تحلیل توزیع فضایی بهینگی استقرار جایگاههای سوخت (CNG) (نمونه موردی: شهر اردبیل)
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری
بهرام ایمانی
1
,
علی حبیب زاده
2
,
عظیم حبیب زاده
3
1 - استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران
3 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران
کلید واژه: مدل AHP, شهر اردبیل, مدل TOPSIS, پهنهبندی اراضی, مکانیابی ایستگاه CNG,
چکیده مقاله :
دستیابی به تعادل در توزیع فضایی منابع و خدماترسانی در سطح شهرها، یکی از اهداف اصلی دولتها و سازمآن‌های متولی مدیریت شهری است، یعنی توزیع متعادل خدمات مستلزم تعیین مکانی منابع و تسهیلات باید به شکلی باشد که همه اقشار جامعه و شهروندان به صورت متعادل به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. یکی از مهمترین خدمات شهری که در چند سال اخیر با تاکید بیشتری بر جانمایی صحیح آن‌ها تاکید میشود جایگاههای سوخت CNG شهری است. شهر اردبیل به دلیل نقش مرکزیتی خود در محدوده جغرافیایی خود با افزایش جمعیت و تراکم همراه بوده و به تبع آن در ارائه خدمات شهری (به علت کمبود یا توزیع نامناسب خدمات) دچار نارسائیهایی عدیدهای بوده که شبکه جایگاههای سوخت رسانی (CNG) از جمله این نوع خدمات است. در این راستا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی وضع موجود ایستگاههای CNG، مکانیابی بهینه ایستگاههای جدید و افزایش دسترسی عمومی شهروندان به این ایستگاهها شکل گرفت. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، رویکرد حاکم بر فضای تحقیق «توصیفی _ تحلیلی» است. از این رو، در پژوهش حاضر با استفاده از اطلاعات طرح تفصیلی و مشاهدات میدانی موقعیت جایگاههای سوخت (CNG) موجود شهر اردبیل شناسایی شده و با استفاده از مدل AHP به ارزیابی معیارهای (12 معیار) جانمایی جایگاههای سوخت (CNG)، در شهر اردبیل اقدام شد و محدوده‌های شهری که به این کاربری دسترسی نداشتند شناسایی گردید. نتایج پهنهبندی شهر اردبیل برای مکانیابی ایستگاههای CNG حاکی از آن است که نامناسب‌ترین پهنه برای جانمایی ایستگاههای CNG، 22.5 درصد و در مقابل مناسبترین پهنه 15.8 درصد از اراضی شهر اردبیل را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که میتوان با استقرار 6 ایستگاه جدید CNG (با توجه به استانداردهای موجود) به ارائه خدمات بهینه و دسترسی سریع ساکنین شهر اردبیل به خدمات ارائه شده اقدام نمود. در این راستا با استفاده از مدل TOPSIS و به‌کارگیری 8 معیار موثر بر جانمایی بهینه ایستگاههای CNG به بررسی ایستگاههای پیشنهادی و اولویتبندی اجرائی آن‌ها اقدام شد. نتایج نشان می‌دهد که ایستگاههای CNG موجود شهر اردبیل، از نظر استانداردهای شهرسازی در موقعیت مناسبی قرار نداشته و علاوه بر خدمات دهی نامناسب به شهروندان شهر اردبیل، با کاربریهای اطراف خود نیز سازگاری مناسبی ندارند. این موضوع لزوم بازنگری در موقعیت ایستگاههای CNG و ایجاد ایستگاههای جدید CNG را در محدوده شهر اردبیل تبیین مینماید.
One of the main goals of all governments and organizations controlling urban management is to balance spatial distribution of resources and services in cities. Equal distribution of services needs pinpointing the locations of services and facilities in a way that all citizens have equal access to them. Providing CNG fueling stations in urban areas (with the emphasis on their accessibility) is one of the major urban services that has attracted a great deal of attention. Since Ardabil city is also the center of Ardabil province, it has experienced the increase in population density and growth that has led to insufficiency (due to the imbalanced distribution of services) in providing urban services such as CNG fueling stations in different areas. This study aimed to evaluate present condition of CNG fueling stations, to locate new stations optimally and to increase citizens’ access to these stations. Due to its nature and objectives, research method is descriptive-analytical. Hence in this study CNG fueling stations were pinpointed using data from descriptive analysis and field observations; moreover, criteria (12 criteria) for locating these stations in Ardabil city were assessed through AHP model and the urban areas with no or limited access to these stations were identified. The results of zoning in Ardabil city to locate CNG fueling stations indicated that the most unsuitable and suitable zones contained 22.5 % and 15.8 % of the areas in Ardabil city, respectively. Moreover, the obtained results indicated that through establishing 6 new CNG stations we can optimize providing services to the citizens. In this regard the suggested CNG stations were studied through TOPSIS model and utilizing 8 effective criteria for their optimal spatial distribution, then they prioritized. The results indicated that the existing CNG fueling station in Ardabil city are not in line with urbanization standards and besides providing undesirable services they don’t match with land use around them. This is in turn defines the need to reconsider the position of CNG fueling stations and establishing new stations in Ardabil city
احد نژاد روشتی، محسن، کریم جلیلی و علی زلفی، (1390)، مکانیابی بهینه محل‌های اسکان موقت آسیبدیدگان ناشی از زلزله در مناطق شهری با استفاده از روش‌های چند معیاری و GIS. مطالعه موردی شهر زنجان. نشریه تحقیقات کاربری علوم جغرافیایی، جلد 20، شماره 23. صص 45 – 61.
