سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری محله‌های شهری در برابر زلزله موردپژوهی: ( بخش مرکزی شهر زنجان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

سعید ضرغامی ¹ , اصغر تیموری ² , حسن محمدیان ³ , علی شماعی ⁴

1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه شهید بهشتی
3 - دانشگاه شهید بهشتی
4 - دانشگاه خوارزمی

تاریخ دریافت : 1395/09/15 تاریخ پذیرش : 1395/11/18 تاریخ انتشار : 1395/11/18

کلید واژه: زلزله, تاب‌آوری, محله‌, بخش مرکزی, شهر زنجان. بحران,

چکیده مقاله :

تاب­آوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است. طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آن‌ها در برابر بحران­هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تاب­آور نمودن جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی تاب آوری محله‌های مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. جهت سنجش میزان آسیب­پذیری بخش مرکزی از لحاظ کالبدی از نظر 14 کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحلیل گویای آسیب­پذیری بالای کالبد بخش مرکزی شهر زنجان است؛ به طوری که حدود 69 درصد بناها در رده آسیب­پذیری زیاد و 10 درصد در رده آسیب­پذیری خیلی زیاد قرار گرفته اند. همچنین جهت سنجش سایر ابعاد تاب­آوری در بعد مدیریت – نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی از نظر ساکنان این بخش استفاده شده است. ابتدا به صورت نمونه­گیری تصادفی سه محله انتخاب و بر اساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص گردید و میان ساکنان محلات هدف توزیع شد. جهت تحلیل سؤالات پژوهش، آزمون­های پیرسون و رگرسیون بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان می­دهد که میزان تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان از نظر این سه بعد مطلوب ناست. همچنین بعد اجتماعی با بیشترین تاثیر می­تواند سبب افزایش تاب­آوری و کمترین تاثیر در بعد محیطی با کاهش آسیب­پذیری در تمامی محلات مورد پژوهش است.

چکیده انگلیسی:

Measuring and evaluating resilience against earthquake is one of the main theoretical and practical concepts in crisis management. During the last few decades, rapid peace of urbanization and development of poor urban area (particularly in developing countries) have led to increased vulnerability of them against crisis oriented from human and natural factors. Accordingly, creating more resilience cities is very important. This paper aimed to measure and analysis Zanjan downtown neighborhoods’ resilience based on four physical, economic, social and managerial dimensions. The 14 expert’s perspectives have been used to physical vulnerability. Results revealed that more than 79 percent of building ranked in high and very high vulnerability. We used resident’s perspectives to measure managerial, economic and social resilience. Three neighborhood were selected based on random sampling and Cochran’s formula was employed to determine sample size. We used Pearson and regression tests to analyze questioners. Finding showed that level of resilience in Zanjan downtown is not favorable. Moreover, social dimension and environmental have highest and lowest impacts on resilience, respectively.
ample size. We used Pearson and regression tests to analyze questioners. Finding showed that level of resilience in Zanjan downtown is not favorable. Moreover, social dimension and environmental have highest and lowest impacts on resilience, respectively.

منابع و مأخذ:

امینی، الهام. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی، و راهکارهای مقابله با آن، تبریز. دانشگاه تبریز.

رنجبر، محسن، اشراقی، مهدی و ایرانمنش، قاضی (1386). تهیه الگوی پایگاه اطلاعاتی مکانی به منظور مکان یابی محل‌های استقرار موقت جمعیت‌های آسیب دیده ناشی از زلزله. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی. پردیش فنی دانشگاه تهران.

عکاشه، بهرام (1383). آماده نبودن ما بحران می‌آفریند. ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار تهران. شماره هشتم. شهرداری تهران.

فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا (1392)، بازسازی تاب­آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله بم، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، شماره3.صص 16-5.

مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بلوک‌های آماری شهر زنجان.

نیکمردنمین، سارا، برک­پور، ناصر، عبدالهی، مجید(1393)، کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری نمونه موردی منطقه 22 تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 37، زمستان 93، صص 34-19.

Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2), 109.

Buckle P., Marsh G. and Smale S. (2003) Reframing risk, hazards, disasters, and daily life: A report of research into local appreciation of risks and threats, The Australian Journal of Emergency Management 18(2) May 81-87.

Buckle P. (2006) “Assessing Social Resilience” in Disaster Resilience an Integrated Approach edited by D. Paton and D. Johnston, pg 88-104, Charles C Thomas Publisher, Springfield, Illinois.

Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?” Ecosystems, 4, Pp. 765-781.

Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143.

Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.

Hoffman, R.M. (1948). “A Generalised Concept of Resilience”, Textile Research Journal, 18(3), 141-148.

Healey, P. (1998). Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30(9), 1531-1546.

Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.

Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. and Hulsbergen, C. H. (1998). Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes? The Geographical Journal. 163(3): 259–268.

Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007) "Disasters and communities: understanding social resilience”, The Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22, Pp. 16-20.

Mileti, Dennis S. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters. Washington, D.C.: Joseph Henry Press.

Mayunga, J. S.(2007), "Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach", A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007.

National Research Council, (2010), "Private- public sector collaboration to enhance community Disaster resilience", a workshop report; Washington, DC: NAP.

Norris F.H., Stevens S.P., Pfefferbaum B., Wyche K.F. and Pfefferbaum R.L. (2008) Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, American Journal of Community Psychology, 41, 127-150.

Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.

Rutten, R., Westlund, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871.

Rose A.Z. (2009) Economic Resilience to Disasters, CREATE Research Archive.

Twigg J. (2007) Characteristics of a Disaster Resilient Community: A Guidance Note.

UNISDR (2009) www.unisdr.org/we/inform/terminology accessed on June 10, 2015.

Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social-ecological Systems. Ecology and Society, 9(2).