵، ارزيابی وضعیت و نحوهی توسعه فضای سبز شهری شیراز در راستای توسعه پايدار با استفاده از رويکرد استانداردمبنا، فصلنامه برنامهريزی منطقهای، سال 8 ، شمارۀ پیاپی۲۹.
- فرجام،رسول(۱۳۹۵)تحلیل عوامل موثر بر کاهش محیطی بخش مرکزی شهر ها(مطالعه موردی: بخش کلان شهر شیراز)،فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای،سال۷،شماره ۲۶.
- حسینی،محمد حسین،قاضی سعید،سیده هدا، (۱۳۹۸)،واکاوی روند تحولات جمعیت در سکونتگاههای پیرامون شهر شیراز(کفترک،قره باغ)،شماره ۱۰۳-۱۰۴.
- رضایی، نعمت الله، (1391) ساماندهی بافت فرسوده شهری ،مجله علمی تخصصی برنامه ریزی فضایی،سال دوم،شماره 2،صص 56-129.
- حیدری، محمد، (1396) مکان یابی پایگاههای مدیریت بحران در بافت های تاریخی شهری ( نمونه موردی: بافت تاریخی شهر شیراز)،شماره3، دوره 9 ،صص ۲۷-۳۴.
- دیزی جانی،(۱۳۹۶)تحلیل عوامل موثر بر توسعه یافتگی محلات شهری از منظر عدالت فضایی (نمونه موردی: مقایسه تطبیقی محله ارم و ابیوردی- شهر شیراز،فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای ،سال۸،شماره پیاپی ۲۹.
- دفتر برنامه و بودجه(۱۳۹۶)محله بندی شهر شیراز با رویکرد توسعه همگون و متوازن شهرداری شیراز.
- طالشی،مصطفی،نصیری،پرویز(۱۳۹۸)تحلیل آماری در برنامه ریزی روستایی،انتشارات دانشگاه پیام نور،چاپ دوم.
- گلشنی،مهدی(۱۳۹۷)آمار در شهرسازی ويژه برنامه ریزی شهری،چاپ دهم.
- گزارش سالانه اقتصادی استان فارس (۱۳۹۵)اداره امور کل اقتصادی و دارایی استان فارس ،معاونت اقتصادی،انتشارات تخت جمشید.
- نديم، مصطفی،(۱۳۹۲) بازنمایی تحول در چند عنصر شهری در شهر شیراز در نیمه اول قرن بیستم بر اساس تحلیل چند عكس،مجله انسانشناسی، سال یازدهم، شماره۱۹.
- هاشمی طباطبایی،سعید،(۱۳۹۰)رده بندی نوع زمین با استفاده از سرعت موج برشی در گسترده شهر شیراز بر اساس آیین نامه های ساختمانی،سال۲۱،شماره۸۲،صص ۲۱۵-۲۲۲.
- eferences:
- Yassin, H. H. (2019). Livable city: An approach to pedestrianization through tactical urbanism. Alexandria Engineering Journal, 58 (1), 251-259.
- Paul, A., & Sen, J. (2018). Livability assessment within a metropolis based on the impact of integrated urban geographic factors (IUGFs) on clustering urban centers of Kolkata. Cities, 74, 142–150.
- Dadashpour,Hashem,(2017)Evaluating The livable Capacity Of Urban Neigh bohoodsin In Tehran : A Case Study Of Harandi .Takhti And Kosar Neigh Bornoods . Journal Of Geography And Urban Space Development Vol.3,No,2.
- Kashef .m(2016)Urban Livability Across Disciplinary And Professinal Boundaries Frontiers Of Architectural Research .5(2)239.253
- A Pandey . R .Et Al (2013), Underestanding Qualitative Conceplions Of Livability : Indian Perspective, International – Jurnal Of Research In Engineering And Technology.
- Yang s.(2011)A Livable City Study In Chin Using Structural Equation Models,Department Of Statistics Uppsala University.
-Un-Habitat،urbanization and development :emerging futures.
-- Wheeler, (2001), Planning Sustainable and livability cities, Stephen Barton, H., Grant, M.,& Guise, R. (2003). Shaping Neighbourhoods: A guid for Health Sustainability and Vitally,
Sponpress, London and New York.