احدنژاد روشتی، محسن. جلیلپور، شهناز، (1392)، ارزیابی عوامل درونی تأثیر گذار در آسیبپذیری ساختمآن‌های شهری در برابر زلزله با استفاده از GIS، (نمونه موردی: بافت قدیم شهر خوی) فصلنامه آمایش محیط، سال ششم، شماره 20، بهار: 52 – 23.
احدنژاد، محسن، علی زلفی و محمد جواد نوروزی، (1393)، تحلیلی بر مکانیابی اراضی به منظور استقرار صنایع با استفاده از روش‌های AHP و VIKOR (نمونه موردی: بخش مرکزی منطقه آزاد ارس). فصلنامه آمایش محیط، دوره 6، شماره 24، صص 63– 82.
بهبهانی، حمید، اقبالی، مهدی و فاکهی، امیرحسین، ( 1385 )، ارائه مدل به منظور مکانیابی بهینه محل احداث جایگاههای سوخت رسانی (شهر تهران)، هفتمین کنفرانس مهندسی حمل و نقل و ترافیک ایران.
پاگ، سدریک، (1383)، شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه، مترجم: ناصر محرم نژاد، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.
جمشیدنژاد، زهرا، حمید رضا زارع و امین عبادی، (1385)، مسایل مربوط به تولید و مصرف CNG در ایران و جهان، اولین همایش ملی تخصصی گاز ایران، دانشگاه شیراز.
حسامیان، فرخ، گیتی اعتماد و محمدرضاحائری، (1383)، شهرنشینی در ایران، انتشارات آگاه.
خوش روی، قهرمان، (1385)، عدالت اجتماعی و فضایی شهر، اولین همایش ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. (www.civilica.com).
خیامپور، روح الله، (1390)، بررسی و تحلیل مکانیابی جایگاههای سوخت سی ان جی در شهر مشهد، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
داهیفر، سوسن، (1390) مکان یابی بهینه جایگاههای عرضه سوخت (مطالعه موردی مناطق ۲۲گانه شهر تهران) پایاننامه کارشناسی ارشد رشته برنامهریزی سیستمهای اقتصادی، دانشگاه شهید بهشتی.
رضویان، محمد تقی، (1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، تهران، نشر منشی.
زیاری، یوسف علی، خدادادی، راحله (1392)، مکانیابی کاربریهای درمانی (درمانگاه) با استفاده از روش AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهر سمنان)، فصلنامه آمایش محیط، سال ششم، شماره 20، بهار: 193- 177.
زیاری، یوسفعلی و حسینمردی، مهدی، (1388)، بررسی و تحلیل کاربری اراضی شهری و وزن دهی معیارهای مکانیابی جایگاههای بمب گاز CNG با استفاده از مدل AHP (منطقه 4 گازی شهر تهران) فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیایی انسانی، سال دوم، صص 52 – 39.
سرور، رحیم و نادری فر، مهدی ( 1385)، بررسی و تحلیل توزیع جغرافیایی مراکز آموزشی منطقه 15 تهران با استفاده از GIS، فصلنامه چشم انداز جغرافیایی، شماره سوم.
صالحی، رحمان و منصور رضاعلی (1384)، ساماندهی فضایی مکآن‌های آموزشی (مقطع متوسطه) شهر زنجان به کمک GIS، مجله پژوهشهای جغرافیایی، شماره 52، صص 135 – 123.
صدر موسوی، میرستار، اباذر لو، شهرام، موسیخانی، کامران و اباذر لو، سجاد (1392)، مکانیابی بهینه دفن مواد زائد جامد شهری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP (نمونه موردی شهرستان زنجان)، فصلنامه آمایش محیط، سال ششم، شماره 20، تابستان: 87 – 65.
صدیقی، آناهیتا (1394) امکانسنجی پیاده راه سازی با تأکید بر ارتقاء امنیت اجتماعی (مطالعهی موردی: محدوده بین بقعه شیخصفی تا جمعه مسجد اردبیل)، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیای و برنامهریزی شهری، دانشگاه ازاد اسلامی اردبیل.
طلیمی، مجید (1388)، تاریخچه احداث جایگاههای CNG در جهان، نشریه هوایار، ویژه نامه تابستان 1388، صص 13 – 12.
عباسی، قمر (1388)، توزیع عادلانه و نحره استقرار مراکز آموزشی زنجان با استفاده از GIS (مطالعه موردی مدارس مقطع راهنمایی منطقه دو شهر زنجان). پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه زنجان..
علوی، سید علی، محدثه معززبر آبادی، اسدالله دیوانسالار، بهبود جعفری (1395)، مکانیابی جایگاههای سوخت CNG با استفاده از تکنیک تلفیقی غملگرهای فازی و تحلیل فضایی GIS (منطقه 7 شهر مشهد)، دو فصلنامه پژوهشهای بومشناسی شهری، سال هفتم، شماره 13، صص 18 – 9.
