تحلیل اثرات اعتماد اجتماعی بر فرهنگ مالیاتی (مطالعه موردی مودیان شهرهای نوشهر و چالوس)

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

ابراهیم حسینی نوریان ¹ (دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، واحد بابل ، دانشگاه آزاد اسلامی ، بابل ، ایران)
علی رحمانی فیروزجاه ² (گروه جامعه شناسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران(نویسنده مسئول مکاتبات) [e-mail])
سیف الله فرزانه ³ (استادیار گروه جامعه شناسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/07/09 تاریخ پذیرش : 1400/08/24 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: اعتماد اجتماعی, اعتماد نهادی, فرهنگ مالیاتی, مودیان,

چکیده مقاله :

با توجه به این که یکی از منابع درآمدی دولت ها، درآمدهای مالیاتی است، شناخت فرهنگ مالیاتی یک ضرورت مطلق در تحقیقات علمی یا برنامه‌ریزی‌های کاربردی به شمار می رود. لذا این مقاله با هدف بررسی رابطه بین اعتماد اجتماعی و فرهنگ مالیاتی انجام شد. روش تحقیق، پیمایشی بوده و با ابزار پرسشنامه اطلاعات جمع آوری شد. کلیه مودیان مراجعه کننده به اداره مالیاتی شهرهای نوشهر و چالوس به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند که تعدادشان برابر 24500 نفر می باشند. روش نمونه‌گیری طبقه ای بوده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران400 نفر است.یافته‌ها نشان می‌دهد میانگین فرهنگ مالیاتی برابر با 59/3 است. کارکرد و عدالت سازمانی از کمترین و تمایل به پرداخت مالیات از بالاترین میانگین برخوردار است. میانگین اعتماد اجتماعی برابر با 09/3 است. اعتماد بنیادین از بیشترین(34/3) و اعتماد نهادی از کمترین(95/2)، میانگین برخوردار است. بین اعتماد اجتماعی و ابعاد سه گانه آن با فرهنگ مالیاتی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. ضریب همبستگی آن ها 766/0 است. هر چه اعتماد اجتماعی بیشتر شود، میزان فرهنگ مالیاتی افزایش می‌یابد. بعد اعتماد بنیادین بالاترین(727/0) و بعد اعتماد تعمیم یافته کمترین همبستگی(703/0) را با فرهنگ مالیاتی دارد. حدود 34 درصد از تغییرات میزان فرهنگ مالیاتی توسط اعتماد اجتماعی قابل تبیین است. در نتیجه توجه بیشتر به اعتماد چه به صورت اعتماد اجتماعی و چه اعتماد نهادی یا انتزاعی می تواند در افزایش کنش های مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی نقش داشته باشد. برای تقویت و ارتقای فرهنگ مالیاتی، افزایش اعتماد اجتماعی ضروری است. افراد وقتی روابط اجتماعی مناسب و یا دارای اعتماد به یکدیگر باشند، کنش‌های مالیاتی را به دلیل اعتماد به دولت و یا مسئولین نظام مالیاتی انجام می دهند.

چکیده انگلیسی:

one of the sources of government revenue is tax revenues, understanding the tax culture is an absolute necessity in scientific research or applied planning. Therefore, this article was conducted to investigate the relationship between social trust and tax culture. The research method was survey and the necessary information was collected using a questionnaire. All taxpayers referring to the tax office of Nowshahr and Chalous cities were selected as the statistical population, whose number is equal to 24,500 people. The sampling method is stratified and the sample size according to Cochran's formula is 400 people. The findings show that the average tax culture is 3.59. Organizational performance and justice has the lowest and the desire to pay taxes has the highest average. The average social trust is equal to 3.09. Fundamental trust has the highest (3.34) and institutional trust has the lowest (2.95), the average. The results show that there is a significant correlation between social trust and its dimensions with tax culture. Their correlation coefficient is 0.766. The more social trust there is, the greater the level of tax culture among them. The fundamental trust dimension has the highest correlation (0.727) and the generalized trust dimension has the lowest correlation (0.703) with the tax culture. About 34% of changes in tax culture can be explained by social trust. The result is that more attention to trust, whether in the form of social trust or institutional or abstract trust, can play a role in increasing tax actions and reducing tax evasion. Therefore, in order to strengthen and promote the tax culture, it is necessary to increase social trust. Individuals perform tax actions because they have good social relationships or trust in each other because of their trust in the government or tax officials.

