ارزیابی آسایش حرارتی در فضاهای مسکونی شهر رشت

محورهای موضوعی : جغرافیای طبیعی و سکونتگاههای انسانی

سید سعید موسوی ¹ (دانشجوی دکتری اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
پرویز رضائی ² (دانشیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
بهمن رمضانی ³ (استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/03/22 تاریخ پذیرش : 1401/08/29 تاریخ انتشار : 1402/12/01

کلید واژه: شهر رشت, آسایش حرارتی, اقلیم شهری, دما و رطوبت, فضاهای مسکونی,

چکیده مقاله :

مقدمه: اهمیت اقلیم و تأثیر آن در زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست. گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها همراه با رشد شتابان جمعیت و توسعه فعالیت های صنعتی به شدت از آسایش حرارتی در فضاهای مسکونی کاسته است که عواقب آن در کوتاه مدت به صورت امراض و بیماری ها متوجه ساکنان شهرها می شود و در درازمدت به عنوان عاملی در تشدید نوسانات اقلیمی و تأثیرات زیست محیطی آن از جمله تغییر ماه های مطلوب از نظر اقلیم آسایشی نقش ایفا می کند. در این میان هزینه های بالای برقراری آسایش در فضاهای مسکونی توسط وسایل مکانیکی و به خصوص تعمیر و نگهداری آن ها و نیز تبعات ناشی از آن در تخریب محیط زیست، روز به روز بر اهمیّت پژوهش های اقلیم شهری افزوده است. از این رو دیدگاه این پژوهش، بررسی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان در فضاهای بسته تحت تأثیر دو عنصر دما و رطوبت است.هدف: هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان در فضاهای بسته تحت تأثیر دو عنصر دما و رطوبت است.روش‌شناسی تحقیق: پژوهش از نوع کاربردی است که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده های مورد استفاده شامل متوسط حداقل، حداکثر و روزانه دما، رطوبت نسبی، فشار بخار و دمای نقطه شبنم در دوره آماری40 ساله (2019-1979) است. جهت تحلیل داده ها از شاخص های عدم آسایش، دما-رطوبت، شدت شرجی و نیز استاندارد AIA استفاده شده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر رشت در استان گیلان است.یافته ها: عدم آسایش گرمایی در دو ماه جولای و آگوست به بیشترین مقدار خود می رسد. ماه آگوست دارای شدیدترین مقدار شرجی است. ارزش اقلیمی جهات جغرافیایی، ابعاد و محل بازشو ها و سایه سازها از عوامل مهم برقراری آسایش است.نتایج: نتایج تحقیق بیانگر اثر بیشتر عنصر دما در برقراری آسایش حرارتی بوده چرا که با وجود پایین بودن رطوبت نسبی هوا در چهار ماه ژوئن، جولای، آگوست و سپتامبر نسبت به سایر ماه ها، میزان شرجی بودن و عدم برقراری آسایش حرارتی در این ماه ها به حداکثر خود می رسد که علاوه بر ایجاد سایه به تهویه طبیعی هوا نیز جهت برقراری آسایش حرارتی نیازمند است.

چکیده انگلیسی:

Introduction: The importance of climate and its impact on human life is not hidden from anyone. The expansion of urbanization and development of cities along with the rapid growth of population and development of industrial activities has greatly reduced the thermal comfort in residential spaces, the consequences of which in the short term in the form of diseases and illnesses to city dwellers and in the long run as a factor in intensifying climate change. Its environmental effects, including the change of favorable months in terms of comfort climate, play a role. Meanwhile, the high costs of establishing comfort in residential spaces by mechanical devices and especially their maintenance, as well as its consequences in environmental degradation, has increased the importance of urban climate research. Therefore, the view of this study is to investigate the effect of climate on physiological comfort and convenience of human beings in closed spaces under the influence of two elements of temperature and humidity.Research Aim: The purpose of this study is to analyze and evaluate the effect of climate on physiological comfort and convenience of humans in closed spaces under the influence of two elements of temperature and humidity.Methodology: The research is an applied type that has been done by descriptive-analytical method. The data used include average minimum, maximum and daily temperature, relative humidity, vapor pressure and dew point temperature in the statistical period of 40 years (1979-1979). For data analysis, indices of discomfort, temperature-humidity, sultry intensity and AIA standard were used.Studied Areas: The study area in this research is Rasht city in Guilan province.Results: The research findings show that heat discomfort reaches its maximum in July and August and also August has the highest amount of sultry.Conclusion: The results of the study indicate the greater effect of temperature element on the establishment of thermal comfort because despite the low relative humidity in the four months of June, July, August and September compared to other months, the degree of sultry and lack of thermal comfort in this month It reaches its maximum, which in addition to creating shade, also needs natural air ventilation to establish thermal comfort.

