چگونگی استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه های غیررسمی؛ مورد پژوهی: جداره ی شرقی بزرگراه چمران تهران (حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت)
محورهای موضوعی :
فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری
میترا حبیبی
1
,
نیلوفر گرامی
2
1 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
2 - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه هنر، تهران، ایران
تاریخ دریافت : 1396/08/06
تاریخ پذیرش : 1396/12/23
تاریخ انتشار : 1397/02/01
کلید واژه:
فضای شهری,
سکونتگاه غیررسمی,
استفاده از فضاهای شهری,
سامانه حمایتگر اجتماعی,
جداره ی شرقی بزرگراه چمران- حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت,
چکیده مقاله :
فضاهای شهری به عنوان بستر زندگی و تعاملات اجتماعی و محل انجام فعالیتهای ضروری، اختیاری و اجتماعی، باید از کیفیتهای کالبدی- عملکردی، فرهنگی- معنایی و اقتصادی- اجتماعی مناسب برخوردار باشند. در سکونتگاههای غیررسمی نیز، فضاهای شهری علیرغم فقدان بسیاری از کیفیتهای لازم، بستر زندگی اقشار کمدرآمد و محل رخداد انواع فعالیتهای شهری است. پژوهش حاضر در پی واکاوی و توصیف چگونگی انجام فعالیتهای ضروری، انتخابی و اجتماعی در فضاهای شهری سکونتگاههای غیررسمی و تبیین دلایل این رخدادها، به عنوان اهداف پژوهش در محدودهی حاشیهی شرقی بزرگراه چمران شهر تهران میباشد. پژوهش با توجه به محتوای تحقیق از نوع کمی- کیفی بوده و با توجه به جدول نمونهگیری مورگان و توزیع 201 پرسشنامهی سنجش مکان، که معیارهای آن از مبانی نظری و تجارب داخلی و خارجی بررسی شده استخراج شده و با روش نمونهگیری احتمالی تصادفی آغاز و با روش تحلیل عاملی و استفاده از نرمافزار SPSS نتایج تحلیل ارائه شده است. در این فرایند از روشهای مصاحبه و مشاهدهی رفتار در قرارگاههای طبیعی رفتاری نیز استفاده گردیده است. یافتهها نشان میدهد استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاههای غیررسمی، به عنوان رفتار یک خانوادهی بزرگ که از جامعهی روستا- شهری کوچک به عنوان جامعهی مبدأ، به جامعهی کلانشهری مقصد مهاجرت کرده است، تلقی شده و به دلایل سامانههای حمایتگر قوی و سرمایهی اجتماعی ساکنان از یک طرف و ضرورت جبران انواع محدودیتهای عرصهی خصوصی منزل از طرف دیگر، یک ضرورت اجتماعی تدافعی برای تضمین بقا محسوب میشود، به طوریکه فضاهای شهری، بستر بروز فعالیتهای متنوع با بازهی زمانی بادوام و تواتر زیاد، عملأ صحنهی حفاظت از ساکنان این جوامع و مقاومت آنها در برابر تنش بیرونماندگی از جامعهی شهری رسمی میباشد، که علیرغم فقدان کیفیتهای لازم، موجبات انسجام اجتماعی را فراهم میآورد.
چکیده انگلیسی:
Urban spaces have different physical, social, economic and cultural desires as the basis of life and social interactions and the place of doing essential, optional and social activities. These urban spaces in informal settlements as the living place of low-income groups, regardless of the low quality, are the place of doing all kinds of urban activities.
In this research, we have tried to find out how to carry out essential, selective and social activities in urban spaces of informal settlements with descriptive-explanatory goals and quantitative-qualitative methods. This route was started according to Morgan's sampling table and 201 place check distribution questionnaires, whose criteria were extracted from the theoretical bases related to the subject, and started by random sampling method and analyzed by factor analysis method and SPSS software.