منابع و مأخذ:

اوجاقلو، کمال(1394) مطالعه‌ فرار مالیاتی مؤدیان نظام مالیات بر ارزش‌افزوده شهر زنجان و عوامل جامعه‌شناختی موثر بر آن با رهیافت روش ترکیبی، رساله دکتری تخصصی جامعه­شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی.

ایمانی خوشخو، محمدحسین؛ امیر مستوفیان، طیبه( 1396). ارتقای فرهنگ مالیاتی و تأثیر آن بر گسترش چتر مالیاتی و شناسایی مؤدیان جدید . پژوهشنامه مالیات، 85 (37)، 146-117.

بلوری، امین؛ یزدانی، حمیدرضا؛ مرادی، محمد(1399) طراحی مدل فرار مالیاتی بر پایه مالیات بر درآمد: رویکرد داده بنیاد، حسابداری دولتی، پاییز و زمستان 1399، شماره 13، صفحه 9 - 28.

بهروان، حسین، نوغانی، محسن، اوجاقلو، کمال(1395) کنش مالیاتی و عوامل جامعه­شناختی موثر بر آن (مطالعه موردی مؤدیان مشمول مالیات بر ارزش افزوده شهر زنجان)، پژوهشنامه مالیات . ۱۳۹۵; ۲۴ (۳۰). صص 189-212.

بیگی، جواد(1397) شناسایی عوامل تأثیرگذار بر اجتناب از پرداخت مالیات در شرکت­های صنعتی، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت.

پاتنام، روبرت (1384)،"دموکراسی و سنت­های مدنی: تجربه­ ایتالیا و درس­های برای کشورهای درحال گذار"، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران، نشر روزنامه اسلام.

جلال­آبادی، اسدالله؛ عزیزخانی، فاطمه(1385) اظهارنظرکارشناسی درباره: طرح تشکیل جامعه مشاوران رسمی مالیاتی ایران، گزارش­های کارشناسی، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، سال 1385، شماره 14، صفحه 2064 – 2079.

حسینی نوریان, سید ابراهیم, رحمانی فیروزجاه, علی, فرزانه, سیف اله. (1398). رابطه سرمایه اجتماعی و فرهنگ مالیاتی(مطالعه موردی مودیان شهرهای غرب استان مازندران). جامعه­شناسی اقتصادی و توسعه, 8(2), 105-134.

خانزادی، آزاد، مریم حیدریان سارا مرادی(1397) تحلیل نظری ارتباط بین اعتماد مالیات دهنده و قدرت مالیات ستان و اثرات آن بر تمکین مالیاتی؛ با استفاده از چارچوب شیب لغزنده، مجله اقتصادی، سال هجدهم، فروردین و اردیبهشت 1397، شماره 1 و 2، صفحات 41-67 .

داوری فرید، مسعود(1396) عوامل موثر بر اعتماد و مشارکت عمومی مؤدیان در پرداخت مالیات در اداره امور مالیاتی شهرستان اردبیل، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشکین‌شهر.

رنگریز، حسن و خورشیدی، غلامحسین(1389)، مالیه عمومی و تنظیم خط مشی مالی دولت، چاپ نهم، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی.

ریتزر، جورج(1386) نظریه‏های جامعه­شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی.

سنجرانی، طوبی(1400) بررسی عوامل موثر بر تسهیل در پرداخت مالیات توسط مودیان مالیاتی و شناسایی عوامل موجود، رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، بهار 1400، شماره 54، صفحه 104 - 125.

صالحی، مهدی؛ پرویزی­فرد، سعید و استوار، مستوره(۱۳۹۳) تأثیر عوامل فرهنگ مالیاتی بر تمکین مالیاتی در بین مؤدیان امور مالیاتی، پژوهش‌نامه مالیات، شماره بیست و سوم(مسلسل ۷۱) پاییز ۱۳۹۳ صص ۲۱۴ - ۱۸۵.

طاهرپور کلانتری، حبیب‌الله، علی، یاوری شوره دلی، علی(۱۳۸6) شناسایی عوامل فرهنگ مالیاتی مودیان مشاغل شهر تهران، پژوهشنامه اقتصادی، بهار 1386، دوره  7 ، شماره  1 (ویژه نامه مالیات)، صفحه 75 – 98.

قبله­وی، غلامرضا، نیکومرام، هاشم (۱۳۸۶) فرهنگ مالیات و بررسی آن در میان جامعه پزشکان شمال تهران، بصیرت دانشگاه آزاد، سال چهاردهم، پاییز و زمستان 1386، شماره 38، صفحه 72-92.

