تحلیل اثرات مکان های سوم در ارتقای زیست پذیری اجتماعی منطقه 6 کلانشهر تهران

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

کوثر قبادی ^{1 *} , رضا ولیزاده ² , علی آذر ³ , علی پناهی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی و معماری، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران
4 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/31 تاریخ پذیرش : 1402/05/24 تاریخ انتشار : 1403/09/01

کلید واژه: فضا, مکان های سوم, زیست پذیری اجتماعی, منطقه 6 کلانشهر تهران,

چکیده مقاله :

مقدمه: مکان‌های سوم به معنای فضاهای عمومی در شهر هستند که علاوه بر کارکردهای اصلی خود، برای انجام فعالیت‌های تفریحی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در واقع، این فضاها به عنوان مکان‌هایی با کاربردهای گوناگون، در اختیار شهروندان قرار می‌گیرند. هدف اصلی از ایجاد چنین مکانهای، ایجاد فضاهایی مناسب و پایدار برای جذب شهروندان و افزایش پایداری و تعاملات اجتماعی، هویت سازی برای فضاهای شهری است.

هدف: هدف از تدوین این مقاله، بررسی میزان اثرگذاری و اثرگذاری مکانهای سوم بر زیست پذیری فضاهایی شهری است.

روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از لحاظ ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف کاربری است. جامعه آماری در این پژوهش شامل 30 نفر از تمامی کارشناسان، خبرگان جامعه، مدیران شهری  است که  این تعداد با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده‌اند و با استفاده از روش دیمتل فازی داده های تحقیق مورد تحلیل قرار گرفتند.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: :  قلمرو جغرافیایی این پژوهش منطقه 6 کلانشهر تهران  می باشد.

یافته­ ها: نتایج تحقیق نشان می­دهد در مکانهای سوم عامل اجتماعی در ارتقای زیست پذیری بسیار اثرگذار بوده است و عامل اقتصادی نیز با تاثیرپذیری از سایر ابعاد مختلف، جز عوامل معلول شناسایی شد. از سوی دیگر عامل مدیریتی-نهادی از اهمیت بیشتری جهت بهبود فضاهای عمومی و ارتقاء زیست پذیری شهری برخوردار بوده است.

نتایج: توجه به عوامل اثرگذار و اثرپذیر برای سیاست گذاران و مدیران شهری در راستای ارتقاء شرایط زیستی فضاهای عمومی و توسعه مکان‌های سوم می بایستی به عنوان یک الزام و ضرورت مورد توجه قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Third places refer to public spaces in cities that, in addition to their primary functions, are used for recreational, cultural, social, and educational activities. In fact, these spaces are made available to citizens as places with various uses. The main goal of creating such places is to provide suitable and sustainable spaces to attract citizens and increase sustainability and social interactions, as well as to create identity for urban spaces

Research Aim: The aim of this article is to investigate the effectiveness of third places on the sustainability of urban spaces.

Methodology: This research is descriptive-analytical in nature and purposive in terms of objective. The statistical population in this study consists of 30 experts and community leaders, as well as urban managers, who were selected through purposive sampling and analyzed using fuzzy DEMATEL method.

Studied Areas: The geographic scope of this study is Region 6 of the Tehran metropolis.

Results: The research results show that social factors in third places have been very effective in promoting sustainability, and the economic factor has also been identified as one of the contributing factors, influenced by other dimensions. On the other hand, the managerial-institutional factor has been of greater importance for improving public spaces and promoting urban sustainability.

Conclusion: Attention to the influential and susceptible factors should be considered as a requirement and necessity for urban policymakers and managers in promoting the environmental conditions of public spaces and developing third places.