فرجیراد، خدر، علی محمد پور و حمید بحیرایی (1392)، ارزیابی توان تفرجگاهی پیرامون شهری با استفاده از روش تلفیقی GIS و AHP (مطالعه موردی: پارک طبیعت تبریز). فصلنامه جغرافیا (برنامهریزی منطقه‌ای) سال سوم، شماره دو. صص 259 – 245.
فرهادی، رودابه (1378)، تجزیه و تحلیل توزیع مکانی و مکانیابی مدارس در منطقه 6 تهران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایاننامه کارشناسی ارشد، تهران.
کاظمی، عالیه. سادهوند، زهرا (1395)، مکانیابی جایگاههای CNG در مسیرهای تهران – فیروزکوه و تهران – سمنان با استفاده از مدل مکانیابی جریان سوختگیری، فصلنامه پژوهشهای سیاستگذاری و برنامهریزی انرژی. شماره 4، صص 83-61.
کریمینیا، طیبه (1392)، ارزیابی مکانیابی جایگاههای توزیع سوخت CNG منطقه 4 شهر تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد پیامنور تبریز.
مافی، عزتالله، محمد اقسمی خوزانی، روحالله خیام پور و سلمان حیاتی (1392)، تحلیل مکانیابی جایگاههای سوخت CNG در شهر مشهد با استفاده از مدل AHP در GIS، مجله جغرافیای و توسعه ناحیهای شماره 20، صص 42 – 21.
محمدی، جمال. رضائی، میثم (1391)، تحلیل فضایی و مکانیابی جایگاههای سوخت CNG شهر شیراز، مجله علمی تخصصی برنامهریزی فضایی، سال اول، شماره 4، صص 132 – 111.
مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سال 1395.
نصیری و چهرقانی (1389)، تعیین معیارهای موثر بر مکانیابی شبکه‌ها و زیر ساخت‌های برون شهری صنعت گاز با رویکرد GIS با تاکید بر مکانیابی جایگاههای سوخت CNG استان قم، فصلنامه آمایش سرزمین، سال دوم، شماره دوم، صص 164 – 133.
نوبخت و مصطفوی ماریان (1389)، مکانیابی بهینه جایگاههای عرضه سوخت با استفاده از برنامهریزی ریاضی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مطالعه موردی شهر مشهد، فصلنامه حمل و نقل، سال دوم شماره دوم، صص 180 – 171.
ALShalabi, M A. Shattri Bin Mansor, Nordin Bin Ahmed, Rashid Shiriff. (2006). GIS based Multi criteria Approaches to Housing Site suitability assessment. XXIII FIG Congress Munich, Germany, October 8-13, 2006.
Aslani, M., & Alesheikh, A. (2011). Site selection of small gas stations using GIS. Journal of Scientific Research and Essays, 6(5), 3161-3171.
Goodchild, M.F., Noronha, V.T. (1987). Location–Allocation and Impulsive Shopping the Case of Gasoline Retailing. Spatial Analysis and Location–Allocation Models. Van Nostrand Reinhold, New York. pp. 121–136.
Hodgson, M.J., Rosing, K.E. (1992). A network location–allocation model trading off flow capturing and p-median objectives. Annals of Operations Research 40 (1) , 247–260.
Kuby, M. and Lim, S.(2005). The flow-refueling location problem for alternative-fuel vehicles. Socio-Economic Planning Sciences, vol. 39, No. 2, pp. 125–145.
M.-T. Chu et al. (2006). Comparison among three analytical methods for knowledge communities group-decision analysis, Expert Systems with Applications xxx (2006) xxx–xxx.
Malczewski, J. (1999). spatial multi criteria decision analysis In: J. ctill (Ed), Multi criteria decision making and analysis: a geographic information sciences approach. Brook field, VT: Ashgate publishing.
Mark, Birkin, Graham, Clarck, Martin, Clarck, Alan, Wilson. (1996). Intelligent GIS location decisions and strategic planning, University of Michigan.
Melaina, M., Bremson, J. (2008). Refueling availability for alternative fuel vehicle markets: sufficient urban station coverage. Energy Policy 36 (8) , 3233–3241.
Melendez, M., Milbrandt, A., Unnasch, S., Rutherford, D., Hooks, M., 2008, Analysis of the Transition to Hydrogen Fuel Cell Vehicles and the Potential Hydrogen Energy Infrastructure Requirements, ORNL/TM, 530p.
S. Opricovic, G.-H. Tzeng. (2004). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156 445–455
Saaty TL. (1980). The analytic hierarchy process: planning, priority setting, resource allocation. New York/London: McGraw-Hill International Book Co.
Ülengin, Burç. Füsun Ülengin. Ümit Güvenç. (2001). A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul. European Journal of Operational Research 130 (2001) 361- 374.
Wei, Jingzhu; Lin, Xiangyi. (2008). The Multiple Attributed Decision-Making VIKOR Method and Its Application, IEEE.
_||_