چالش‌ها و راهبردهای صیانت و توسعه پایدار حریم (نمونه موردی: شهرداری منطقه 15 کلانشهر تهران)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

علیرضا خطیبی ¹ , علی شمس الدینی ^{2 *} , محمدعلی خلیجی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/23 تاریخ پذیرش : 1403/08/04 تاریخ انتشار : 1404/01/15

کلید واژه: کمربند سبز تهران, چالش و راهبرد, حفاظت و توسعه پایدار, متا-سوات, شهرداری منطقه ۱۵ کلانشهر تهران,

چکیده مقاله :

 رشد بالای شهرنشینی در دو قرن اخیر و به دنبالش، توسعه و گسترش شهرها موجب تغییرات کمی و کیفی زیادی در فضاهای شهری از جمله حریم شهرها شده است. ضرورت دارد از گسترش و توسعه بی‌ضابطه در حریم شهر به صورت جدی با برنامه‌ریزی دقيق و متناسب پيشگيری نمود چراکه پيشروی و رشد فزاینده چالش‌ها، موجب نابودی حریم کلان‌شهر تهران و از دست رفتن ریه تنفسی و اراضی ذخيره شهری برای توسعه پایدار آینده شهر خواهد گردید. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و براساس چگونگی به دست آوردن داده‌های مورد نياز و روش کار و ماهيت، توصیفی تحلیلی می‌باشد. برای انتخاب پنل کارشناسان (معبد دلفی)، از روش نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده شده که درنهایت منجر به انتخاب 12 نفر شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایه راهبرد صیانت و توسعه پایدار حریم کلان‌شهر تهران از نرم‌افزار متاسوات استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش منطقه 15، یکی از مناطق جنوبی کلانشهر تهران است که از شرق با حریم شهر تهران دارای مرز مشترک است. این منطقه دارای 7 ناحیه می باشد که 3 تا از این نواحی حریم دارند: نواحی 4، 6 و 8. تخریب محیط‌زیست طبق خروجی نرم‌افزار متاسوات، بزرگترین چالش صیانت و توسعه حریم منطقه 15 است. ساخت و سازهای غیرمجاز و زمین‌خواری، چالش‌های بعدی هستند و سپس نوبت به تغییر کاربری باغات و زمین‌های کشاورزی، ایجاد آلودگی‌های صنعتی و جلوگیری از اجرای کمربند سبز و مهاجرت و سکونتگاه‌های غیررسمی و مدیریت متفرق (تنوع قوانین و تعدد مجریان قانون) می‌رسد. متاسوات بر این باور است که منابع و قابلیت‌هایی در جغرافیای موردمطالعه پژوهش وجود دارد که در حکم راهکارهایی برای غلبه بر چالش‌های صیانت و توسعه پایدار جغرافیای موردمطالعه هستند؛ مهمترین آنها «مدیریت یکپارچه حریم» است و سپس نوبت به «توجه مسئولین و اتحاذ وحدت رویه بین کلیه دستگاه‌های دخیل در حریم»، «حضور و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی» و «کمربند سبز» می‌رسد.

چکیده انگلیسی:

 The high growth of urbanization in the last two centuries and following it, the development and expansion of cities has caused many quantitative and qualitative changes in urban spaces, including the boundaries of cities. It is necessary to seriously prevent uncontrolled expansion and development in the city boundary with accurate and proportionate planning, because the progress and increasing growth of challenges will cause the destruction of the metropolitan boundary of Tehran and the loss of the breathing lung and urban reserve lands for the sustainable development of the city in the future. In terms of purpose, this research is practical and based on how to obtain the required data and the working method and nature, it is descriptive and analytical. To select the panel of experts (Delphi Temple), the snowball sampling method was used, which ultimately led to the selection of 12 people. Meta-SWOT software has been used to analyze the information and provide a strategy for the sustainable development and protection of Tehran's metropolitan area.  District 15 is one of the southern districts of Tehran metropolis, which has a common border with the city of Tehran from the east.This District has 7 Region, 3 of which has Privacy: Region 4, 6 & 8. Environmental destruction, according to the output of meta-SWOT software, is the biggest challenge for the protection and development of the zone 15. Unauthorized constructions and land grabbing are the next challenges, and then it's time to change the use of gardens and agricultural lands, create industrial pollution and prevent the implementation of the green belt and immigration and informal settlements and miscellaneous management (variety of laws and multiple law enforcers). meta-SWOT believes that there are resources and capabilities in the studied geography of the research, which are solutions to overcome the challenges of preservation and sustainable development of the studied geography; The most important of them is "integrated privacy management" and then it comes to "the attention of the authorities and the adoption of unity of action between all the devices involved in privacy", "the presence and investment of the private sector" and "green belt".