منابع و مأخذ:

آروین، محمود. ( 1397). ارزیابی اثرات دلبستگی مکانی بر میزان تاب¬آوری اجتماعی در شهرها. پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، 10(38)، 88-76.
برخوردار، بابک؛ زارع، لیلا و مختاباد امرئی، سیدمصطفی. (1399). واکاوی معیارهای مطلوبیت در فضاهای جمعی اصفهان عصر صفوی (نمونه موردی: فضاهای جمعی بافت تاریخی اصفهان). منظر، 12، 27-16.
حسینی، سید علی؛ پوراحمد، احمد و ویسی، رضا. (1392). مکانیابی جهات بهینة توسعة فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 8(23)، 55-72.
حکمت نیا، حسن؛ موسوی، میرنجف؛ سبحانی، نوبخت و سلمانزاده، سینا.(1401). تحلیل و ارزیابی زیست پذیری در بافت¬های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شاهیندژ). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 17(1)، 47-33.
حیدری، ندا و محمدصادق صالحی. (1396). ارزیابی معیارهای تعامل پذیری اجتماعی و سرزندگی در فضاهای نمایشگاهی؛ مورد پژوهی: چند نمونه در استان البرز. مدیریت شهری، 47، 380-351.
داودی، الهام و مدیری، آتوسا. (1396). بررسی نقش مکان¬های سوم بر ارتقای زندگی اجتماعی شهر زنجان در بازه زمانی انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (مطالعه موردی: محدوده سبزه میدان شهر زنجان- ایران). پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 49(33)، 570-553.
رمضانی، مریم؛ قره بگلو، مینو و مولایی، اصغر. (1401). نقش مکان¬های سوم در ارتقای حس تعلق شهروندان (مورد مطالعه: از میدان ولی عصر تا چهارراه خیابان ولی عصر تهران). رهپویه معماری و شهرسازی، 1(2)، 61-76.
سالاری¬پور، علی¬اکبر؛ زادصالحی، رامتین و مهرداد مهرجو. (1401). بررسی نقش مکان‌های سوم شهری در توسعه گردشگری (مطالعه موردی: پیاده‌راه مرکزی شهر رشت). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(2)، 115-97.
سالاری¬پور، علی¬اکبر؛ رمضانی، حمیدرضا؛ مهرجو، مهرداد و قربان زاده، نگین. (1398). بررسی تاثیر کیفیت مکان¬های سوم شهری بر حس تعلق شهروندان ؛ مطالعه موردی: پیاده‌راه فرهنگی-تاریخی رشت. شهر ایرانی- اسلامی، 38(10)، 51-37.
صادقی، نگین؛ ذبیحی، حسین و سید غلامرضا اسلامی. (1394). مقایسه تطبیقی مکان¬یابی فضای سوم و نقشه شناختی احساس امنیت در فضای شهری: نمونه موردی شهر اصفهان). برنامه¬ریزی فضایی، 2(17)، 116-93.
عابدینی، اصغر و میثم ساکت حسنلوئی. (1400). مکان¬های سوم شهری؛ صحنه خلق پاتوق¬های اجتماعی و تفریحی جامعه مطالعه موردی: بررسی تطبیقی کافه¬های مناطق 1 و 4 شهر اورمیه. دانش شهرسازی، 5(2)، 170-153 .
قنبری، محمد؛ اجزاء شکوهی، محمد؛ رهنما، محمد رحیم و امید علی خوارزمی. (1395). تحلیلی بر زیست پذیری شهری با تاکید بر شاخص امنیت و پایداری (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد). پژوهش¬های جغرافیای سیاسی، 1(3)، 154-129.
کاشانی جو، خشایار. (1389). بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری. هویت شهری، 6، 107-95.
کاظم¬زاده، نسرین و فرامرز میرزایی (1400). واکاوی هویت مکان سوم در رمان خان الخلیلی اثر نجیب محفوظ بر اساس نظریه ری اولدنبرگ. لسان مبین، 12(43 )، 62-43.
محمد قنبری؛ محمد اجزاء شکوهی؛ محمد رحیم رهنما و امید علی خوارزمی. (1398). ارزیابی زیست پذیری شهری در کلان‌شهر مشهد با تاکید بر شاخص حمل و نقل. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 14(4)، 1001-983.
محمدی سالک؛ مریم، عسگری و علی و راضیه فتحی. (1400). امکان¬سنجی بروز مکان سوم ری اولدنبرگ در معماری داخلی کافه. پژوهش های معماری نوین، 1، 84-71.
مدیری، آتوسا و داودی، الهام .(1396). ارزیابی پراکنش مکان¬های سوم در ارتباط با سطوح طبقات اجتماعی مختلف شهر زنجان. مطالعات شهری، 16، 93-81.
