شناخت تحولات سازمان فضایی ناحیه روستایی زبرخان طی بازه زمانی 23 ساله (1375-1398)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری
نسیبه حسینی
1
(دانشجوی دکتری جغرافیا برنامهریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
حسن افراخته
2
(استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،دانشگاه خوارزمی،تهران)
فرهاد عزیزپور
3
(دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
کلید واژه: کاربری اراضی, تحول سازمان فضایی, پیوندهای شهری- روستایی, ناحیه زبرخان,
چکیده مقاله :
مقدمه: یکی از مشکلات اساسی توسعه فضایی به ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، گسیختگی سازمان فضایی مبتنی بر رابطه تعاملی میان سکونتگاه‌ها است. سازمان فضایی دهستان زبرخان شهرستان نیشابور نیز از این قاعده مستثنی نیست. کوشش در راستای انتظام فضایی سکونتگاه‌ها، می‌تواند زمینه‌ساز پیشبرد برنامه‌های توسعه در سطوح گوناگون به شمار آید. در این راستا، شناخت ظرفیت‌ها و قابلیت‌های سکونتگاههای روستایی و تنظیم صحیح و بسامان نحوه ارایه خدمات مناسب به آنها به منظور بهره‌گیری عقلایی از این قابلیت‌ها، از گام‌های اولیه و اساسی است که باید به نحوی متین و استوار برداشته شود. هدف پژوهش: پژوهش حاضر به تحلیل و ارزیابی سازمان فضایی دهستان زبرخان و تغییرات رخ داده در آن، طی دوره زمانی 23 ساله (1375-98)، می‌پردازد.روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث روش‌شناسی، توصیفی- تحلیلی است. شیوه گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. که به جهت دست‌یابی به اهداف تحقیق، با رویکرد فضایی و با روش علمی به تبیین تغییر و تحولات رخ داده طی 23 سال گذشته در سازمان فضایی ناحیه‌ی روستایی زبرخان شهرستان نیشابور می‌پردازد. جامعه آماری تحقیق، شامل 29 سکونتگاه شهری و روستایی واقع در دهستان زبرخان شهرستان نیشابور است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی تحقیق، دهستان زبرخان شهرستان نیشابور است. بخش زبرخان شامل سه دهستان است که دهستان زبرخان به عنوان پرجمعیت‌ترین دهستان شناخته می‌شود.یافته‌ها و بحث: یافته‌ها نشان داد که عدم توزیع مناسب خدمات و نبود تعادل فضایی سبب‌ساز افزایش جابه‌جایی و حرکت بین سکونتگاههای انسانی در سطح دهستان شده است. از این‌رو سه سکونتگاه قدمگاه، باغشن و درود با رتبه‌های اول تا سوم به مکان‌های اصلی تردد درون ناحیه-ای تبدیل شده‌اند.نتایج: نتایج حاصل از تحلیل جریان‌ها بیانگر آن است که الگوی جریان‌ها به صورت روابط یکسویه است و پیوندهای مکمل، دوسویه و هم‌افزا شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد با حاکمیت شهرهاست و هنوز با الگوی شبکه منطقهای فاصله زیادی دارد. به طور کلی می‌توان اینگونه عنوان کرد که سازمان فضایی دهستان زبرخان فاقد تعادل فضایی است که با ایجاد تعادل در توزیع امکانات و خدمات می‌توان به توسعه متعادل و پایدار و سازمان فضایی بهینه دست یافت.
Introduction :One of the main problems of spatial development, especially in less developed complaints, is the rupture of the space organization due to the relationship between the interactions between settlements. The space organization of Zebarkhan district of Neyshabour is no exception to this rule. Efforts to address the space police force of settlements can pave the way for the development of development programs at various levels. In this regard, recognizing your relationships and your abilities in rural schools and setting up the correct way to use these abilities is one of the first and basic steps that must be taken firmly.Goal of the research: The present study analyzes and evaluates the space organization of Zebrakhan village and the changes that occurred in it during a period of 23 years (1375-98).Research Methodology: The present study is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of methodology. The method of data collection was library and field. In order to achieve the objectives of the research, with a spatial approach and with a scientific method to explain the changes and developments that have occurred during the past 23 years in the space organization of the rural area of Zebarkhan, Neyshabour city. The statistical population of the study includes 29 urban and rural settlements located in Zebarkhan sub-district of Neyshabour city.Geographical area of research:The geographical area of the research is Zebarkhan village of Neyshabour city. Zebarkhan section consists of three villages that Zebarkhan village is known as the most populous village.Results and discussion: The findings showed that the lack of proper distribution of services and lack of spatial balance has led to increased mobility and movement between human settlements in the countryside. Therefore, the three settlements of Ghadamagah, Baghshan and Darroud with the first to third ranks have become the main places of intra-district traffic.Conclusion:The results of flow analysis indicate that the flow pattern is one-way relationships and no complementary, two-way and synergistic bonds are formed. This model is in line with the theory of the growth pole with the sovereignty of cities and is still far from the regional network model. In general, it can be said that the space organization of Zebarkhan village lacks a spatial balance that by creating a balance in the distribution of facilities and services, balanced and sustainable development and optimal space organization can be achieved.
