بررسي و مقایسه تطبیقي آیین های درمانی-مذهبی در موزامبیک و سنّت زار در سواحل جنوب ایران (استان هرمزگان)

محورهای موضوعی : ادیان ابتدایی

سیده شقایق حسینی سروری ^{1 *} , امیربهرام عرب احمدی ²

1 - دانشگاه تهران- دانشکده مطالعات جهان
2 - عضو هیات علمی دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1404/04/10 تاریخ پذیرش : 1404/06/23 تاریخ انتشار : 1404/07/05

کلید واژه: تسخیر ارواح, مراسم زار, آیین های درمانی, موزامبیک, هرمزگان,

چکیده مقاله :

این مطالعه به بررسی اهمیت فرهنگی تسخیر ارواح در موزامبیک و سنت زار در جنوب ایران می‌پردازد و بر نقش این پدیده‌ها در شکل‌دهی به هنجارها و باورهای اجتماعی تأکید می‌کند. با استناد به گفتمان انسان‌شناسی، این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه این اعمال چارچوب‌هایی برای درک پدیده‌های عرفانی در فرهنگ‌های مربوطه فراهم می‌کنند. در موزامبیک، تسخیر ارواح شامل تعامل با ارواح اجدادی است و از طریق تغییرات رفتاری ظاهر می‌شود، در حالی که مراسم زار در ایران شامل تشریفات درمانی برای افرادی است که تحت تأثیر ارواح شریر قرار گرفته‌اند. این تحقیق این اعمال را مقایسه می‌کند تا شباهت‌های فرهنگی و اجتماعی آن‌ها را آشکار سازد و پیشنهاد می‌کند که ممکن است این شباهت‌ها ناشی از تعامل و سازگاری تاریخی باشد. با بررسی این سنت‌ها، این مطالعه به پرسش‌های گسترده‌تری درباره تداوم ساختارهای اجتماعی و هویت فرهنگی می‌پردازد. تمرکز اصلی بر روی شباهت‌های بین این آیین‌ها است، در حالی که پرسش‌های فرعی به بافت‌های اجتماعی که این اعمال را حفظ می‌کنند، می‌پردازند. در نهایت، یافته‌ها تعامل پیچیده بین هویت فرهنگی و چارچوب ‌های اجتماعی-انسان‌شناسی را برجسته می‌کنند و ویژگی ‌های مشترک دو سنت‌ در هر دو منطقه را نشان می ‌دهند.

چکیده انگلیسی:

This study explores the cultural significance of spirit possession in Mozambique and the Zar tradition in southern Iran, emphasizing their roles in shaping social norms and beliefs. Drawing on anthropological discourse, it demonstrates how these practices provide frameworks for understanding mystical phenomena within their cultures. In Mozambique, spirit possession involves interactions with ancestral spirits and manifests through behavioral changes, while the Zar ritual in Iran consists of therapeutic ceremonies for individuals afflicted by malevolent spirits. The research compares these practices to reveal their cultural and social similarities, suggesting they may stem from historical interaction and adaptation. By examining these traditions, the study addresses broader questions about the persistence of social structures and cultural identity. The primary focus is on the parallels between these rituals, with secondary questions exploring the social contexts that sustain them. Ultimately, the findings highlight the complex interplay between cultural identity and socio-anthropological frameworks, illustrating shared features of these healing traditions in both regions.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع بلوکباشی, ع. (1381). هویت سازی اجتماعی از راه بادزدایی گشتاری. نشریه انسان شناسی.
تقوی, ح. (1394). مؤلفه های بینش اسطوره ای در مراسم «زار» نمونه ی موردی زار در بندرعباس. پژوهش نامه فرهنگی هرمزگان.
جامد, ح. ع. (1385). جن یک واقعیت است یا افسانه. بشارت.
جمالیان, ر. (1378). روحهای تسخیر شده. عطائی.
دبیری نژاد, رضا; میرمیران, سید مجتبی;. (1394). زار ،از خدایی باستانی تا آیینی درمانی در جنوب ایران. پؤوهش نامه فرهنگی هرمزگان .
زاویه, س., & اصل مرز, م. (1389). مطالعه ی تطبیقی آیین زار در ایران و سودان. نشریه هنر های زیبا- هنر های نمایشی و موسیقی.
ساعدی, غ. (1345). اهل هوا. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
عرب احمدی, ا. (1379). پیشینه فرهنگی ایرانیان در شرق آفریقا. فرهنگ بهار.
عرب احمدی, ا. (1386). مؤلفه هاي فرهنگي ـ تمدني جهان ايراني در شرق آفريقا. فصلنامه مطالعات ملي.
علی پور, ن. (1389). نگاهی به تجارت غالمان و کنیزان آفریقایی در عصر قاجار. فصلنامه تاریخ روابط خارجی.
قرسو, م. (1398). شنود موسیقی در آیین زار. نشریه هنر های زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی, 70.
ﻣﻘﺪم, ﻣ. ﺻ. (1388). ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎدات و ﻣﺮاﺳﻢ زار در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان. نشریه نجوای فرهنگ, 23-30.
مقصودی, م. (1391). بادهای کافر و دهل سه سر در خلیج فارس مراسم آئینی درمانی زار. پژوهش‌های‌انسا‌نشناسي‌ايران, 125-130.
هاشملو, ج. (1400). Jafarhashemlou.blogfa. بازیابی از http://jafarhashemlou.blogfa.com:
http://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2566 والترز, س. و. (1378). روحهای تسخیر شده "پدیده‌های هیپنوتیزمی‌" (جلد 1). تهران: عطائی.

