بررسی حس تعلق مکانی در مجتمع‌های مسکونی و نقش طبیعت بر آن (مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی اکباتان، پردیسان، زیتون و مهرگان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمد بهزادپور ¹

1 - عضو هیئت علمی تمام وقت گروه معماری، واحد هشتگرد، دانشگاه آزاد اسلامی، هشتگرد، ایران

تاریخ دریافت : 1396/09/01 تاریخ پذیرش : 1397/06/16 تاریخ انتشار : 1397/07/01

کلید واژه: طبیعت, حس تعلق مکانی, مجتمع‌های مسکونی, اکباتان, پردیسان, زیتون و مهرگان,

چکیده مقاله :

طبیعت و فضاهای سبز، عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای ساکنان می­شود. این حس، عامل مهم در شکل‌گیری حس تعلق مکانی بوده و نهایتاً منجر به ایجاد محیط‌های با کیفیت می­شود. توجه به فضاهای سبز شهری و بوستان­های محلی، بیشتر با هدف تأمین حداقل فضای سبز مورد نیاز برای شهرها صورت می­پذیرد؛ اما مسئله اصلی اینجاست که با وجود اثرگذاری این فضاها بر حس تعلق مکانی ساکنان، کیفیت و چگونگی این تأثیرات تبیین نمی­شوند؛ بنابراین بررسی نقش طبیعت در راستای تقویت حس تعلق مکانی در جوامع شهری، بسیار ضروری و پراهمیت جلوه می­کند. بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی میزان تأثیرگذاری طبیعت بر حس تعلق مکانی در مجتمع­های مسکونی اکباتان تهران، پردیسان قم، زیتون اصفهان و مهرگان قزوین پرداخته است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی و همبستگی است و تجزیه‌وتحلیل‌ها بر اساس 360 پرسش­نامه تکمیل شده توسط ساکنان این 4 مجتمع مسکونی انجام گرفت. پس از بارگذاری و وزن­دهی عوامل سنجش طبیعت و تعلق مکانی از طریق محاسبه مقدار کای اسکوئر در سطح معناداری (0.05>P)، نتایج حاصله به با کمک نرم­افزارهای Lisrel و SPSS نشان داد ارتباطی معنادار و مثبت بین دو متغیر طبیعت و حس تعلق مکانی در نمونه­های مورد مطالعه برقرار است. ضریب تأثیر طبیعت در تعلق مکانی ساکنان در مجتمع­های مسکونی اکباتان (0.87)، پردیسان (0.42)، زیتون (0.91) و مهرگان (0.37) به دست آمده است. همچنین با توجه به اینکه مقدار RMSEA در مجتمع­های مسکونی به ترتیب برابر با (0.054)، (0.042)، (0.061) و (0.040) به دست آمده، رابطه بین طبیعت با تعلق مکانی مورد تأیید قرار گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Nature and green spaces are factors that convert a space to a place with specifications sensory and special behavioral for inhabitants. This sense has beenan important factor for the formation of a sense of belonging to a place and will eventually lead to the creation of high quality environments. Attention to urban green spaces and local gardens is done with the goal of providing minimum green space required cities; But the main problem is that despite the impact of these spaces on the sense of residence of the inhabitants, their quality and effects are not explained; Therefore, investigating the role of nature in the direction of strengthening the sense of belonging to the place in Urban communities appears very essential and important. Accordingly, the present study has been conducted on the role of nature on the sense of belonging to the place in residential complexes like Ekbatan of Tehran, Pardisan of Qom, Zeytun of Isfahan and Mehregan of Qazvin. The research method is descriptive-analytic and correlation. In addition, analysis was based on 360 completed questionnaires filled by the residents of these four residential complexes. After loading and weighing the factors of nature measurement and the place of belonging by calculating the chi-square value at a significant level (P <0.05), the results with Lisrel and SPSS software showed a significant and positive correlation between the two the nature and sense of belonging variables in the samples. The coefficient of influence of Nature on residents' place of residence was obtained in Ekbatan (0.87), Pardisan (0.42), Zeytun (0.91) and Mehregan (0.37). Also, due to the fact that the RMSEA value in residential complexes is (0.054), (0.042), (0.061) and (0.040) respectively, the relationship between nature and location affinities has been confirmed.