منظم اسماعیل¬پور، علی؛ شاهوردی، حدیث؛ رومیانی، احمد و چهرازی، الیاس. (1397). اولویت بندی نواحی روستایی براساس شاخص¬های زیست پذیری (مطالعه مورد: بخش زاغه، شهرستان خرم‌آباد). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 13(4)، 988-971.
نقیبی، فریدون؛ ساکت حسنلویی، میثم و اظهری، علی. (1400). واکاوی فضائی-کالبدی سطح آسیب پذیری بافت‌های فرسوده شهری با استفاده از VIKOR و ANP مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر ارومیه. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، دوره 16(4)، 896-875.
نیکدل، نسرین؛ شهماری اردجانی، رفعت؛ حسنی مهر، سیده صدیقه و اصغری، حسین. (1402). سطح بندی روستاها بر اساس شاخص¬های زیست پذیری (مطالعه موردی: سکونتگاه¬های روستایی شهرستان صومعه¬سرا). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 18(1)، 168-155.
Bustin, R., & Janet, S. (2020). Third Space, International Encyclopedia of Human Geography. Second Edition, 259-264.
Fougere, G., Hooper, C. M., & Ivory, V. CH. (2015). Childhood neighbourhoods as third places: Developing durable skills and preferences that enhance wellbeing in adulthood. Journal: Health & Place, 34, 34-45. doi:10.1016/j.healthplace.2015.03.017.
Hickman, P. (2013). Third places and social interaction in deprived neighbourhoods in Great Britain. Journal of Housing and the Built Environment, 28(2), 221-236. doi:10.1007/s10901-012-9306-5.
Kuksa, I., & Mark, Ch. (2014). First, second, third and fourth places – making extra sense of space, Making Sense of Space, The Design and Experience of Virtual Spaces as a Tool for Communication, 93-99.
Luo & ٍE. (2016). From lost space to third place: The visitor's perspective. Tourism Management, 57(5),106-117. doi:10.1016/j.tourman.2016.05.012.
Mehta, V., & Bosson, Jennifer, K .(2009). Third Places and the Social Life of Streets. Psychology Faculty Publications, Vol 42.
Nahiduzzaman, Kh Md., Aldosary, A., Ahmed, S., Hewage, K., & Sadiq, R .(2020). Urban cohesion vis-à-vis organic spatialization of “Third places” in Saudi Arabia: The need for an alternative planning praxis. Habitat International, Vol 105, 102258. doi.org/10.1016/j.habitatint.2020.102258.
Nasehi, H., Saberi, H., Ghaedrahmati, S., & Khademolhoosini, A .(2023). Social sustainability and urban third places: the case of the city of Isfahan in Iran. Geo Journal, 88(5),1-13. doi.org/10.1007/s10708-023-10839-0.
Oldenburg. R. (1999). The Great Good Place: Cafes, Coffee Shops, Bookstores, Bars, Hair Salons and Other Hangouts at the Heart of a Community. New York: Taylor and Francis.
Ren, K., Wang,Y., Liu,T., & Wang,T. (2017). Dataset on outdoor behavior-system and spatial-pattern in the third place in cold area-based on the perspective of new energy structure, Data in Brief, Vol 10, 593-597. doi.org/10.1016/j.dib.2016.12.040.
Sheikhbaglou, O And Boo Xi, W.(2021). Explanation the role of third places in the socialization of urban districts. Urban Manage Energy Sustainability, 3(1), 108 – 115. doi:10.22034/JUMES.2021.249507.
Williams, Seth A. & John R. Hipp.(2019). How great and how good?: Third places, neighbor interaction, and cohesion in the neighborhood context. Social Science Research, 77, 68-78.
doi.org/10.1016/j.ssresearch.2018.10.008.