Bagheri, M. &. (2016). Outbreak of Zar Disease in Hormozgan Province. International Journal of Tropical Medicine. Cohen, E. (2008). What is Spirit Possession? Defining, Comparing, and Explaining Two Possession Forms. University of Oxford, UK.
Craffert, P. F. (2015). What does it mean to be possessed by a spirit or demon? Some phenomenological insights from neuro-anthropological research. HTS Teologiese Studies / Theological Studies | Vol 71, No 1 .
Divine M. Abalogu & Ekenedilichukwu A. Okolo. (2020). An Assessment of the Early Theories of Religion by Edward B. Tylor,
James G. Frazer, Sigmund Freud and Their Nexus with Cognitive Theorizing. International Journal of Religion & Human Relations.
Fahimeh Mianji & Yousef Semnani. (2016). Zār Spirit Possession in Iran and African Countries: Group Distress, Culture-Bound Syndrome or Cultural Concept of Distress? Iranian Journal Psychiatry.
Fontaine, J. L. (2009). The Devil’s Children: From Spirit Possession to Witchcraft: New Allegations That Affect Children. Journal of Psychiatry.

Frobenius, L. (1913). The Voice of Africa v.1. London: Hutchinson & Co.
Godin, S. (2014). Tribes. Briliance Audio.
Granjo, P. (2007). Determination and chaos according to Mozambican divination. Open Edition Journal.
Granjo, P. (2013). The status of spirits and objects in south Mozambican divination. LIT. Hecker, Tobias & Braitmayer, Lars & Van Duijl, Marjolein;. (2015). Global mental health and trauma exposure: the current evidence for the relationship between traumatic experiences and spirit possession. بازیابی از National Library of Medicine: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26589259/
Honwana, A. (1998-2012). Sealing the Past, Facing the Future: Trauma Healing in Rural Mozambique. (D. Hendrickson , J. Armon, & A. Vines, تدوين كنندگان) The Mozambican Peace Process in Perspective, 75.

Honwana, A. M. (1996). Spiritual agency & self-renewal in southern Mozambique. University of London. Honwana, D. A. (1998). Discussion guide: Non-western concepts of mental health. Refugee children: Guidelines on protection and care. Geneva: UNHCR.

Horst, Rutger & Hart, Onno Van Der;. (1989). The Dissociation Theory of Pierre Janet. Journal of Traumatic Stress. Igreja, V. (2007). The monkey's sworn oath : Cultures of engagement for reconciliation and healing in the aftermath of the civil war in Mozambique. University Of Leiden, 414-420.
Igreja, V. (2012). Multiple Temporalities in Indigenous Justice and Healing Practices in Mozambique. The International Journal of Transitional Justice.
Igreja, V. (2021). Mozambique Religious practices and post-conflict processes:The Routledge Handbook of Religion, Mass Atrocity, and Genocide. Routledge Handbooks Online.
Interpretation, B. i. (2009). Belief in the Spirits of the Dead in Africa: A Philosophical Interpretation. Philosophical Association of Kenya (PAK).
Iteyo, C. (2009). Belief in the Spirits of the Dead in Africa: A Philosophical Interpretation. Department of Philosophy and Religious Studies.
Lambranca, B. D. (2008). Restorative justice and the role of magamba spirits in post-civil war Gorongosa, central Mozambique. International Institute for Democracy and Electoral Assistance.

