واکاوی و تبیین سیر تحوّل ضوابط شهری در شهرهای ایران، مورد مطالعه: کلانشهر شیراز

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محسن اعتصامی پور ¹ (مسئول اداره معماری و طراحی شهری/ اداره کل راه و شهرسازی فارس)
مهیار اردشیری ² (استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
زهراسادات سعیده زرآبادی ³ (استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران)
حمید ماجدی ⁴ (ریاست دانشکده هنرو معماری/ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران)

تاریخ دریافت : 1398/02/24 تاریخ پذیرش : 1398/03/30 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: ضوابط شهری, منطقه‌بندی, ضوابط فرم مبنا, فرم ساختمانی, ضوابط شهری شیراز,

چکیده مقاله :

   ضوابط شهری در قالب آیین‌نامه‌های منطقه‌بندی، مکانیزم اجرایی طرح‌های توسعه شهری هستند. سیر تحوّل ضوابط منطقه‌بندی در یک قرن گذشته، از شکل‌گیری ضوابط عملکرد مبنا، تکنیک‌های اصلاحی تا ظهور ضوابط فرم مبنا و هیبریدی، نشان‌دهنده توجه بیشتر به ابعاد کیفی فرم محیط انسان‌ساخت است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بنیان، اجزا و شیوه مشارکتی تهیه ضوابط نوشهرسازان که در قالب تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی ارائه می‌گردد، در راستای تحقق الگوی شهرسازی انسان‌محور و پایدار، واجد ویژگی‌های جامعیت دربرگیرندگی ضوابط عرصه‌های عمومی و خصوصی، یکپارچگی ضوابط شهری و ساختمانی، زمینه گرایی در فرم و انعطاف‌پذیری عملکردی است. با توجه به نتایج مثبت مورد انتظار از کاربرد رویکرد فرم مبنا، چهار کیفیت انعطاف‌پذیری عملکردی، پیش‌بینی پذیری فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت‌زمان صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، به‌عنوان معیارهای بررسی روند تحول ضوابط در این تحقیق انتخاب گردید. بر این اساس ضوابط منطقه‌بندی در سه دوره طرح‌های توسعه شهری سال‌های 1351-1374-1393 شیراز با روش توصیفی و تطبیقی-تحلیلی ضوابط و مطالعه اسنادی، با هدف بررسی نیاز به تحول در ابعاد کیفی ضوابط شهری، مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد تحولات در ضوابط طرح‌ها در یک دوره 40 ساله، صرفاً ازنظر انعطاف‌پذیری عملکردی همسو با تحولات نظام منطقه‌بندی بوده است و کماکان ازنظر سایر معیارهای کیفی پیش‌بینی پذیر بودن فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، ضوابط با کاستی روبرو است. لیکن با توجه به انعطاف‌پذیری عملکردی در ضوابط طرح تفصیلی 1393، ساختار فضایی نظام پهنه‌بندی و شاخص‌های پهنه‌بندی، پتانسیل لازم برای تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی و ارتقا وضعیت معیارهای فوق وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Urban codes, in terms of zoning ordinance, are the executive mechanism of urban development projects. Over the last century, the evolution of zoning codes, from the formation of functional-based codes to the emergence of form-based codes and hybrid approach, have represented a growing interest in the qualitative dimensions of built environment. The investigations show that the changes from function to building forms is in parallel with the implementation of a model based on humanized and sustainable urbanization. In this research, four qualitative criteria of functional flexibility; form predictability; the facilitation and predictability of issuing building permit; and transparency and readability of the form-based codes were selected to review the evolution of codes due to the expected positive outcomes of form-based codes. Aiming at explaining the need for change in the quality dimensions of urban codes, and through inspecting documents, and by applying a comparative-analytical approach, Shiraz urban codes were examined via three master and detailed plans prepared in the years 1972, 1995 and 2014. The results represents over a period of 40 years, developments in design codes have been in line with developments in the zoning system in terms of functional flexibility. However, these codes have some shortcomings regarding the form predictability; the facilitation and predictability of building permit; transparency and readability. Nonetheless, due to the spatial structure of the functional zoning system in the 2014 detailed plan and its appropriate flexibility, there is a potential to prepare the form-based zoning in order to improve the above qualitative criteria.

منابع و مأخذ:

1. پاکزاد، جهانشاه (1389): سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، مرکز پژوهش‌های تخصصی معماری و شهرسازی کوبه، تهران، ایران.


2. دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، (1390): مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، انتشارات آزادپیما، تهران، ایران.


3. American Planning Association (2006); Planning and urban design standards, Zoning Regulation, John Wiley & Sons, Inc. Hoboken, New Jersey.


4. Barnett, J. (1982): An Introduction to Urban design, Harper and Row, New York.


5. Carmona, M, Marshall, S and Stevens (2006): DESIGN CODES: THEIR USE AND POTENTIAL. Progress in Planning, 65, pp: 209-289.


