بررسی جامعه‌شناختی رمان «مهره‌مار» اثر محمود اعتمادزاده (به‌آذین) با تاکید بر رویکرد ساخت‌گرایی تکوینی
محورهای موضوعی : جامعه شناسیحمیدرضا فرضی 1 , پریسا قبادی سامیان 2
1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. گروه زبان و ادبیات فارسی. تبریز- ایران. (نویسنده مسئول)
2 - کارشناسی ارشد زبان و ادیبات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
کلید واژه: بررسی جامعه‌شناختی, ساخت‌گرایی تکوینی, گلدمن, مهره‌مار, محمود اعتمادزاده (به‌آذین),
چکیده مقاله :
بررسی جامعه‌شناختی آثار ادبی به عنوان یکی از روش‌های موجود در جامعه‌شناختی ادبیات است که در آن، به بررسی ساختار و محتوای اثر ادبی و ارتباط آن با ساختار و تحولات جامعه‌ای که اثر مولود آن است، پرداخته می‌شود. در این شیوه نقد که اجتماع و هنرمند و اثر او با یکدیگر رابطه‌ای زنده و جدایی ناپذیر دارند، مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرند تا از این طریق، روابط بین آثار خلق شده در آن دوره زمانی و اوضاع اجتماعی و موقعیت اجتماعی نویسندگان و خوانندگان در قالب تحلیل جامعه‌شناختی ادبیات قرار گرفته و به عنوان برآیندی از فعالیت‌ها و مناسبات اجتماعی- فرهنگی گفتمان شکل گرفته در بین دو گروه، مورد ارزیابی و از این طریق وضعیت طبقات و طرز رفتار آن‌ها را شناسایی شود. در این مقاله، روابط بین ساختار زیبایی‌شناختی و ذهـنی سازنده آگـاهی‌جمعـی موجود در رمان مهره‌مار با استفاده از روش ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن مورد بررسی بوده است. نتایج نشان می‌دهد نویسنده در این اثر، تقابل سرمایه‌داری با مارکسیسم را، در دوره زمانی سال 1344 به بعد مورد توجه قرار داده و شکل و محتوای داستان را به پیامدهای حضور سرمایه‌داری در جامعه به شکل احساس بیگانگی، دلزدگی و تنش‌های طبقاتی ترسیم کرده است تا بدین وسیله سرمایه‌داری را به عنوان مهره‌مار، مانعی بر سر راه آگاهی طبقاتی در جامعه معرفی کند که همین امر حکایت از دیالکتیک ساختار زیباشناختی مهره‌مار با ساختار ذهنی آگاهی جمعی مورد نظر در اثر دارد که پیوند نزدیکی را با طبقة اجتماعی منتسب به نویسنده نمایان ساخته است.
Sociological study of literary works is one of the methods in the sociologyof literature in which the structure and content of literary work and itsrelationship to the structure and changes of a society that the work is born areconsidered. In this method the society, the work and the artist are discussedand evaluated which have a live and inseparable relationship with each other.From this, the relationship of works in that period of time and social conditionsand social status of writers and readers are analyzed in sociology of literature.In this paper, relationships between aesthetic and subjective structure as acreator of collective consciousness in Mohreyeh Mar novel have been studiedusing Goldman’s method of genetic structuralism.The results show that the author considered the confrontation of capitalismwith Marxism in 1344 and has drawn the form and the content of the story as theconsequences of capitalist alienation, disenchantment and class tensions. Inthis way capitalism is introduced as an obstacle to class consciousness insociety that is showing aesthetic and dialectic structure of snake vertebratewith collective consciousness
آبراهامیان، پ. (1378). تاریخ ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی. ترجمه: کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیرشانه چی. تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
اعتمادزاده، م. (1344). مهره‌مار، تهران: انتشارات آگاه.
ایوتادیه، ژ. (1377). جامعه‌شناختی ادبیات و بنیانگذاران آن در درآمدی بر جامعه‌شناختی ادبیات، گزیده و ترجمه: جعفر پوینده، تهران: نشر چشمه، چاپ اول.
بشیریه، ح. (1374)، جامعه‌شناختی سیاسی. تهران: نشر نی.
حریری اکبری، م. (1380). هرمنوتیک سهندیه. نامه علوم اجتماعی، شماره 17، صص: 127-97.
رابینو، ه. ل. (1366). ولایات دارالمرز ایران. ترجمه: جعفر خمامی‌زاده، نشر گیلان، چاپ سوم.
زیما، پ. (1377). جامعه‌شناختی رمان از دیدگاه یان وات. لوکاچ، ماشری، گلدمن، باختین در درآمدی بر جامعه‌شناختی ادبیات، گزیده و ترجمه: محمدجعفر پوینده، تهران: انتشارات نقش جهان.
سلدون، ر. (1377). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشر طرح نو.
طلوعی، و و دیگری. (1386). ضرورت کاربست ساختارگرایی تکوینی در جامعه‌شناختی ادبیات جامعه «ساختار گرایی تکوینی در مقام روش». مجله جامعه‌شناختی ایران، دوره هشتم، شماره 3 .
فتوگرافی، ن. (1385). مروری اجمالی بر زندگی محمود اعتمادزاده «به‌آذین». مجله چیستا، شماره 23، صص 724-731.
فیوضات، ا. (1375). دولت در عصر پهلوی. چاپ اول، تهران: نشر چاپخش.
قبادی سامیان، پ. (1391). بررسی جامعه‌شناختی آثار داستانی محمود اعتمادزاده«به‌آذین». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، داشنگاه آزاد اسلامی، تبریز.
گلدمن، ل. (1371). جامعه‌شناسی ادبیات «دفاع از جامعه‌شناختی رمان». ترجمه: محمد جعفر پوینده، تهران: انتشارات هوش و ابتکار.
گلدمن، ل. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات. ترجمه و گردآوری: محمد جعفر پوینده، تهران: نشر چشمه.
گلدمن، ل. (1377). جامعه‌شناسی ادبیات در درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمه: جعفر پوینده، تهران: نشر چشمه.
لنار، ژ. (1377). جامعه‌شناختی ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن در درآمدی بر جامعه‌شناختی ادبیات. گزیده و ترجمه: جعفر پوینده، تهران: نشر چشمه.
مشیرزاده، ح. (1374). ساختار استبدادی حکومت پادشاهی و عدم رشد بورژوازی در ایران. مجلة راهبرد، شماره 6.
مصباحی‌پور ایرانیان، ج. (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان. تهران: نشر امیرکبیر.
میرصادقی، ج و دیگری. (1377). واژه‌نامه داستان نویسی. تهران: نشر کتاب مهناز.
نصراصفهانی،م و دیگری. (1388). نقد جامعه‌شناختی رمان «جای خالی سلوچ». اثر محمود دولت آبادی». فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیستم، شماره پیاپی36، شماره 4، صص 168-151.