آموزه "پنج اسکندا" در انسان‌شناسی بودایی (با محوریت متون مقدس پالی)
محورهای موضوعی : بودایی
1 - عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
کلید واژه: بودا, متون مقدس پالی, اسکندا, انسان, فقدان نفس, بدن,
چکیده مقاله :
در انسان‌شناسی‌های مکاتب هندی، عمدتاً با دیدگاه‌هایی جوهرگرا مواجهیم. نظریه بودا آن‌چنان که از متون مقدس پالی می‌توان استنباط کرد، با دیدگاه‌های متافیزیکی جوهرگرا در تقابل است و چنین نظریاتی را حاصل جهل و موجب استمرار رنج می‌داند. بودا در مقابل، برای تبیین وجودشناسانه انسان، آموزه پنج اسکندا یا پنج توده تقوم‌بخش را مطرح می‌کند و بر اساس آن، تلقی متفاوتی از حقیقت وجود انسان به دست می‌دهد. در این پژوهش تلاش کرده‌ایم تا با روش توصیفی-تحلیلی و با ابتناء بر متون مقدس پالی و همچنین آثار بوداشناسان، به تبیین نظریه اسکنداها بپردازیم. به طور خلاصه بر طبق این آموزه، انسان موجودی است مرکب از روپا یا صورت جسمانی، وِدَنا یا احساس، سَنّا یا شناسایی، سَمکارا یا افعال ارادی و مقاصد و وینّانا یا آگاهی.هر یک از این اسکنداها در ذیل خود تقسیماتی می‌پذیرند و کارکردهای متعددی دارند. چند خصوصیت مهم وجود دارد که به نحوی هر پج اسکندا در آن مشترکند: 1- هیچ‌کدام بدون دیگری هویتی را که در وجود انسان دارا هستند، نخواهند داشت، 2- همگی مشروط هستند و در سلسله علّی و ضروری پدیدارها قرار دارند، 3- هر پنج اسکندا ناپایدار هستند، 4- هیچ‌کدام از آنها مقوم آتمن/نفس جوهری نیستند و 5- اینکه بودا از مجرای این نظریه، تلاش می‌کند که تبیینی کارکردی از انسان به دست دهد که بتواند در مقام عمل و زندگی انضمامی، به کسی که خواهان رسیدن به نیروانا است، کمک کند. نهایتاً اینکه برخی از این اسکنداها، جایگاه فرجام‌شناختی دارند و با مسئله تناسخ و تولد دوباره انسان مرتبطند.
In the anthropology of Indian schools, we mainly encounter essentialist views. The Buddha's theory is in conflict with essentialist metaphysical views. Buddha, in order to explain the ontological nature of man, proposes the doctrine of the five skandhas. In this study, we have attempted to explain the theory of the skandhas using a descriptive-analytical method and based on the Pali Canon as well as the works of Buddhist scholars. according to this doctrine, man is composed of rupa or physical form, vedanā or feeling, sannā or cognition, samkāra or volitional actions and intentions, and vinnāna or consciousness. Each of these skandhas has sub-divisions. There are some characteristics that are somehow common to each of the five skandhas: 1- none of them would have distinct and independent identity, 2- all are conditioned and are in the causal chain of phenomena, 3- all five skandhas are impermanent, 4- none of them is the constituent of the Atman/substantial soul, and 5- through this theory, the Buddha tries to provide a functional explanation. Finally, some of these Skandhas have an eschatological position and are related to the issue of reincarnation and human rebirth.
پاشایی، ع (1362). بودا، تهران: انتشارات مروارید.
چاترجی، ساتیش‌چاندرا؛ داتا، دریندراموهان (1384). معرفی مکتبهای فلسفی هند، ترجمه فرناز ناظرزاده کرمانی، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
شایگان، داریوش (1383). ادیان و مکتبهای فلسفی هند، جلد اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
هاشم‌پور، امیر؛ گراوند، سعید (1403). پدیدار نه-خود و مسائل پیرامون آن در فلسفه بودا، پژوهش‌های ادیانی، 12(23): 308-332.
Ayer, Alfred Jules (1946), Language, Truth and Logic, UK: Penguin Books.
Buddhaghosa (2010). Visuddhimagga: The Path of Purification, Translated by Bhikkhu Nanamoli, Sri Lanka: Buddhist Publication Society.
Collins, Steven (1990). Selfless Persons: Imagery and Thought in Theravāda Buddhism, Cambridge: Cambridge University Press.