منابع و مأخذ:

1. باباویسی، وحیده (زمستان 1394): «بررسی عوامل کالبدی در ایجاد حس تعلق‌خاطر به مکان»، دومین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی ایران، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.


2. پیربابایی، محمدتقی و حسن سجادزاده (1390): «تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی»، باغ نظر، سال هشتم، شماره 16، تهران، صص 28-17.


3. جوان فروزنده، علی و قاسم مطلبی (1390): مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن، نشریه هویت شهر، دوره 5، شماره 8، تهران، صص 37-27.


4. حبیبی، سیدمحسن (بهار 1382): «چگونگی الگوپذیری و تجددی سازمان استخوان‌بندی محله»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 13، تهران، صص 39-32.


5. سرمست، بهرام و محمدمهدی متوسلی (1389): «بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان، مطالعه موردی: شهر تهران»، مدیریت شهری، دوره 8، شماره 26، تهران، صص 164-133.


6. سعیدنیا، احمد (1382): «کتاب سبز راهنمای شهرداری­ها»، جلد ششم، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.


7. سیاوش پور، بهرام؛ شادلو جهرمی، مجتبی و زهره مولایی رامشه (پاییز 1393): «ابعاد تشکیل دهنده حس تعلق به مکان، با تأکید بر عوامل کالبدی، اجتماعی و احساسی (ادراک و شناخت)»، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی، مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد.


8. شکویی، حسین (1386): «فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی»، تهران، نشر گیتاشناسی.


9. فلاحت، محمدصادق (1385): «مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 26، صص 66-57.


10. کاشی، حسین و ناصر بنیادی (پاییز 1392): «تبیـین مـدل هویـت مکان - حس مکان و بررسی عناصـر و ابعـاد مختلـف آن؛ نمونه موردی: پیاده راه شهر ری»، نشـریه هنرهـای زیبا، معمـاری وشهرسـازی، دوره 18، شـماره 3، صص 52-43.


11. مشکینی، ابوالفضل؛ قاسمی، اکرم و مهدی حمزه نژاد (زمستان 1393): «ارزیابی حس تعلق به مکان ساکنان شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد)»، نشریه فضای جغرافیایی، دوره 14، شماره 48، صص 56-41.


12. نقدی، اسدالله؛ وحدت، سلمان حسن و سجادزاده (بهار 1395): «نقش سرمایه­های اجتماعی در دلبستگی به مکان در محلات سنتی (نمونه‌ی موردی: محلات شهر همدان)»، مطالعات جامعه شناختی شهری، سال ششم، شماره 18، دهاقان، صص 52-23.
    
    
    1. Altman, I. and Low, S. M, (1992): Place Attachment: A Conceptual Inquiry, Plenum Press, York.
    
    
    2. Giuliani, V, (1991): Towards on analysis of mental representation of attachment to the home, journal of architectural and planning research. pp: 246-133.
    
    
    3. Hidalgo, Carmona & Hernandez, Bernard, (2001): Place Attachment: Conce ptualand Empirical Questions, Journal of Environmental Psychology, vol 21, pp273-281.
    
    
    4. Iran News Agency, Qazvin Province, (2016).
    
    
    5. Livingston, M & Bailey, N and Kearns, A, (2008): People’s attachment to place: the influence of neighborhood deprivation, Chartered Institute of Housing, for the Joseph Rowntree Foundation.
    
    
    6. Sime, J. D, (2011): Creating places or designing spaces? Journal of Environmental Psychology, 6(1): 49-63.
    
    
    7. Vandenberg Robert J., and Lance Charles E. (2000): A Review and Synthesis of the Measurement Invariance Literature: Suggestions, Practices, and Recommendations for Organizational Research, Volume: 3 issue: 1, page(s): 4-70