عرب باقرانی، بهنام (1393) واکاوی نقش سرمایه اجتماعی در نظام مالیاتی اسلام، کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم.

عظیمی آرانی، حسین (۱۳۹۲)، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران ، چاپ چهاردهم، تهران، نشر نی.

غیور باغبانی سید مرتضی، غفوریان شاگردی امیر، زارعی، امیر، غفوریان شاگردی، محمدسجاد(1399) بررسی تأثیرکیفیت خدمات الکترونیکی بر رضایت مؤدیان مالیاتی با نقش میانجی اعتماد. فصلنامه سیاست­های مالی واقتصادی. ۱۳۹۹; ۸ (۳۰) :۱۴۳-۱۶۹.

فرهنگ، منوچهر(1354) فرهنگ اصطلاحات علوم اقتصادی، انتشارت نیل، تهران.

کلمن، جیمز (1377) بنیادهای نظریة اجتماعی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.

کمالی، یحیی(1395) ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدی در ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ، فصلنامه راهبرد توسعه، شماره 46، صفحه 220-202.

گرایی­نژاد، غلامرضا و چپردار، الهه(1391) بررسی عوامل مؤثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 6، شماره 20، پاییز 1391، صفحه 69-92.

گیدنز، آنتونی(1387) پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ پنجم، تهران، نشر مرکز.

لاری دشت­بیاض، محمود، قائم­مقامی کامران، کهرمی قاسم(1395)بررسی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در استان خراسان جنوبی با تأکید بر مؤلفه‌های فرهنگی، فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری. ۱۳۹۵، ۱ (۱) :۱۳۹-۱۶۴.

لشگری‌زاده، مریم، عزیزی، محمد(1390) عوامل موثر بر ارتقای فرهنگ مالیاتی در ایران، فصلنامه مدیریت، سال هشتم، شماره 22، تابستان 1390، صفحه 82-91.

محسنی­تبریزی، علیرضا، معیدفر، سعید، گلابی، فاطمه(1390) بررسی اعتماد اجتماعی با نگاهی نسلی به جامعه. جامعه­شناسی کاربردی, 22(1)، صفحه 41-70.

محسنی­تبریزی علیرضا، کمیجانی اکبر، عباس­زاده، مرتضی(1389) بررسی عوامل مؤثر بر افزایش فرهنگ مالیاتی در میان مؤدیان بخش مشاغل(صنف لوازم­التحریر) استان البرز، پژوهشنامه مالیات . ۱۳۸۹، ۱۸ (۹)، صفحه 199-228.

مهندس، ابوطالب؛ تقوی، مهدی (1378) مالیه عمومی، چاپ پانزدهم. تهران: انتشارات فروردین.

نیازی، محسن، کارکنان نصرآبادی، محمد .(1388). توانمندسازی بر اساس راهبرد سرمایه اجتماعی، تدبیر، شماره 283، صفحه 21-26.

Batrancea, Larissa,Anca,Nichita, Jerome,Olsen, Christoph,Kogler, &Sarunas,Zukauskas (2019). Trust and power as determinants of Tax compliance across 44 nations. Journal of Economic Psychology, 74, Article 102191.

Changyuan, Xi, Chunfang, Cao,Kam C.Chan (2017) Social trust environment and firm tax avoidance: Evidence from China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 42, November 2017, Pages 374-392.

Chen, J.V., Jubilado, R., Capistrano, E. & Yen, D. (2015). Factors affecting online tax filing- an application of the IS Success model and trust theory, Computers in Human Behavior, 43: 251-262 .

Jimenez. Peggy and Iyer. Govind S (2016), "Tax compliance in a social setting: The influence of social norms, trust in government, and perceived fairness on taxpayer compliance", Advances in Accounting, incorporating Advances in International Accounting, Vol. 34, PP. 17-26.

Kanagaretnam, Kiridaran; LEE, Jimmy; LIM, Chee Yeow; and LOBO, Gerald. (2018). Societal trust and corporate tax avoidance, Review of Accounting Studies. 23, (4), 1588-1628. Research Collection School Of Accountancy. Available at:Available at: https://ink.library.smu.edu.sg/soa_research/1765.

Nerré, B. (2008). Tax Culture: A Basic Concept for Tax Politics. Economic Analysis and Policy , 38, 153-167.

Nurkholis Nurkholis, Muh Dularif & Ni Wayan Rustiarini, Collins G. Ntim (2020) Tax evasion and service-trust paradigm: A meta-analysis, Cogent Business & Management, 7:1, DOI: 10.1080/23311975.2020.1827699.