The findings show that the use of urban space in informal settlements, due to strong social protection systems, is a social necessity for survival, in such a way that residents do many of their necessary activities in the urban space of the neighborhood. It’s because of the restrictions of the homes and also a desire to establish social interactions. Selective activities are usually done in groups and social activities in this space are in a high level, due to the willingness to engage in social interactions. High social activities as the output of essential and selective activities indicates the proper functioning of the essential and selective activities and the existence of strong social support systems among the residents.
منابع و مأخذ:
براتی، ناصر و محمد رضا یزدانپناه شاهآبادی، (1390)، بررسی ارتباط مفهومی سرمایهی اجتماعی و کیفیت زندگی در محیط شهری، نمونهی موردی شهر جدید پردیس، جامعهی پژوهشی فرهنگی، شمارهی 3.
بیات، آصف، ترجمهی سید اسدالله نبوی چاشمی، (1391)، سیاستهای خیابانی، جنیش تهیدستان در ایران، انتشارات پردیس دانش، تهران.
پیران، پرویز، (1374)، آلونک نشینی در ایران: دیدگاههای نظری با نگاهی به شرایط ایران (بخش سوم)، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارهی 95 و 96.
پیران، پرویز، (1366)، آلونکنشینی در تهران، فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، تهران.
پیران، پرویز، (1381)، باز هم در باب اسکان غیررسمی، نمونهی موردی: شیرآباد زاهدان، هفت شهر، شمارهی 9 و 10.
پیران، پرویز، (1376)، تحلیل جامعهشناختی از مسکن شهری در ایران: اسکان غیر رسمی، نامهی انجمن جامعهشناسی ایران.
توسلی، محمود، (1386)، طراحی فضای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آنها در زندگی و سیمای شهری)، انتشارات شهیدی.
جواهریپور، مهرداد، (1382)، ساختیابی اقتصادی- اجتماعی اسکان غیررسمی، مطالعهی موردی: منطقهی کلانشهری تهران، سمینار سمپوزیوم حاشیهنشینی و اسکان.
حبیبی، میترا، (1382)، اهمیت پیادهراههاو نقش آن در فضاهای شهری، رسالهی دکتری شهرسازی، تهران، دانشگاه تهران.
زوکین، شارون، ترجمهی ایرج اسدی، (1380)، شهرِ چه کسی؟ فرهنگِ چه کسی؟، فصلنامهی مدیریت شهری، شمارهی 80.
سیدیان، سید علی و منصور ابافت یگانه، (1387)، بازنگری مفهوم محصوریت کالبدی در فضاهای شهری، راه و ساختمان.
صالحی امیری، سید رضا و زهرا خدائی، (1390)، حاشیهنشینی و اسکان غیر رسمی، چالشها و پیامدها، ققنوس .
صرافی، مظفر، (1382)، بازنگری ویژگیهای اسکان خودانگیخته در ایران: در جستجوی راهکارهای توانمندسازی، مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
صرافی، مظفر، (1381)، به سوی نظریهای برای ساماندهی اسکان غیررسمی- از حاشیهنشینی تا متن شهرنشینی، هفت شهر، شمارهی 8.
علیآبادی، جواد، (1381)، اسکان غیررسمی و شهرداریها، مجلهی شهرداریها، شمارهی 45.
قرخلو، مهدی و اصغر عابدینی، (1386)، اسکان غیر رسمی و راهبردهای ساماندهی سکونتگاههای نامتعارف با تأکید بر بخش مسکن در ایران، نشریهی جغرافیا و برنامهریزی دانشگاه تبریز.
کاشانیجو، خشایار، (1389)، بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، هویت شهری.
کالن، گوردون، مترجم منوچهر طبیبیان، (1377)، گزیدهی منظر شهری، انتشارات دانشگاه تهران.
گل، یان و برجیت سوار، مترجمان مصطفی بهزادفر، محمد رضایی ندوشن و احمد رضایی ندوشن، (1394)، چگونه زندگی همگانی را مطالعه کنیم، مؤسسه علم معمار رویال.
