تحلیل توزیع فضایی جمعیت در سلسله مراتب شهری استان گلستان (طی دوره زمانی 1365-1385)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

ایوب بدراق نژاد ¹ , مجتبی حسین نژاد ² , سمیه خسروی ³

1 - عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

تاریخ دریافت : 1394/05/31 تاریخ پذیرش : 1394/05/31 تاریخ انتشار : 1392/09/01

کلید واژه: سلسله مراتب شهری, توزیع فضایی, مدل‌های تحلیل فضایی, استان گلستان,

چکیده مقاله :

ماهیت و آهنگ تحولات جمعیتی در سال‌های اخیر در کشور موجب گردیده که اولاً رشد جمعیت شهری در مقاطع مختلف زمانی ناهماهنگ و ثانیاً توزیع رشد آن در استان‌های مختلف نسبت به شرایط استانی ناموزون و روند رشد فزاینده و سریع گردد. مطالعه شبکه شهری در پویش شهرنشینی، به دلیل روشن کردن بسیاری از مسائل، از جمله علل و چگونگی جابجایی نیروی کار و سرمایه در بین شهرها، تمرکز شدید در یک منطقه و رکود جمعیت در مناطق دیگر از اهمیت بسزایی برخوردار است. در همین راستا تحقیقحاضربراساسرویکرد کمی- تحلیلی وبرپایهاطلاعاتکتابخانه ایوداده هایآماری،بااستفادهازمدل‌های تحلیلفضایی رتبه - اندازه زیپف، ضریب آنتروپی، ضریب تغییرات، شاخص‌های تمرکز و نخست شهری، توزیع لگاریتمی و الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری به تحلیلشبکهشهری استان گلستان پرداخته است. جامعه آماری شامل کلیه شهرهای استان گلستان در سه دوره سرشماری از سال 1365 تا سال 1385 می باشد. یافته های پژوهش، بیانگر آن است که شاخص تمرکز و نخستشهری استاناز سال 1375 به بعد هموارهدر حالافزایشبودهاست.شاخص Rn در استان گلستان نیز برابر با 75/1 می‌باشد که بیانگر الگوی پراکندگی تصادفی و متمایل به منظم است. نتایج این پژوهش نیز نشان می‌دهد که تنها با رعایت تعادل در توزیع امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت‌های یکسان برای تمام شهرهای استان می‌توان به توسعه پایدار و سلسله مراتب فضایی و شهری بهینه دست یافت.

چکیده انگلیسی:

Inresnt years nature and rate of population changes in the cuntry have caused first inharmenious urban population growth at the various sectious of time and secandly inharmenious distaribution of its growth in different  provinces with notice to provincial conditions and increasing and rapid growth trand. To clarifying many preblems such as causes and quality of relocation labor force and capital between cities , population high concentration in one region and decline in orders, studing urban network in urbanazation reserches has a considerable importence. In this regard with a quantitative- analytical opproach beased on statictical datas and library information this survey has analyzed urban network of golestan provinc Using spatial analysis such Rank-Zipf, Entropy coefficient, Varation coefficient, urban concentration and Primate city index, logarithmic distaribution , the distaribution Pattern of  urban sethemamts indeues. Survey  population includes all citys of the province golestan in three nose count from 1365- 1385 .Finding Reaserch are that urban concentration and Primate city index of the province have been increasing since 1375. RN index in the province golestan equals 1.75 which indicate random scattering with tendency to regulation pattarn. ResultS of the survey indicate that sustainable development and optimum urban and spatial hierarchy can be only attened by balanced  distaribution of facilities and services and creation of equal opportunities for all cities of province.

منابع و مأخذ:

1. آسایش، حسین و استعلاجی، علیرضا، 1382، اصول و روش‌های برنامه­ریزی ناحیه­ای (مدل‌ها، روش‌ها و فنون) ری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری.

2. توفیق، فیروز، 1376، شبکهشهرهاوخدمات، جلد اول، مبانی نظری و ادبیات موجود، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

3. جوان، جعفر، 1383، جغرافیایجمعیتایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

4 حسامیان، فرخ و اعتماد، گیتی، 1379، شهرنشینیدرایران، انتشارات آگاه، تهران.

5. حسین­زاده دلیر، کریم، 1383، برنامه­ریزیناحیه­ای، انتشارات سمت، تهران.

6. حکمت­نیا، حسن و موسوی، میر نجف، 1385،کاربردمدلدرجغرافیاباتأکیدبربرنامه­ریزیشهریوناحیه­ای، انتشارات علم نوین.

7. زبردست، اسفندیار، 1386، بررسیتحولاتنخستشهریدرایران، نشریه­ هنرهای زیبا، شماره 29.

8. شکوهی، حسین، 1373، دیدگاه‌هاینودرجغرافیایشهری، انتشارات سمت، تهران.

9. عظیمی، ناصر، 1381، پویششهرنشینیومبانینظامشهری، نشر نیکا. تهران.

10. عظیمی، ناصر، 1382، روششناسیشبکه سکونت­گاه‌هادرطرح‌هایکالبدیمنطقه­ای، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

11. فرهودی، رحمت الله، زنگنه شهرکی، سعید و ساعد موچشی، رامین، 1388، چگونگی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری ایران طی سال‌های 1335 تا 1385، فصل­نامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68.

12. قرخلو، مهدی، عمران­زاده، بهزاد و اکبرپور، محمد، 1387،  مدیریت سرزمین و تحلیل شبکه شهری استان اردبیل طی دوره زمانی 1345 تا 1385، نشریه علوم جغرافیایی، جلد 8، ش 11.

13. مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال­های(1365-1375-1385).

14. معصومی اشکوری، حسن، 1385، اصولومبانیبرنامه­ریزیمنطقه­ای، انتشارات پیام، تهران.

15. مهدوی، مسعود و طاهرخانی، مهدی، 1383، کاربرد آمار در جغرافیا، نشر قومس، تهران.

16. نظریان، اصغر، 1379، جغرافیایشهری ایران، چاپ پنجم، دانشگاه پیام نور.

17. نظریان، اصغر، 1383، جغرافیایشهریایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.

18. Limtankool, Narisara, Ranking Functional Urban Regions, 2007,  Cities ,vol.24,no1.

19. Lim, Jinghue, 2005, Infrastructure and Urban Primacy: A Theoretical Model,    Urban Economics, No. 195.

20. Nitsch, Volker., 2005, Zipf Zipped, Journal of Urban Economics, No. 57, (www. elsevier. com/locate/jue).

21. Tsai, Yu. Hsin., 2005, Quantifying Urbanform Compactness Versus Sprawal, Urban Studies, Vo. l42, No1.

22. Uwe, Deichman, Somik V. Lall, Ajay. Suri, Prgys.R., 2008, Improved Urban        Management, World Bank Policy Research Working Paper3002, Washington, DC.