مفهوم مایا در مکتب ودانته و مقایسۀ آن با برخی از مفاهیم اسلامی
محورهای موضوعی : تصوف
مهران رهبری
1
(دانشجوی دکتری در رشته ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه علوم و تحقیقات)
کلید واژه: مایا, اوپنیشد, ادویته ودانته, عشق, خیال,
چکیده مقاله :
تمام ادیان و آیین‌ها دارای اصطلاحات کاربردی هستند که در طول زمان و در مکاتب مختلف معانی گوناگون و گاه متضادی به خود گرفته‌اند. مایا یکی از این اصطلاحات است که در این نوشتار سعی بر آن داشته‌ایم که با در نظر گرفتن ریشه لغوی این کلمه، سیر تطور معانی آن را از وداها تا حضور در اوپنیشدها و نهایتاً مکاتب فلسفی هند بررسی کنیم. اما در میان کاربردها و معانی مختلف مایا، این کلمه نقش مهمی در مکتب ودانته به خصوص معروف‌ترین شاخه آن یعنی ادویته ودانته به عنوان یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مکاتب فکری در هند داشته است. نقش اساسی مایا در هستی‌شناسی و تئوری آفرینش این مکتب و تبیین کارکردهای آن از جمله دستیابی به رستگاری در این نوشتار مورد بحث قرار گرفته است. در پایان نیز از منظری تطبیقی، نگاهی بر دیدگاه پژوهش‌گران مسلمان درباره مایا داشته و شباهت آن با برخی اصطلاحات و مفاهیم اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است.
All religions and cults have some practical terms which gradually take on different meanings, even contradictory, in different schools and sects. Māyā is one of these terms to which this article addresses and tries to study its meanings from Vedas to Upanishads and Indian philosophical schools of thought. But among the various uses and meanings of the Māyā, this term has played an important role in Advaita Vedānta School, founded by Shankara. In this article, the place of Māyā in Advaita Vedānta's ontology and its role in the theory of creation and salvation is surveyed. Finally, from a comparative point of view, we look at some Muslim scholars' views on Māyā and we also study some similar concepts in Islamic mysticism.
- قرآن کریم.
- الیاده، میرچا، یوگای پاتنجلی، ترجمۀ علی صادقی شهپر، تهران، بنگاه پارسه، 1394ش.
- اوپانیشاد، ترجمه محمّد داراشکوه، به سعى و اهتمام محمّدرضا جلالی نائینى، تهران، علمی، ج1، 1381ش.
- آشتیانی، جلال‌الدین، عرفان، چ 2، تهران، شرکت سهامی انتشارات، 1376ش.
- بهگودگیتا، ترجمه محمّدعلی موحد، چ 3، تهران، خوارزمی، 1385ش.
- پازوکی، شهرام، «مطالعه تطبیقی جهان‌شناسی عرفان اسلامی و هندویی»، پژوهشنامه عرفان، ش2، بهار و تابستان 1389.
- چاترجی، ساتیش چاندرا، معرفی مکتب‌های فلسفی هند، ترجمۀ فرناز ناظرزاده کرمانی، چ 2، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393ش.
- داراشکوه، محمّد، مجمع البحرین، تصحیح و تحقیق محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، نقره، 1366ش.
- داسگوپتا، سورندراناته، سیر تحول عرفان هندی، ترجمۀ ابوالفضل محمودی، تهران، سمت، 1394ش.
- رحیمیان، سعید، «ارتباط جهان با مبدأ در مکتب ودانتا و مکتب عرفانی ابن عربی»، فصلنامه مفید، ش36، خرداد و تیر 1382.
- سلطان‌علیشاه گنابادی، حاج سلطان‌محمّد، ولایت‌نامه، چ 2، تهران، حقیقت، 1384ش.
- شایگان، داریوش، «محمّد داراشکوه؛ بنیانگذار عرفان تطبیقی»، ایران نامه، ش30، بهار 1369.
- همو، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، چ 4، تهران، امیرکبیر، ج2، 1375ش.
- همو، آیین هندو و عرفان اسلامی، ترجمۀ جمشید ارجمند، چ 2، تهران، فرزان روز، 1384ش.
- همو، بت‌های ذهنی و خاطره ازلی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1355ش.
- شوان، فریتیوف، «حکمت خالده»، ترجمۀ هادی شریفی، معارف، ش1، تیر 1363.
- همو، اسلام و حکمت خالده، ترجمۀ فروزان راسخی، تهران، هرمس، 1383ش.
- شیبانی، داود، «همانندی‌های عرفان اسلامی و آیین هندو»، حوزه، ش 120، زمستان 1382.
- طباطبایی، سیدمحمّدحسین، الرسائل التوحیدیه، قم، مؤسسه نشر الإسلامی، 1415ق.