اذرباد، نسرین، سلمانی، محمد، رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و مطیعی لنگرودی، سید حسن. (1389). تحلیل شبکه سکونتگاهی با تاکید بر جریانهای جمعیتی در شهرستان فیروزکوه. پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 74، صص 89-75.
افراخته، حسن. (1395). فضای سوم و پدیده فراملت در شهر- ناحیه پسا استعماری، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5 (4)، 26-1.
افراخته، حسن و حجی پور، محمد. (1396). اقتصاد زبالهای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال ششم، شماره 4، پیاپی 22، صص 72-47.
جلالیان، حمید، شوقی، مرضیه و عزیزپور، فرهاد. (1398). تزاحم فضایی در نواحی روستایی پیرامون کلانشهر تهران نمونة پژوهش: بخش رودبار قصران. فصلنامه علمی برنامهریزی فضایی، 4 (39)، 112-86.
جوانشیری، مهدی. عنابستانی، علی اکبر و سجاسی قیداری، حمداله. (1401). تأثیر تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاههای روستایی پیرامون کلانشهر مشهد بر کیفیت زندگی روستاییان. مطالعات برنامهریزی سکونتگاه های انسانی. 17 (2)، 449-470.
داداش پور، هاشم و آفاق پور، آتوسا. (1395). عقلانیت معرفتی و نظری نوین حاکم بر سازمان فضایی سیستمهای شهری. فصلنامه مطالعات میان رشتهای در علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 2، صص 28-1.
سعیدی، عباس. (1388). سطحبندی روستاهای کشور. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، انتشارات شهیدی، تهران.
سعیدی، عباس و شفیعی ثابت، ناصر. (1384). پدیده خورندگی چشم انداز و تحول کاربری اراضی کشاورزی روستاهای پیرامونی کلانشهر تهران. نشریه انجمن جغرافیایی ایران، 3 ( 4-5 )، 162- 145.
صادقی، محمدعلی، سعیدی، عباس، منشیزاده، رحمت الله و عزیزپور، فرهاد. (1397). روند تحول کالبدی –فضایی روستاهای پیرامون شهر کاشان طی دوره زمانی 1395-1355. جغرافیا و آمایش شهری – منطقهای، 29، 36-19.
طالشی، مصطفی، عزیزپور، فرهاد و دولتی، غلام. (1398). تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: سکونتگاه های روستایی پیرامون کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی). مسکن و محیط روستا، 166، 94-79.
عزیزپور، فرهاد و شمسی، رقیه. (1393). نقش عوامل محیطی در سازمان فضایی سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: دهستان لواسان کوچک). مجله اطلاعات جغرافیایی، 89، 112-106.
علیائی، محمد صادق و عزیزی، سمیه. (1397). عوامل مؤثر بر تحولات کارکرد اقتصادی سکونتگاههای روستایی در شهرستان ری. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8 (1)، 238-223.
قاسمی، محمد. (1396). تبیین تحولات ساختاری – کارکردی سازمان فضایی نواحی روستایی (ناحیه بن رود و جلگه شهرستان اصفهان). رساله دکتری جغرافیا و برنامهریزی روستایی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
قاسمی، محمد و عزیزپور، فرهاد. (1399). تحول در نظام فعالیت و دگردیسی سازمان فضایی نواحی روستایی حاشیه زاینده رود (مطالعه موردی: ناحیه بن رود و جلگه شهرستان اصفهان). پژوهشهای جغرافیای انسانی، (4)2، 1474-1453.
کاظمیان، غلامرضا. (1383). تبیین رابطه ساختار حاکمیت و قدرت شهری با سازمانیابی فضا. رساله دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
منشیزاده، رحمت الله و صادقی، مظفر. (1389). تحولات فضایی روستاهای پیرامون شهر با تاکید بر تعامل روستا- شهری (روستاهای پیرامون شهر نورآباد ممسنی). مجله چشمانداز جغرافیایی، 5 (12)، 137-117.
Arulbalaji, P., & Gurugnanam, B. (2014). Geospatial science for 16 years of variation in land use/land cover practice assessment around Salem District, South India. Journal of Geosciences and Geomatics, 2(1), 17-20.
Nalina, P., Meenambal, T., & Sridhar, R. S. (2014). Land use land cover dynamics of Nilgiris district, India inferred from satellite imageries. American Journal of Applied Sciences, 11(3), 455.
Wang, S. Q., Zheng, X. Q., & Zang, X. B. (2012). Accuracy assessments of land use change simulation based on Markov-cellular automata model. Procedia Environmental Sciences, 13, 1238-1245.
_||_