Putnam, R.D. (1995) “Bowling Alone: American Declining Social Capital”. Journal of Democracy, No. 6, pages 65-78.

Teo, T, Srivastava, S. &Jiang, L.(2008). Trust and Electronic Government Success: an empirical study, Journal of Management Information Systems, 25(3): 99-132.

Uadiale, M.O.T.O., Fagbemi,and,J., and Ogunleye, O., (2010),An Empirical Study of the Relationship between Culture and Personal Income Tax Evasion in Nigeria. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, Issue 20.

1. Arab Bagherani, B. (2014) Analysis of the role of social capital in the Islamic tax system, International Congress of Religious Culture and Thought, Qom.


2. Azimi Arani, H. (2013), Underdeveloped Circuits in the Iranian Economy, Fourteenth Edition, Tehran, Ney Publishing.


3. Batrancea, Larissa,Anca,Nichita, Jerome,Olsen, Christoph,Kogler, &Sarunas,Zukauskas (2019). Trust and power as determinants of Tax compliance across 44 nations. Journal of Economic Psychology, 74, Article 102191.


4. Bolouri, A;Yazdani, H;Moradi, M. (2016) Designing a tax evasion model based on income tax: Foundation Data Approach, Public Accounting, Fall and Winter 2016, No. 13, pp. 9-28.


5. Behravan, H, Noghani, M, Ojaqloo, K. (2016) Tax action and sociological factors affecting it (Case study of VAT payers in Zanjan), Journal of Taxation.۱۳۹۵;24 (30). 189-212.


6. Beigi, J. (2015) Identifying the Factors Affecting Tax Avoidance in Industrial Companies, Master Thesis in Management, Islamic Azad University, Marvdasht Branch.


7. Changyuan, Xi, Chunfang, Cao,Kam C.Chan (2017) Social trust environment and firm tax avoidance: Evidence from China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 42, November 2017, Pages 374-392.


8. Chen, J.V., Jubilado, R., Capistrano, E. & Yen, D. (2015). Factors affecting online tax filing- an application of the IS Success model and trust theory, Computers in Human Behavior, 43: 251-262.


9. Coleman, J. (1998) Foundations of Social Theory, translated by Manouchehr Sabouri, Tehran, Ney Publishing.


10. Davari Farid, M. (2017) Factors Affecting Taxpayers' Trust and Public Participation in Tax Payment in Ardabil Tax Administration, M.Sc. Thesis, Islamic Azad University, Meshkinshahr Branch.


11. Gerayinejad, Gh, Chapardar, E. (2012) A Study of Factors Affecting Tax Revenues in Iran, Quarterly Journal of Financial Economics, Volume 6, Number 20, Fall 2012, pp. 69-92.


12. Ghayour Baghbani, M, Ghafourian Shagardi, A, Zarei, A, Ghafourian Shagardi, M. (2020) The effect of the quality of electronic services on the satisfaction of taxpayers with the mediating role of trust.Quarterly Journal of Fiscal and Economic Policies.2020;8 (30): 143-169.


13. Gheblahavi, Gh, Nikomram, H. (2007) Tax culture and its study among the medical community of North Tehran, Insight of Azad University, Fourteenth year, Fall and Winter 2007, No. 38, pp. 72-92.


14. Giddens, A. (2008) The Consequences of Modernity, translated by Mohsen Thalasi, fifth edition, Tehran, Markaz Publishing.


15. Hosseini Nourian, E, Rahmani Firoozjah, A, Farzaneh, S.(2019).The Relationship between Social Capital and Tax Culture (Case Study of Taxpayers in Western Cities of Mazandaran Province).Sociology of Economics and Development, 8 (2), 105-134.


16. Imani Khoshkhoo, M. H;Amir Mostofian, T. (2017).Promoting tax culture and its impact on expanding the tax umbrella and identifying new taxpayers.Journal of Taxation, 85 (37), 146-117.


17. Jalalabadi, A;Azizkhani, F. (2006) Expert opinion on: The plan to form the Society of Official Tax Advisors of Iran, Expert Reports, Research Center of the Islamic Consultative Assembly, 2006, No. 14, pp. 2064 - 2079.


18. Peggy and Iyer. Govind S (2016), "Tax compliance in a social setting: The influence of social norms, trust in government, and perceived fairness on taxpayer compliance", Advances in Accounting, incorporating Advances in International Accounting, Vol. 34, PP. 17-26.


