تحول رویکرد سینمای روشنفکری در آستانه انقلاب اسلامی (۴۲-۵۷) با استفاده از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر

محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی

سجاد محمودی ¹ , اکبر اشرفی ² , عبدالحسین الله کرم ³ , علی اکبر امینی ⁴

1 - دانشجوی دانشگاه آزاد تهران مرکزی
2 - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
3 - استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
4 - استادیار دانشکده علوم سیاسی-دانشگاه آزاد اسلامی- تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1403/03/21 تاریخ پذیرش : 1403/05/11 تاریخ انتشار : 1403/05/13

کلید واژه: انقلاب اسلامی, سینمای روشنفکری, مضامین ایدئولوژیک, اسکینر,

چکیده مقاله :

پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) در بهمن 1357، نقطه عطف فرایندی بود که از ابتدای دهه چهل آغاز گردیده بود. بسیاری از پژوهشگران و منتقدین سینمایی، همزمانی پیدایش سینمای موسوم به روشنفکری از سال 1339 و ادامه آن به موازات تحولاتی که بسترساز انقلاب 57 گردید را نشانه ای از نسبت معنادار این سینما با انقلاب اسلامی دانسته اند. بی گمان می توان سینمای روشنفکری را یکی از قابل توجه ترین روندهای فکری و هنری تاریخ معاصر ایران معرفی نمود. این جریان همزمان با شروع نهضت انقلاب اسلامی به نوعی توانست با برجسته¬سازی برخی مفاهیم ایدئولوژیک، شکلی از مخالفت سیاسی، نقد مدرنیته و کنش¬گری سیاسی با رژیم پهلوی را پی ریزی کند. هرچند درک روشنفکران هنری از مضامین ملی، مذهبی و انقلابی، ناقص، سطحی و به نوعی متناسب با فضای فکری حلقه پیرامونی خود بود اما این جریان توانست تاثیرات اجتماعی و سیاسی قابل توجهی بر نخبگان و روشنفکران معاصر خود در آستانه انقلاب اسلامی ایران بگذارد. در این پژوهش تلاش گردیده است به بررسی و تحلیل سینمای روشنفکری و عناصر اصلی مفاهیم ایدئولوژیک به کارگرفته شده در این آثار که متناسب با اندیشه¬های انقلاب اسلامی ایران است پرداخته و توجه گردد . همچنین تلاش می شود با تبیین مبانی فکری این جریان فکری ، به این سوال پاسخ داده شود که سینمای روشنفکری تا چه میزان بر مفصل بندی مفاهیم ایدئولوژیک در آستانه انقلاب اسلامی ایران تاثیر گذار بوده است. روش تحقیق در این پژوهش روش هرمنوتیک قصدگرایی کوئنتین اسکینر است که در گروه پژوهش¬های نظری قرار می گیرد.

چکیده انگلیسی:

The victory of the Islamic Revolution of Iran under the leadership of Imam Khomeini (RA) in February 1357 was the turning point of the process that started in the early 1940s. Many film researchers and critics have considered the simultaneity of the emergence of so-called intellectual cinema since 1339 and its continuation in parallel with the developments that laid the foundation for the 1957 revolution as a sign of the meaningful relationship of this cinema with the Islamic revolution. Undoubtedly, intellectual cinema can be introduced as one of the most significant intellectual and artistic trends in the contemporary history of Iran. Simultaneously with the beginning of the Islamic revolution movement, this movement was somehow able to establish a form of political opposition, criticism of modernity and political activism with the Pahlavi regime by highlighting some ideological concepts. Although artistic intellectuals' understanding of national, religious and revolutionary themes was incomplete, superficial and in some way appropriate to the intellectual atmosphere of their surrounding circle, but this trend was able to leave significant social and political effects on their contemporary elites and intellectuals on the eve of the Islamic Revolution of Iran. In this research, an attempt has been made to examine and analyze the intellectual cinema and the main elements of the ideological concepts used in these works, which correspond to the ideas of the Islamic Revolution of Iran. Also, by explaining the intellectual foundations of this thought process, an attempt is made to answer the question of how intellectual cinema has influenced the articulation of ideological concepts on the eve of the Islamic Revolution of Iran. The research method in this study is the hermeneutic method of Quentin Skinner's intentionalism, which is included in the theoretical research group.