منابع و مأخذ:

انوری، نعمت الله و دریاباری، سید جمال‌الدین. (1397). بررسی مسایل مدیریتی حریم کلان‌شهر تهران در ارتباط با روند فعلی و آتی تحولات کالبدی و جمعیتی. نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 2(10)، 238-215. dor: 20.1001.1.66972251.1397.10.2.24
بهرامی‌جاف، ساجد؛ نصیریان، ناصر و تک‌روستا، مریم. (1401). حریم شهر؛ حفاظت یا توسعه (بررسی و تحلیل پنج دهه برنامه‌ریزی برای حریم پایتخت). فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 4(2)، 86-70. https://www.sid.ir/paper/987085/fa#downloadbottom
حکیم پور، محمد؛ عظیمی آملی، جلال؛ جانباز قبادی، غلامرضا و متولی، صدرالدین. (1403). بازآفرینی بافت‌ فرسوده شهری با رویکرد حکمروایی خوب (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر ساری). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 4(19)، 30-17.
doi: 10.71633/jshsp.2025.1032406
دانیالی، تهمینه؛ حسین‌زاده، نعمت و لطفی‌طلب، حسن. (1396). راهبردهای مدیریت یکپارچه حریم در کلان‌شهر تهران با تاکید بر ایجاد کمربند سبز. پنجمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. تهران.
زرآبادی، زهرا سادات (سعیده) و خطیبی، علیرضا. (1400). صیانت و توسعه پایدار حریم شهر تهران با استفاده از مدل متاسوات. هفتمین کنگره سالانه بین‌المللی عمران، معماری و توسعه شهری. تهران.
سبحانی، نوبخت؛ زیویار، پروانه و سرور، رحیم. (1398). بررسی و تحلیل روابط علی و معلولی شاخص‌های تاثیرگذار بر مدیریت یکپارچه حریم پایتخت. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51(2)، 451- 429. doi: 10.22059/JHGR.2017.239788.1007527
سرور، رحیم. (1401). برنامه‌ریزی و مدیریت مناطق کلان‌شهری با تاکید بر مدیریت یکپارچه منطقه کلان‌شهری تهران. تهران: انتشارات سروش.
شفیعی ثابت، ناصر و زنگنه، فاطمه. (1403). اثرگذاری جریان¬های فضایی روستایی شهری برتحولات فضایی سکونتگاه¬های پیراشهری (مورد مطالعه: شهرستان دماوند). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی,، 2(19)، 103-89.
کشکولی، محمدرضا؛ مهدوی حاجیلویی، مسعود و شریعت پناهی، مجید ولی. (1402). ارزیابی نقش سکونتگاه¬های غیررسمی در ساختارفضایی شهری ( مطالعه موردی: شهر همدان). .مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه های انسانی، (18)، 199-209.
dor: 20.1001.1.25385968.1402.18.3.6.7
لاله پور، منیژه؛ کرباسی، پوران و صالحی، گلستان.(1403). آینده نگری روند تحولات و راهبردهای مدیریت رشد سکونتگاههای غیررسمی در شهر مراغه. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 3(19)، 87-104. doi: 10.71633/jshsp.2024.1032368
ناصرمستوفی، انوشیروان و قلمبر دزفولی، راما. (1400). ارزیابی علل و پیامدهای نارسایی در مدیریت یکپارچه حریم پایتخت با تاکید بر الزامات طرح جامع شهر تهران. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(44)، 340- 319. doi: 10.22034/JGEOQ.2021.136725
هادی‌زاده بزاز، مریم. (1393). مدیریت اراضي حریم شهرها، راهکاری اصولي در کاهش مشکلات شهری: نمونه موردی شهر مشهد. مجله هفت‌شهر. 43 و 44. https://www.magiran.com/p1556450
Dockerill, B., & Sturzaker, J. (2019). Green belts and urban containment: the Merseyside experience. Journal Planning Perspectives. Published 12 May 2019, 583-618.
Fu, W., Lü, Y., Harris, P., Comber, A., & Wu. L. (2018). Peri-urbanization may vary with vegetation restoration: A large scale regional analysis. Urban Forestry & Urban Greening. 29. 77-87.
Menzori, I. D., de Sousa, I. C. N., & Gonçalves, L. M. (2021). Urban Growth Management and Territorial Governance Approaches: A Master Plans Conformance Analysis. Land Use Policy, 105, 105436.