نقش قنوات در هویت بخشی به شهرهای ایرانی – اسلامی؛ مورد مطالعه شهر همدان

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

کیومرث حبیبی ¹ (دانشگاه کردستان)
مجید یوسفی نوید ² (دانشگاه بوعلی سینا همدان)
کمال محمدی ³ (دانشگاه آزاد اسلامی)

تاریخ دریافت : 1392/10/24 تاریخ پذیرش : 1395/03/25 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: هویت, حس مکان, قنوات, مظهر حیات, معنی,

چکیده مقاله :

هویت مکانی پیوند نزدیکی با هویت شخصی دارد وآشنایی زیاد موجب ایجاد حس مکان میگردد که خود انطباق محیط یا ساختارهای فرهنگی توانایی‌های احساسی وذهنی را در بر دارد.همدان شهری با هسته‌های اولیه زیستی است و «قنوات»اصلی ترین هسته شهر بوده است.نقش قنوات در گذشته در آبرسانی وآبادانی شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.متاسفانه طی توسعه شهری وافزایش ساخت وسازها واز بین رفتن باغات درون شهر ومزارع اطراف،بخشی از هویت شهر به نام«قنات»به دست فراموشی سپرده شد.قنوات در شهر همدان به عنوان یک شاخصه است به گونه ای هویت بخش ومتمایزکننده محلات از سایر محلات جدید شهر است.اصطلاح«حس مکان» دراینجا مصداق می‌یابد،مدیریت این حس مکان وحفظ این احساس امنیت،تعلق وخاطره انگیزی رسالت ماست.اجزا شکلی «معنی» به عنوان یکی از معیارهای اصلی شهر مطلوب «ساختار» و«هویت» هستند.ساده ترین شکل معنی به مفهوم محدود این واژه کلی،هویت است. در این نوشتاربا استفاده ازروش کتابخانه ای،میدانی و منابع معتبر ابتدا به کنکاش در معنی و مفهوم هویت، اهمیت نگرش به جهان در رابطه با هویت و اهمیت آن در آثار انسانی پرداخته و در ادامه به بررسی قنوات شهر همدان به عنوان یک عنصرهویتی- فرهنگی وعوامل این هویت بخشی می‌پردازد. هدف اصلی تحقیق حاضر تعیین چارچوب فکری برآمده از قنوات در هویت بخشی به شهر همدان و روش تحقیق ماهیتی توصیفی-تحلیلی است از یافته‌های این پژوهش می‌توان به تاثیر قنات‌ها در هویت بخشی به شهر همدان اشاره نمود. این نوشتار در خاتمه بازگشت به خویشتن و توجه به ویژگیهای بومی و ملی و اهتمام در کالبدی نمودن آنها در معماری و شهر سازی را، راه دستیابی به هویتی پایدار می‌داند.

چکیده انگلیسی:

Aqueducts role in identifying the cities of Iran - Islamic studies in Hamadan

منابع و مأخذ:

احمدی،بابک،(1378) "معمای مدرنیته" نشر مرکز، تهران

اداره کل امور آب استان، گزارش بیلان منابع آب زیر زمینی دشت همدان – بهار 1383

اداره کل هوا شناسی استان، مطالعات 26 ساله هوا شناسی استان همدان

اشرف، احمد: « وبژگی‌های تاریخی شهر نشینی در ایران » در نامه‌های علوم اجتماعی دوره 1، شماره 4، تیر ماه 1353

اقبالی،سید رحمان،(1378)هویت معماری معاصر ایران: بررسی تطبیقی نظریه‌ها و تجربه‌ها، رساله دکتری، دانشگاه تهران، تهران

بحرینی، سید حسین، ( 1370 ) « فرایند طراحی شهری تهران» دانشگاه تهران

پاپبی یزدی، محمد حسین و سید ابوالقاسم حیینون: مهاجرت روستای خراسان – نقشه‌های پایه، در فصل نلمه تحقیقات جغراقیایی، سال دوم، شماره 3، زمستان 1366، ص 37-98

توسلی، محمود، ( 1365 ) « اصول و روش‌های طراحی شهری و فضا‌های مسکونی ایران » جلد دوم تهران. وزارت مسکن و شهر سازی.

توسلی، محمود « مینه‌ها – تکایا – عصلی‌ها »، در معماری ایران – دوره اسلامی، به کوشش محمد یوسف کیانی، تهران، جهد دانشگاهی 1366

جهان پور، علی، شکوه الوند ( بررسی جغرافیایی، تاریخی و مردمی ) ناشر اسکاف همدان، 1376

حبیبی، سید محسن،(1383) از شار تا شهر،دانشگاه تهران، تهران

حجت،عیسی،(1384)هویت انسان ساز،انسان هویت پرداز(تاملی در رابطه هویت و معماری)،نشریه هنرهای زیبا،شماره 24، تهران

دهخدا،علی اکبر،(1378) لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران

سعید نیا، احمد: « قم – خاستگاه شهر »، در شهر‌های ایران، جلد دوم ‌؛ به کوشش محمد یوسف کیانی، تهران، جهاد دانشگاهی ؛ 1366

سلطان زاده،حسین،(1385) فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران،دفتر پژوهشهای فرهنگی،تهران

سیلابهای شهری، طاهری بهبهانی و بزرگ زاده، مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازی و معماری ایران، سال 1375

سیلگیری شهرها، ترجمه از بزرگ زاده، مرکز مطالعات و نحقیقات شهر سازی و معماری ایران 1372

صرانه، مریم ( 1380 ) « نقش آب در معماری »( پایان نامه کارشناسی ارشد معماری ). دانشگاه تهران دانشکده هنر‌های زیبا

فخار تهرانی، فرهاد : « حمام‌ها »، در معماری ایران – دوره اسلامی، به کوشش محمد یوسف کیانی، جهاد دانشگاهی، 1366

فکوهی، ناصر (1383) انسان شناسی شهری، تهران، نی.

فلاکی، منصور: با زنده سازی بناها و شهر‌های تاریخی، تهران، دانشگاه تهران، 1364

کربلر، ‌هانری ( قنات فنی برای دست یابی به آب )

کردوانی، پرویز ( منابع و مسائل آب در ایران ) جلسه اول، انتشارات دانشگاه تهران- 1374

گزارش طرح فاظلاب همدان مهندسی مشاور مهاب قدس

معنوی، نسیم ( 1372 ) ارتقاء نقش یک عنصر شهر گذر مادی به عنوان محور‌های پیاده شهری » مادی فدن اصفهان(‌‍‌ پایان نامه کارشناسی ارشد شهر سازی همدان ) دانشگاه تهران.

معین، محمد،(1375)فرهنگ معین، انتشارات امیر کبیر، تهران

نصر، سید حسین، معرفت و امر قدسی(1380)،ترجمه فرزاد حاجی میرزایی،نشر فرزان،تهران

نقی زاده، محمد،(1379) رابطه هویت "سنت معماری ایران" با "مدرنیسم"و "نوگرایی"، نشریه هنر‌های زیبا،شماره 7،تهران،1379

هاشم‌نژاد،‌هاشم،(1385)"فضای شهری سند تاریخی شهر و شهروندانمعماریو فرهنگ، شماره 24

2000 Maryland Storm water Design Manual , 2000 , Maryland Department of Environment

Design of small canal structures. USBR , 1978