منابع و مأخذ:

آلن، ادوارد. (1393). ساختمان­ها چگونه عمل می­کنند. ترجمه محمود گلابچی و کتایون تقی­زاده، تهران: دانشگاه تهران.

اچ. اونز، بنجامین. (1374). نور روز در معماری. ترجمه شهرام پوردیهیمی و حوری عدل­طباطبایی، تهران: انتشارات نخستین.

احمدپور­کلهرودی، نرگس؛ پورجعفر، محمدرضا؛ مهدوی ­نژاد، محمدجواد و یوسفیان، سمیرا. (1394). نقش و تأثیر عناصر طراحی در کیفیت آسایش حرارتی فضاهای باز شهری (طراحی پیاده­راه طمقاچی­ها در کاشان). نامه معماری و شهرسازی، 9(18)، 79-59.  

اصلاح عربانی، ابراهیم. (1387). کتاب گیلان. جلد اول و دوم (چاپ سوم)، رشت: انتشارات پژوهشگران.    

باعقیده، محمد؛ انتظاری، علیرضا؛ نعیمی، علی و سالاری، مریم. (1392). بررسی آماری و سینوپتیکی پدیده شرجی در استان­های شمالی ایران (گیلان، مازندران، گلستان). فضای جغرافیایی، 13(33)، 152-113.

باعقیده، محمد؛ شاکریف فهیمه و میوانه، فاطمه. (1396). بررسی مقایس ه­ای تنش­ های حرارتی در سواحل شمال و جنوب ایران. تحقیقات سلامت در جامعه، 3(3)، 11-1.

بحرینی، سید­حسین و کریمی، کاظم. (1393). برنامه­ ریزی محیطی برای توسعه سرزمین. چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.

برنا، رضا و شاعری­کریمی، نساء. (1395). تحلیل زمانی و مکانی پدیدة شرجی در استان خوزستان با استفاده از شاخص شدت شرجی و آزمون من-کندال. جغرافیا(انجمن جغرافیای ایران)، 14(48)، 233-214.

بهرامی، سمیه؛ سارلی، رضا و خداد، مهدی. (1397). ارزیابی اقلیم گردشگری جزایر منطقه راهبردی خلیج فارس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (جزیره قشم). مطالعات خلیج فارس، 4(2)، 60-49.

پروانه، بهروز و همکاران. (1390). تعیین وضعیت آسایش اقلیمی در مقیاس دهه­ ای براساس شاخص ­های زیست اقلیمی (مطالعه موردی: الیگودرز). آمایش محیط، 14، 142-117.  

پوردیهیمی، شهرام؛ طاهری، جعفر و رضایی، نازنین و اسلامی، فرشته. (1394). بررسی راهکارهای طراحی ­اقلیمی در شهر یزد و سمنان، کنفرانس بین­ المللی عمران معماری و زیرساخت­های شهری (صص1-14)، تبریز، ایران.

جوان، خدیجه و ملازاده، ولی. (1392). ﺑﺮرﺳﯽ اﻗﻠﯿﻢ ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺷﻬﺮ اروﻣﯿﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی زﯾﺴﺖ اﻗﻠﯿﻤﯽ. جغرافیا و برنامه­ ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 5(16)، 96-83.

ﺟﻮادﯾﺎن، رحیمه و ﻧﻌﻤﺘﯽ، ملیحه. (1397). ﺑﺮرﺳﯽ آﺳﺎﯾﺶ ﺣﺮارﺗﯽ در اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻌﻤﺎری ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿﻤﯽ در ﺷﻬﺮ ﺳﻤﻨﺎن. ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺳﻨﺠﺶ از دور در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی، 9(1)، 90-74.