گل، یان، مترجم شیما شصتی، (1387)، زندگی در فضای میان ساختمانها، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
گل، یان، مترجمان علی غفاری و لیلا غفاری، (1392)، شهر انسانی، مؤسسهی عمل معمار.
گل، یان، مترجمان علی غفاری و صادق سهیلیپور، (1389)، فضاهای عمومی و زندگی جمعی، دانشگاه شهید بهشتی.
گلکار، کورش، (1387)، کند و کاوی در تعریف طراحی شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
مدنیپور، علی، (1384)، طراحی فضای شهری، شرکت پردازش و برنامهریزی شهری، شهرداری تهران.
ملکی، امیر، فرهاد رستگار نسب، جعفر عبدالملکی و مهدی خلفخانی، (1390)، زندگی شهری، ترس از قربانی شدن و کاهش سرمایهی اجتماعی در کلانشهر تهران، مجلهی بررسی مسائل اجتماعی ایران، شمارهی پنجاه و ششم.
Alizadeh, Hooshmand; (2007); “Changes Conception of Women’s Public Space in the Kurdish City”; Cities Journal, Volume 24, No 6
Chant, S.; (2014); “Exploring the ‘feminisation of poverty’ in relation to women’s work and home-based enterprise in slums of the global south”; International Journal of Gender and Entrepreneurship, 6(3): 296–316
Choguill, Charles L.; (2007); “The search for policies to support sustainable housing”; Habitat International
Cruz, Celine D.; Sheela Patel & Getrude Z. Mazvimavi; (2014); “Affordable public spaces in Informal settlements”
El-Batran, Manal; (1998); “A shelter of their own: Informal settlement expansion in greater Cario and government responses”; Environment and Urbanization, vol. 10, No. 7
García, Jaime Hernández; (2013); “Public Space in Informal Settlements, The Barrios of Bogotá”
Grundstrom, Karin; (2005); “Gender and Use of Public Space”; housing development and management-HDM, Lund University
Habarth, Janice M.; Sandra A. Graham-Bermann & Eric A. Bermann; (2009); “Coping in Context, Community and Natural Resources in Low-Income Women’s Environments”; University of Michigan Environment and Behavior Journal, Volume 41, No 2
Meir, Avinoam & Maria Gekker; (2011); “Gendered Space, Power Relationships and Domestic Planning and Design among Displaced Isreali Bedouin”; Women’s Studies International Forum Journal, No 34
Ramon, Maria Dolors Garcia; Anna Ortiz & Maria Prats; (2004); “Urban planning, gender and the use of public space in a peripherial neighbourhood of Barcelona”
Sixteenth Report of State of the Nation on Sustainable Human Development; (2010); “Estado De La Nacion, En Desarrollo Humano Sostenible, (Costa Rica)”; Guila
Some, Wawan; Wardah Hafidz & Gabriela Sauter; (2009); “Renovation not Relocation: The work of Paguyuban Warga Strenkali (PWS) in Indonesia”; Invironment & Urbanization
Srinivas, Hari; (1977); “defining squatter settlement”; available at: http://www.soc.titech.ac.JP/uem/squatter/define-squatter.HTM
Turner, John. F. C; (1968); “Housing priorities, settlement pattern and development in modernizing countries”; AIP Journal
UN-Habitat; (2015b); “Informal settlements, (Habitat III Issue Paper 22)”; Nairobi: UN-Habitat
UN-HABITAT; (2016); “World Cities Report 2016: Urbanization and development”; Emerging futures. Nairobi, Kenya: UN HABITAT
World Bank/UNCHS (Habitat); (2007); “Cities Alliance for Cities Without Slum: Action Plan for Moving Slum Upgrading to Scale”; Special Summary Edition, available at: http://www.citiesalliance.org/activities-output/topics/slum-upgrading/action-plan.html.
_||_