منابع و مأخذ:

- اجلالی،پرویز(1394) دگرگونی اجتماعی و فیلم سینمای در ایران، جامعه شناسی فیلم های عامه پسند ایرانی(1309-1357)نشر آگه: تهران.
- ازکیا و دیگران. (1386) جامعه روستایی در آینة سینمای ایران ،فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال سوم، شماره 10.
- اسکینر،کوئنتین(1390) آزادی مقدم بر لیبرالسیم، ترجمه فریدن مجلسی، انتشارات فرهنگ جاوید : تهران.
- ________(1393) بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، جلد اول: رنسانس، ترجمه کاظم فیروزمند، نشر آگاه: تهران.
- جاهد،پرویز(1399)نوشتن با دوربین رو در رو با ابراهیم گلستان،نشر اختران،چاپ ششم: تهران.
_________(1401)گفتگوی پیرامون اقتباس ادبی در سینمای ایران،نشر ایجاز: تهران.
- جیرانی،فریدون(1379) رویای شیرین شکست.دفتر پژوهش های فرهنگی،تهران.
- راودراد، اعظم (1391)جامعه شناسی سینما و سینمای ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رشیدی،احمد(1392)بازخوانی گفتمان مسلط روشنفکری هم پیوند با انقلاب اسلامی در چارچوب ملی گرایی فرهنگی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی.
- صدر،حمید رضا(1381)در آمدی بر تاریخ سیاسی سینمای ایران،نشر نی: تهران.
- صفر زاده آمقانی،حسن(1396)پایان نامه: بررسی تاریخی- تطبیقی مفهوم عدالت در فلسفه سیاسی افلاطون و فارابی با کار بست روش تفسیری کوئنتین اسکینر: دانشگاه تبریز.
- صیدانلو، امین(1396) نسبت یابی دین و سیاست در اندیشه سیاسی عبدالکریم سروش بر اساس روش شناسی کوئنتین اسکینر،دانشگاه شهید باهنر.
- معتمد نژاد، کاظم(1390)وسایل ارتباط جمعی،تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی.
- ویتلا،استوارت(1396) اسطوره و سینما: کشف ساختار اسطوره‌ای در 50 فیلم به یادماندنی، ترجمه محمد گذار آبادی، انتشارات هرمس، چاپ چهارم: تهران.
- اشرف ابیانه،شهرام(1383)در پی دنیای خیالی(نگاهی به اقتباس ادبی در سینما ایران از آغاز تا 1357)،نشریه فارابی،شماره 54: تهران.
- روشن،امیر(1387) کوئینتن اسکینر و هرمنوتیک قصدگرا در اندیشه سیاسی، فصلنامه رهیافت های سیاسی و بین المللی،شماره 9: تهران.
- رهبری،مهدی، محمد زاده سعید(1390) سینما و وقوع انقلاب اسلامی در ایران،فصلنامه متین، دوره 13،شماره 50.
-قیصری، نوراله(1381) تاریخ نگاری روشنفکری یا نقش روشنفکران در تاریخ معاصر ایران: نقد و بررسی روشنفکران ایران و غرب: مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 71ک بهار 1385: تهران.
- عبد الخانی، لنا- نصر آبادی، محمد(1390)بازنمائی نقش زنان در سینما (سیاست گذاری های فرهنگی در سینمای قبل و پس از انقلاب اسلامی )فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال سوم: شماره دهم
- عنایت،حمید(1351) شناخت انتقادی از ارزش های فرهنگی،فصلنامه نگین شماره 91 .
- غلامعلی،اسد الله و شیخ محمدی،علی(1392)تأثیر روایت مدرن بر موج نوی سینمای ایران (مورد کاوی: فیلم های گاو و شازده احتجاب) فصلنامه: هنرهای زیبا و هنرهای نمایشی، دوره 17 شماره 2.
اسدی،محمد حسین(1400) پایان نامه کار شناسی ارشد: مقایسه مفهوم خشونت و سوژه انقلابی در اندیشه مارکسیم و پسا مارکسیسم: دانشگاه یاسوج.
- پور چناری،عبدالله(1395) کمبریجی ها چه می گویند: بازیابی شده از: Cgie.org.ir