حسن­زاده، المیرا؛ قبدیان، فرناز و طاهری، جعفر. (1394). بررسی تأثیر عناصر اقلیمی در طراحی خانه ­های مسکونی شهر رشت، سومین کنگره بین­المللی عمران. معماری و توسعه شهری(صص1-11)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

حنفی، علی. (1399). تعیین تقویم زمانی آسایش اقلیمی به منظور برنامه ­ریزی گردشگری در شهرهای منتخب توریستی کشور. مهندسی جغرافیایی سرزمین، 4(8)، 274-259.

حسینی، سیدعلی، پوراحمد، احمد و ویسی، رضا. (1392). ﻣﮑﺎﻧﯿﺎﺑﯽ ﺟﻬﺎت ﺑﻬﯿﻨﮥ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺷﻬﺮ رﺷﺖ ﺑﺎ­اﺳﺘﻔﺎده از مدل­AHP، چشم انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 8(23)، 72-23.

خسروی، محمود، الماسی، فائقه و آبادی، نسرین. (1392). تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان. نخستین کنفرانس ملی آب و هواشناسی (صص1-13)، دانشگاه تحصیلات تکمیلی، کرمان، ایران.

خوش­اخلاق، فرامرز و همکاران. (1390). تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان، یازدهمین کنگره جغرافیدانان ایران (صص1-7)، تهران ، ایران.

خلیلی، سیاوش و ایلانلو، مریم. (1396). بررسی تأثیر عناصر اقلیمی در معماری شهری (مطالعه موردی: ماهشهر). پژوهش و برنامه­ ریزی شهری، 8(31)، 164-147.

زمرشیدی، حسین. (1395). معماری ایران: اجرای ساختمان با مصالح سنتی. چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات زمرد.

مقررات­ملی­ساختمانی­ایران. (1396).  تأسیسات مکانیکی (مبحث14-ویرایش3). تهران: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.

رهنمای­اسلام، زهرا و دستمردی، مصطفی. (1395). بررسی تطبیقی طراحی همساز با اقلیم در شهرهای مناطق جلگه­ ای گیلان، (رشت، بندر انزلی، لاهیجان). اولین کنفرانس بین المللی جامع علوم مهندسی در ایران(صص1-10)، انزلی، ایران.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان گیلان. (1398). سالنامه آماری استان گیلان. معاونت آمار و اطلاعات.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور. (1395). مقررات و معیارهای طراحی و اجرایی جزئیات تیپ ساختمانی (جلد اول: اقلیم و ویژگی­های ساختمانی). چاپ سوم، 167-1.

سرگزی، محمدعلی. (1395). تعیین محدوده آسایش حرارتی بر طراحی معماری منطقه سیستان. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، 19، 26-17.

فغانی، میثم و فیتچت، جنیفر. (1399). دورنمای اثر گرمایش جهانی بر دگرگونی الگوی زمانی-مکانی رخداد استرس حرارتی ایران. پژوهش های تغییرات آب و هوایی، 1(3)، 20-1.

قائدی، سهراب. (1396). تغییرات آب و هوایی و پدیده شرجی در شهرهای ساحلی (مطالعه موردی: استان هرمزگان). مطالعات عمران شهری، 1(2)، 210-193.

صدیق، مرتضی و پیله ور، محمد. (1395). بوم و اقلیم ایران به زبان تصاویر.  چاپ سوم، تهران: سروش­دانش.

کامران کسمایی، حدیثه؛ دانشجو، خسرو و مفیدی­شمیرانی، سیدمجید. (1396). ارزیابی سکونتگاه­های بومی گیلان بر محور زیست­ پایداری. نقش­جهان،  7(2)، 69-59.

کسمایی، مرتضی. (1395). اقلیم و معماری، چاپ هشتم، تهران: انتشارات خاک.

کسمایی، مرتضی. (1388). پهنه­بندی و راهنمای طراحی اقلیمی اقلیم معتدل و مرطوب. تهران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.

کیقبادی ­فر، مهدی. (1395). تحلیلی بر فراوانی و شدت روزهای شرجی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده، دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران.

مسعودیان، سیدابوالفضل. (1391). آب و هوای ایران. چاپ اول، تهران: شریعه توس.

محمدی، محسن و مضطرزاده، حامد. (1397). تأثیر رعایت مبحث19مقررات ملی ساختمان بر آسایش­حرارتی فضاهای ­مسکونی شیراز به روش PMV. انرژی ایران، 21(2)، 31-5.

