ارزیابی آسیب پذیری بافت فرسوده شهر مرودشت در برابر زلزله با استفاده از (AHP) و (GIS)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مجتبی زارع ¹ , محمدرضا رضایی ² , عنایت‌اله رحیمی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران
3 - دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

تاریخ دریافت : 1395/06/24 تاریخ پذیرش : 1395/10/13 تاریخ انتشار : 1395/08/20

کلید واژه: سیستم اطلاعات جغرافیایی, بافت فرسوده, شهر, آسیب پذیری, زلزله,

چکیده مقاله :

شهر زیستگاه متراکم انسانی است که به دلیل حضور انسان، نیازمند امنیت و ایمنی در همه ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... است. موقعیت جغرافیایی شهر مرودشت به گونه‌ای است که هم از نظر توپوگرافی و هم از نظر زمین شناسی درونی زمین، خطر وقوع زلزله این شهر را تهدید می‌نماید. وجود گسل‌های درونی زمین در منطقه مرودشت و اطراف آن، سابقه فعالیت این گسل‌ها، دوره بازگشت زلزله و پهنه‌بندی خطر لزره‌ای در کنار بافت فرسوده، وسعت، نوع و میزان فرسودگی، امکان تخریب‌پذیری بالا و. .. از مهمترین تهدیدات برای این شهر است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی / تحلیلی و بر اساس هدف پژوهش کاربردی است. ابزار مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه با ساکنین و استفاده از کتب و مقالات است. در این پژوهش ابتدا با توجه به شرایط ویژه بافت فرسوده شهر مرودشت و همچنین پس از بررسی و مطالعات تحقیقات پیشین تعداد 9 شاخص از قبیل جنس سازه، قدمت بنا، کیفیت ساختمانها، عرض معابر، تراکم جمعیت، فاصله از آتشنشانی، دسترسی به فضای باز و نزدیکی به مراکز درمانی تعریف شد و برای هریک از شاخص‌ها، زیر شاخص‌هایی در نظر گرفته شده است و سپس به تدوین و توزیع 30 پرسشنامه بین کارشناسان و متخصصان شهر پرداخته شد و پس از آن به وزن دهی و اولویت‌بندی شاخص‌ها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزار (Expert choict) پرداخته می‌شود. و در انتها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، نقشه‌های آسیب‌پذیری بافت فرسوده مرودشت تهیه می‌شود. نتایج تحقیق نشانگر این است که در بین شاخص‌های مورد بررسی، شاخص کیفیت ساختمانها با وزن 0.328 دارای بالاترین وزن نهایی و شاخص فاصله از آتش نشانی با وزن 0.017 کمترین وزن نهایی را دارند و با توجه به نقشه نهایی آسیب‌پذیری مشاهده می‌گردد که توزیع مناطق با آسیب پذیری بالا حدود 32 درصد از مساحت بافت را در بر گرفته است، 31 درصد از بافت دارای آسیب پذیری متوسط و بقیه مساحت بافت را فضاهای دارای آسیب‌پذیری کم به خود اختصاص داده است.

چکیده انگلیسی:

City is the dense human habitat that because of human presence needs to safety and security in n all aspects of physical, social, economic, cultural and others. The geographical location of Marvdasht in such a way is that the risk of earthquakes threatens the city both in terms of topography and geology of the earth's interior. Internal fault homes in Marvdasht and its surroundings, experience of these faults, return period of earthquakes and SEISMIC hazard zonation in the old texture, extent, type and amount of burnout, and high possibility of destruction is the most important threats for this city. Materials and Methods in this research is descriptive / analytical and it is practical based on the goal. The instrument used in this study is questionnaire, observation and interviews with residents and use of books and articles. In this study, by pay attention to special circumstances old texture of Marvdasht and after survey and previous research studies it were defined 9 structural indicators such as structures genus, dating and quality of buildings, wide thoroughfares, population density, distance from the fire, outdoor access and proximity to medical centers and it considered for each criteria, some sub-criteria and then to develop and distribute 30 questionnaires were discussed between the experts town and after that weighted and prioritized criteria by using Analytical Hierarchy Process (AHP) and software (Expert choict).And finally the Vulnerability maps worn tissue of Marvdasht provide by using geographic information system (GIS). The results show that between the studied indixes, construction quality index with a weight of 0.328 has the highest final weight and distance from fire-weighted index of 0.017, has the least final weight and by pay attention to the final map of vulnerability can be seen that distribution areas with high vulnerability about 32% of the area of tissue is taken, 31% of the tissue affected is average and the area of tissue is allocated to little affected areas.