- کلینی، شیخ ابوجعفر محمّد، الکافی، چ 4، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ج1، 1365ش.
- محمودی، ابوالفضل، مشرق در دو افق، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1392ش.
- Agrawala, Prithvi Kumar, Goddessess in Ancient India, Abhinav Publications, 1984.
- Ali Khan, S. Masood, The encyclopedia of Sufism, Ram New Delhi, Anmol Publications, 2003.
- Ashram, Sri Aurobindo, The Secret of the Veda, Sri Aurobindo Ashram Press, vol. 15, 1998.
- Atharva Veda, Translated by Ralph Griffith, E.J.Lazarus And Company, 1916.
- Bhattacharji, Sukumari, The Indian Theogony: A Comparative Study of Indian Mythology from the Vedas to the Puraṇas, Cambridge University Press Archive, 1970.
- Boyce, Mary, A History of Zoroastrianism: The Early Period, Brill Academic, 1996.
- Braue, Donald, Maya in Rādhākrishnān's Thought: Six Meanings other than Illusion, Motilal Banarsidass, 2006.
- Dāsguptā, Surendranath, A History of Indian Philosophy, Motilal Banasidas Delhi, vol.1, 1997.
- Deussen, Paul, Sixty Upanishads of the Veda, Motilal Banarsidass, vol.1, 2010.
- Idem, The Philosophy of the Upanishads, Cosimo Classics, 2010.
- Donnell, Alison, Companion to Contemporary Black British Culture, Routledge, 2013.
- Eliade, Mircea, A History of Religious Ideas, The University of Chicago Press, vol.1, 1978.
- Idem, The Encyclopedia Of Religion, Mc Millan publishing company, 1987.
- Gonda, Jan, Some Notes on the Study of Ancient-Indian Religious Terminology, History of Religions, vol.1, no.2, 1962.
- Goudriaan, Teun, Maya: Divine and Human, Motilal Banarsidass, 2008.
- Guenon, Rene, London, Introduction to the Study of Hindu Doctrines, Luzac, 1945.
- Hiriyanna, Mysore, Outlines of Indian Philosophy, Motilal, Delhi, 1993.
- Hiriyanna, Mysore, The Essentials of Indian Philosophy, Motilal Banarsidass, 2000.
- James Lewis and William Travis, Religious Traditions of the World, Wipf & Stock Pub, 1999.
- Lochtefeld, James, The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, The Rosen Publishing Group, 2002.
- Mahony, William, The Artful Universe: An Introduction to the Vedic Religious Imagination, State University of New York Press, 1997.
- Nakamura, Hajime, A History of Early Vedānta Philosophy, Motilal Banarsidass Publications, 1990.
- Navalkha, Suren, "Introduction", Upanishads, Wordsworth Classics of world literature, 2000.
- Patton, Laurie, Bringing the Gods to Mind: Mantra and Ritual in Early Indian Sacrifice, University of California Press, 2005.
- Phillips, Stephen, Epistemology in Classical India: The Knowledge Sources of the Nyāya School, Routledge, 2012.
- Pruthi, Raj, Vedic Civilization, Discovery Publishing House, 2004.
- Rādhākrishnān, Sarvepalli, The Vedanta Philosophy and the Doctrine of Maya, International Journal of Ethics, vol.24, no.4, 1914.
- Rādhākrishnān, Sarvepalli, Indian Philosophy, George Allen and Unwin Ltd, vol. 1 & 2, 1948.
- Rambachan, Anantanand, The Advaita Worldview: God, World, and Humanity, State University of New York Press, 2006.
- Scharfstein, Ben-Ami, A Comparative History of World Philosophy: From the Upanishads to Kant, State University of New York Press, 1998.
- Schuon, Frithjof, London, Spiritual Perspectives and Human Facts, Perennial Books, 1970.
- Idem, Ātmā-Māyā, London, Studies in Comparative Religion, vol.7, no.3, 1973.
- Shankara, Adi, Commentary on Taittiriya Upanishad, Translated by P. D. Shastri, Harvard University Archives, 1923.
- Idem, Commentary on Brahma-sutras, Translated by S. Vireswarananda, Advaita Ashrama, 1948.
- Shastri, P. D., The Doctrine of Maya, Luzac & Co, London, p.5 and ix, 1911.
- Southworth, Franklin, Linguistic Archaeology of South Asia, Routledge, 2012.
- The Thirteen Principal Upanishads, Translated by R. E. Hume, Oxford University, 1921.
- Thirty Minor Upanishads, Translated by Narayanaswami Aiyar, "Sarvasāra Upanishad", Printed by Annie Besant at the Vasanta Press, 1914.
- Zimmer, Heinrich, Maya: der indische Mythos, Insel-Verlag, 1978.
_||_