مور، فولر. (1396). سیستم­های کنترل محیط زیست. چاپ دوم، ترجمه محمد­علی کی­ نژاد و رحمان آذری، تبریز: دانشگاه هنراسلامی.

میرموسوی، سیدحسین و همکاران. (1393). بررسی شاخص شدت شرجی استان گیلان در راستای توسعه گردشگری. دومین همایش ملی بیابان با رویکرد مدیریت مناطق خشک و کویری(صص1-13)، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

نادری، احسان. (1398). رطوبت نسبی و راحتی، شبکه اطلاع­رسانی آپ­گرین­گرید.

Adegoke, O.O. & Tesini P.D. (2019). Geospatial Modeling of Human Thermal Comfort in Akure Metropolis Using Thom’s Discomfort Index. International Journal of Environment and Bioenergy, 14(1), 40-55.

Ahmadi, H., Shaemi, A. (2013). Applying bioclimatic indices to assess the climatic comfort of Illam city. Spatial Planning1, 76-88.

Al Abadla. Z. & Robaa. S. M. & Abdel Wahab. M. M., (2018). Application Of Outdoor Human Thermal Indices In Nablus, Palestine. Global Journal of Advanced Research, 5(5), 190-196.

Amindeldar, S., & Heidari, S., & Khalili, M .(2017).The effect of personal and microclimatic variables on outdoor thermal comfort: A field study in Tehran in cold season. Sustainable Cities and Society, 32, 153-159

Aronova, E., Vatin, N., & Murgul, V. (2015). Design energy-plus-house for the climatic conditions of  Macedonia. Procedia engineering, 117, 766-774.

 Ashrae Handbook. (2017). Fundamentals, American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers, Atlanta.

Berman, A. et al., (2016). A comparison of THI indices leads to a sensible heat-based heat stress index for shaded cattle that aligns temperature and humidity stress. International Journal of Biometeorology, 60(10), 1453-1462.

Ayman, H.,&  Mahmoud, A. (2011). An analysis of bioclimatic zones and implications for desigen of outdoor built environments in Egypt. Building an Environment, 46, 605-620.

Bouden, C., & Ghrab, N. (2012). An adaptive thermal comfort model for the Tunisian context: A field study result. Energy and Buildings, 37(9), 952-963.

Gost 30494 Standards. (2011). Residential and public buildings, Microclimate parameters for indoor enclosures, Russian.

Fallah Ghalhari, G., Mayaneh, F., & Shakeri, F. (2015). Evaluation of thermal comfort and human health using Universal Thermal Climate Index (UTCI) Case Study: Kurdistan province. Iranian Journal of Health and Environment, 8(3), 367-378.

Ghavidel Rahimi. Y., &  Ahmadi, M. )2013(. Evaluation and time analysis of climatic comfort in Tabriz city. Geography and Development Magazine, 3, 173 -182.

Ichim. P and Sfîc. L., (2018). The Influence of Urban Climate on Bioclimatic Conditions in the City of Ias, i, Romania, Journal/Sustainability, 12, 2-18.

Irmak. M.A., et al. (2013). Evaluation Of Different Thermal Conditions Based On THI Under Different Kind Of Tree Types – As A Specific Case In Ata Botanic Garden In Eastern Turkey. Global NEST Journal, 15(1), 131-139.

McKeen, P., & Fung, A.S. (2014). The effect of building aspect ratio on energy efficiency: A case study for multi-unit residential buildings in Canada. Buildings, 4, 336-354.

Nascimento, et al. (2019). What is the best temperature-humidity index equation to indicate heat stress in crossbred dairy calves in a tropical environment?Ciência Rural,Santa Maria, v.49:01, e20180132,1-8.

Octay. D. (2002). Design With the climatic in housing environments: An analysis in northern Cyprus. Building and Environment, 37, 1003-1012.

Rahimi Danesh, et al., (2019). Investigating the effect of climate-compatible architecture on the design of residential towers(Rasht City), 6^th International Conference on Civil, Architecture & Enviriomental Sciences, Stockholm, Sweden, 1-13.

The AIA Research Corporation. (2017). The American Institute Of Architects. Retrieved 2020, Dec. 25. From.

Vladut. A. (2016). Thermal Comfort Within Oltenia Plan. Oltenia Journal for Studies in Natural Sciences , Vol. XXXII/1, 115-121.

Yaglou, C. P., & Miller, W. E. (1935). Effective temperature with clothing. Ashrae Transactions.