Lee, A. A. (2015). Recovering Biographies Of Enslaved Africans In Nineteenth-Century Iran. UCLA Historical Journal.
MacGonagle, E. (2007). Crafting Identity In Zimbabwe And Mozambique. University Of Rochester Press. Mazaheri Nejad Fard, Golnaz & Zarani, Fariba & Mousavi, Negin;. (2021). Cultural Formulation Interview: The Role of Culture in Psychopathology. Rooyesh-e-Ravanshenasi Journal, 174.
Mbaya, Henri & Cezula, Ntozakhe. (2019). Contribution of John S Mbiti to the study of African religions and African theology and philosophy.
Meier, Barbara; Steinforth, Arne S;. (2013). Spirits in Politics: Uncertainties of Power and Healing in African Societies. Research Gate.
Meneses, M. P. (2008). "When there are no problems, we are healthy, no bad luck, nothing": towards an emancipatory
understanding of health and medicine. در B. Sousa Santos, Another knowledge is possible: beyond Northern epistemologies. London: Reinventing Social Emancipation.

Mirzai, B. (2018). A History of Slavery and Emancipation in Iran, 1800–1929. Cambridge University Press. Mostowlansky, Till; Rota, Andrea;. (2023). Emic And Etic. Open Encyclopedia of Anthropology, Cambridge Encyclopedia of Anthropology.
Muala, D. J. (2015). Gorongosa: A History of an African Landscape, 1921-2014 Gorongosa: A History of an African Landscape, 1921-2014. UTAH State University ( Logan,Utah).
Nkulu-N'Sengha, M. (2018, December 2). Luba. بازیابی از Encyclopedia Britannica: https://www.britannica.com/topic/Luba-people.

Palmer, T. (2013- 2014). The Science of Spirit Possession (2nd Edition). Cambridge Scholars Publishing. Palmer, T. J. (2014). Application of An Ethnographic Methodology for the Study of Spirit Possession. Journal of Anthropological Approaches to the Paranormal, Vol. 5 No. 2, 19-21.
Patricia Boddy, J. (1982). Parallel Worlds: Humans, Spirits, And Zar Possession In Rural Northern Sudan. Department of Anthropology And Sociology The University of British Columbia, 218-226.
Rush, M. (2011). The Esoteric Experience: Positive or Negative? Paranthropology, Journal of Anthropological Approaches to the Paranormal, 5-6.

Sara E. Brown, Stephen D. Smith. (2021). Religious practices and post-conflict processes. The Routledge Handbook Online. Seigneur, Rachel & Muhagatera, Marie-Claire & Nieden, Michael;. (2015). Rwanda. بازیابی از Rhineland-Palatinate: https://www.rlp-ruanda.de/en/the-two-
countries/rwanda/religion/#:~:text=Traditional%20Faith,and%20earthly%20representative%20of%20God. Swatos, W. H. (1997). Hartford Institude for Religion Research, Hartford Seminary. بازیابی از Encyclopedia of Religion: http://hirr.hartsem.edu/ency/Tylor.htm
Taru, Josiah & Basure, Stephen;. (2014). Dialogue with Demons: Religion, Culture and Exorcism in Christian Churches in Zimbabwe. The International Journal Of Humanities & Social Studies, 44.
Thobakgale, Ellen M & Ngunyulu, Roinah & Mulaudzi, Mavis;. (2024). raditional health practitioners’ understanding of spirit possession in Gauteng province, South Africa. AOSIS,Health SA.
Victor I greja & Beatrice D Lambranca & Annemiek Richters. (2008). Gamba spirits, gender relations, and healing in post-civil war Gorongosa, Mozambique. Journal of the Royal Anthropological Institute (N.S.).
Victor Igreja & Others. (2010). The epidemiology of spirit possession in the aftermath of mass political violence in Mozambique. Social Science & Medicine.
Victor Igreja, Janna Colaizzi, Alana Brekelmans. (2020). Legacies of civil wars: A 14-year study of social conflicts and well-being outcomes in farming economies. The British Journal of Sociology published by John Wiley & Sons Ltd on behalf of London School of Economics and Political Science.
Whittaker, Andrew & Briggs, Stephen. (2017). Protecting children from faith-based abuse through accusations of witchcraft and spirit possession: understanding contexts and informing practice. British Journal of Social Work.
Yousif Ali, A. (2022). The curious case of the disappearing Zar cult. International Journal of Emergency Mental Health and Human Resilience.