منابع و مأخذ:

احد نژاد، محسن، جلیل پور، شهناز.(1390). ارزیابی عوامل بیرونی تأثیر گذار در آسیب پذیری بافت‌های قدیم شهرها در برابر زلزله، اولین کنفرانس ملیgis، دانشگاه شهید بهشتی تهران

اصغر پور، محمد جواد،(1378). تصمیم گیری چند معیاره(چاپ ششم)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

امینی، ا، (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و تبیین آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز. 26 – 20.

 

بیرودیان، نادر،(1393)، مدیریت بحران اصول ایمنی در حوادث غیر مترقبه، مشهد: جهاد دانشگاهی.

پور احمد، احمد،(1394)، سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری منطقه 9 تهران، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره بیست و یکم، ص 18-1.

خاکپور، ب، زمردیان، م، صادقی، س، مقدمی، ا، (1390) تحلیل میزان آسیب پذیری فیزیکی / کالبدی منطقه 9 شهر مشهد از دیدگاه زلزله خیزی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 16: 34- 1.

رجب زاده، علی، آذر، عادل،(1381). تصمیم گیری‌های کاربردی.(چاپ اول)، تهرانف نشر نگاه دانش.

زبردست، اردشیر(1380). کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، نشریه هنرهای زیبا، شماره10، 13- 21.

زیاری،کرامت الله،(1384)،برنامه ریزی شهرهای جدید،تهران،انتشارات سمت.

ـ شکوهی،حسین،(1387)،دیدگاه‌های نودرجغرافیای شهری،چاپ یازدهم، تهران،انتشارات سمت.

ـ شکیب، محمود، مقدس موسوی، علی، (1385)، مدیریت بحران در پایتخت، مجموعه مقالات دومین سمینار ساخت و ساز در پایتخت، 1تا4خرداد، دانشگاه تهران.

طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر مرودشت، مهندسین مشاور خود آوند، آبان 1388

طرح جامع توسعه و عمران شهر مرودشت، جدول اول، اداره کل راه و شهرسازی استان فارس، مهندسین مشاور شهر و خانه، بهار 92.

قاعدرحمتی، صفر و همکاران،(1393)، تحلیل آسیب پذیری بافت شهری در برابر زلزله در منطقه دو شهرداری تهران، پژوهش جغرافیای انسانی، شماره 4، ص 856-843.  

مدیری،(1389)، رساله دکتری، تحت عنوان الزامات مکانیابی تأسیسات شهری و ارائه الگوی بهینه از دیدگاه پدافند غیر عامل.

Ainudin. S, Reutray. J and Ainudin. s (2013) peoples risk perception in earthquake prone Quetta city of baluchestan. International journal of disaster rick reduction. Vol. 1.

Ansal. A kurtulas. A and tonuk. G (2013) seismic micro sonation and earthquake damage scenarios for urban areas. Soil dynamic and earthquake. Engineering. Vol. 30.

Dong. L and shan. j (2013) A. comprehensive review of earthquake induced bulding damage detection with remote sensing technigues. Isprs jornal of photogrammetry and remot sensing. vol. 84.

Hofe, r. wang, x. 2007. Research methods in urban and regional planning 4 edition. Springet press. 468p.

Ibrahim, M, M, andkhaled, A. (2005). Decision support system for selecting the proper project delivery method using analytical hierarchy process(AHP) int. j. project Manage. vol 23. 564. 572.

. lacina. b. (2006), explaning the severity of civil wars, jornal of conflict resobuion, no. 50, p , 276.

Malczewski, j. 1999. Spatial multi criteria decision analysis in; j. ctill (ed) multicriteria decision making and analysis; a geographic information sciences approach. Second edition. Ashgate prees. 375p.

Nichols M 2005. A Major urban earthquake: planning for armage ddon, landscape and urbanplanning , 3 th edition. London press 548 p.

. Rudolph of,B.(1986).Coping with catas trophe ,Time Journal,February

. WHO/WMC,1999,Health sector emergency preparedness guide. Tunisia. Zhao. s (2010) Gis ffe – an integrated software system for the dynamic simulation of fires following an earthquake based an gis. fire safety journal. Va. 45.