6. Cowan, R. (2004): Dictionary of Urbanism, Streetwise Press, London.


7. Cullingworth, J. B. and Caves, R. W. (2002): Planning in the USA Policies, Issues, and Processes, Taylor & Francis, New Yourk.


8. Dancy, S. L. (2007): A Case Study Examination of Form-Based Code Use in North Carolina, M. A. Thesis, University of North Carolina, USA.


9. DeCoursey, W. J., Berl, T. S., and Rothwell, J. (2014): FORM-BASED CODES, A PRIMER FOR DELAWARE MUNICIPALITIES. Available at https://stateplanning.delaware.gov /information/documents/FBC-Primer-Full-2014-04-16.pdf. (May 12, 2017).


10. Duany, A., Plater-Zyberk, E. and Speck, J. (2000): Suburban Nation: The Rise of Sprawl and the Decline of the American Dream, North Point Press, New York.


11. Dunay, A., & Talen, E. (2002): TRANSECT PLANNING. Journal of the American Planning Association, 68 (3), 245-266.


12. Dunham-Jones, E. (2008): NEW URBANISM AS A COUNTER PROJECT. Available at https://placesjournal.org/assets/legacy/pdfs/new-urbanism-as-a-counter-project-to-post-industrialism.pdf (September 18, 2017).


13. Ellin, N. (2007): Integral Urbanism, Routledge, New York.


14. Filion, P., (2005): RUPTURE OR CONTINUITY? MODERN AND POSTMODERN PLANNING IN TORONTO. Available at https:// onlinelibrary. wiley.com/doi/ abs/10.1111/ 1468-2427. 00206 (May 17, 2017).


15. Gajjar, N. A. (2007): Evaluation of Form-Based Zonning: A Zoning Tool for the Design of Built Environment, M. A, Thesis, University of Cincinnati, India.


16. Globe Consultants International Ltd. (2013): Form Based Urban Planning Codes for Trinidad & Tobago: An Exploratory Study, Final Report and Recommendations.


17. Gowdy, L. M., (2009): A History, Evolution and Application of Form-Based Codes, an M.A. Thesis, Kansas State University, US.


18. Hall, E. (2007): DIVIDE AND SPRAWEL, DECLINE AND FALL: A COMPARATIVE CRITIQUE OF EUCLIDEAN ZONNING. University of Pittsburg Law Review, available at https://lawreview.law.pitt.edu/ojs/index.php/lawreview/article/view/77 (September 12, 2017).


19. Katz, P. (1994): The New Urbanism: Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, New York.


20. Katz, P., (2004): FORM FIRST: THE NEW URBANIST ALTERNATIVE TO CONVENTIONAL ZONNING. Available at http://fltod.com/research/about_form_based_codes/form_first.pdf. (April 22, 2017).


21. Koher, T, (2004): From form to Function: An Evaluation of the Effectiveness and Potential of Form-Based Zoning Codes, M.A Thesis, Massachusetts University of Technology, USA.


22. Lampugnani, V. M. (1985):Architecture and city planning in the 20th century, Van Nostrand Reinhold, New York.


23. Merriam, D. H. (2006):The Complete Guide to Zoning: How Real Estate Owners and Developers Can Create and Preserve Property Value, McGraw-Hill, New York.


24. Mullins, A. E., (2008): Form-Based Codes and Historic Preservation: Recommendations for Communities Considering the Adoption of Form-Based Codes. A Thesis for BA, University of Colorado, US.


25. Murrain, P. and Bolgar, B. (2004): Design Codes. A Suggested Definition and Description, The Prince’s Foundation for the Built Environment, London.


26. Parolek, D.G., Parolek, K. and Crawford, P.C, (2008): Form Based Codes: A Guide for Planners, Urban Designers, Municipalities and Developers, Wiley, New York.


27. Rahnama, M., Roshani, P., Hassani, A. and Hossienpour, S. A. (2012): USE PRINCIPLES OF NEW URBANISM APPROACH IN DESIGNING SUSTAINABLE URBAN SPACES. International Hournal of Applied Sciences and technology, 2 (7): 195-203.


28. Rangwala, K. (2009): HYBRID CODES VERSUS FORM-BASED CODES. New Urban News, available at http://www.growsmartri.org/training/Hybrid%20Codes%20vs%20Form%20B ased%20Codes%20-%20%20Article%20New%20Urban%20News.pdf (October 1, 2017).


29. SACOG (2008): Form-Based Code Handbook. Available at http://www.sacog. org/sites/ main/files/file-attachments/formbased_code_handbook_fnl_ aug08.pdf (January 21, 2018).


30. Talen, E. (2012): City Rules: How Regulations Affect Urban Form. Island Press, London.