19. Kamali, Y. (2016) the role ofTransparency econimic on tax culture, Quarterly Journal of Development Strategy, No. 46, pp. 220-202.


20. Kanagaretnam, Kiridaran; LEE, Jimmy; LIM, Chee Yeow; and LOBO, Gerald. (2018). Societal trust and corporate tax avoidance, Review of Accounting Studies. 23, (4), 1588-1628. Research Collection School Of Accountancy. Available at:Available at: https://ink.library.smu.edu.sg/soa_research/1765.


21. Khanzadi, A, M, Heidarian, Moradi, S. (2018) Theoretical analysis of the relationship between taxpayer trust and tax authority and its effects on tax compliance;Using the slippery slope framework, Economic Journal, 18th year, April and May 2018, No. 1 and 2, pp. 41-67.


22. Lari Dashtobiaz, M, Ghaem Maghami K, Kahrami Gh. (2016) A Study of the Factors Affecting Tax Evasion in South Khorasan Province with Emphasis on Cultural Components, Quarterly Journal of Value and Behavioral Accounting,1, 2016, 139-164.


23. Lashgarizadeh, M, Azizi, M. (2011) Factors Affecting the Promotion of Tax Culture in Iran, Management Quarterly, Year 8, Issue 22, Summer 2011, pp. 82-91.


24. Mohseni Tabrizi, A, Moeidfar, S, Golabi, F. (2011) A study of social trust with a generational view of society.Applied Sociology, 22 (1), pp. 41-70.


25. Mohseni Tabrizi A, Komijani A, Abbaszadeh, M. (2010) A Study of Factors Affecting the Increase of Tax Culture among Taxpayers in the Occupation Sector (Stationery Class) of Alborz Province, Tax Research Journal.2009, 18 (9), pp. 199-228.


26. Mohhandes, A;Taghavi, M. (1999) Public Finance, Fifteenth Edition.Tehran: Farvardin Publications.


27. Nerré, B. (2008). Tax Culture: A Basic Concept for Tax Politics. Economic Analysis and Policy , 38, 153-167.


28. Niazi, M, Nasrabadi, M. (2009).Empowerment based on social capital strategy, Tadbir, No. 283, pp. 21-26.


29. Nurkholis Nurkholis, Muh Dularif & Ni Wayan Rustiarini, Collins G. Ntim (2020) Tax evasion and service-trust paradigm: A meta-analysis, Cogent Business & Management, 7:1, DOI: 10.1080/23311975.2020.1827699.


30. Ojaghloo, K (2015) Study of tax evasion of VAT taxpayers in Zanjan city and sociological factors affecting it with a combined method approach, PhD thesis in Sociology of Economics and Development, Ferdowsi University of Mashhad, Faculty of Literature and Humanities.


31. Putnam, R.D. (1995) “Bowling Alone: American Declining Social Capital”. Journal of Democracy, No. 6, pages 65-78.


32. Putnam, R. (2005), "Democracy and Civic Traditions: The Italian Experience and a Lesson for Transitional Countries", translated by Mohammad Taghi Delfruz, Tehran, Islam newspaper.


33. Rangriz, H, Khorshidi, Gh. (2010), Public Finance and Government Financial Policy Regulation, Ninth Edition, Tehran, Commercial Publishing Company.


34. Ritzer, G. (2007) Sociological Theories in Contemporary Times, translated by Mohsen Thalasi, Tehran, Scientific Publications.


35. Salehi, M;Parvizifard, S, Ostovar, M. (2014) The effect of tax culture factors on tax compliance among taxpayers, Tax Research Letter, No. 23 (Series 71) Fall 2014, pp. 214-185.


36. Sanjarani, T. (2021) A Study of Factors Affecting Tax Facilitation by Taxpayers and Identifying Existing Factors, New Research Approaches in Management and Accounting, Spring 2021, No. 54, pp. 104-125.


37. Taherpour Kalantari, H, Yavari Shooreh Deli, A. (2007) Identifying the factors of tax culture of taxpayers in Tehran, Economic Research, Spring 2007, Volume 7, Number 1 (Special Tax Letter), pp. 75-98.


38. Teo, T, Srivastava, S. &Jiang, L.(2008). Trust and Electronic Government Success: an empirical study, Journal of Management Information Systems, 25(3): 99-132.


39. Uadiale, M.O.T.O., Fagbemi,and,J., and Ogunleye, O., (2010),An Empirical Study of the Relationship between Culture and Personal Income Tax Evasion in Nigeria. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, Issue 20.