Conze, Edward (1962). Buddhist Thought in India, London: George Allen & Unwin LTD.
Conze, Edward (1980). Buddhism: Its Essence and Development, London: Bruno Cassirer Pub.
Cousins, L. S (2004). Person and Self, in Buddhism, Critical Concepts in Religious Studies, Edited by Paul Williams, Vol 2, Routledge, 84-101.
Dasgupta, Surendranath (1975). A History of Indian Philosophy, Vol I, Cambridge: Cambridge University Press.
Dhammapada, (1950). Trans by S. Radhakrishnan, Oxford: Oxford University Press.
Dhammasangani (1900). Trans by C. A. F. Rhys Davids, London: Royal Asiatic Society.
Digha Niāya, The Long Discourse of the Buddha (1995). Trans by Maurice Walshe, Boston: Wisdom Publication.
Gethin, Rupert (1986). The Five Khandhas, Journal of Indian Philosophy, 14(1), 35-53.
Gethin, Rupert (1998). The Foundations of Buddhism, Oxford: Oxford University press.
Grimm, George (1958). The Doctrine of the Buddha, Delhi: Motilal Banarsidass.
Hamilton, Sue (1996). Identity and Experience: The Constitution of the Human Being According to Early Buddhism, London: Cambridge University Press.
Hamilton, Sue (2000). Early Buddhism, The I of the Beholder, London: Routledge.
Harvey, Peter (1993). The mind‐body relationship in Pāli Buddhism: A philosophical investigation, Asian Philosophy: An International Journal of the Philosophical Traditions of the East, 3(1), 29-41.
Harvey, Peter (1995). The Selfless Mind, London: Routledge.
Hume, David (1975). A Treatise of Human Nature, edited by L. A. Selby-Bigge, revised by P. H. Nidditch, Oxford: Clarendon Press.
Jayatilleke, K. N (1963). Early Buddhist Theory of Knowledge, London: Routledge.
James, William (1950). The Principles of Psychology, New York: Henry Holt & Co.
Kalupahana, David (1986). Causality: The Central Philosophy of Buddhism, Honolulu: University of Hawaii Press.
Kalupahana, David (1987). The Principles of Buddhist Psychology, Albany: State University of New York Press.
Kalupahana, David (1992). A History of Buddhist Philosophy, Honolulu: University of Hawaii Press.
Kathā-Vatthu: Points of Controversy (1915). Trans by Shwe Zan Aung & Rhys Davids, London: Pali Text Society.
Keith, Berriedale (1923). Buddhist Philosophy in India and Ceylon, Oxford: Clarendon Press.
Majjhima Nikāya: The Middle Length Discourses of the Buddha (1995). Translated by Bhikkhu Nanamoli & Bhikkhu Bodhi, Boston: Wisdom Publications.
Nirvāna-Sutra, Mahaparinirvana-Sutra (2013). Translated by Mark Blum, Vol I, USA: Bukkyo Dendo Kyokai America.
Nyanatiloka, Ven (1988). Buddhist Dictionary, Sri Lanka: Buddhist Publication Society.
Rahula, Walpola (1978). What the Buddha Taught, London: Gordon Fraser.
Ramsey, William (2022). "Eliminative Materialism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2022 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
Rhys Davids, T. W (1900). A Buddhist Manual of Psychological Ethics, London: Royal Asiatic society.
Rhys Davids, T. W (1914) Buddhist Psychology, London: G Bell & Sons LTD.
Rhys Davids, T. W.; Stede, W (1921-1925). Pali-English Dictionary, London: Pali Text society.
Samyutta Nikãya: The Connected Discourse of the Buddha (2003). Translated by Bhikkhu Bodhi, Boston: Wisdom Publications.
Stcherbatsky, TH (1923). The Central Conception of Buddhism and the Meaning of the Word ‘Dharma’, London: Royal Asiatic Society.
Vetter, Tilmann (2000). The Khandha Passages, Vienna: Osterreichische Akademie der Wissenschaften.
Vibhanga: The Book of Analysis (2010). Trans by Oathaamkyaw Ashin Thittila, The Pali Text Society.
Ward, C. H. S (1947). Buddhism: Hinayana, London: Epworth Press.
Warder, A. K. (2008). Indian Buddhism, Delhi: Motilal Banarsidass.
Westerhoff, Jan (2018). The Golden Age of Indian Buddhist Philosophy, Oxford: Oxford Universty Press.
Williams, Paul (2005). Buddhism: The early Buddhist Schools and Doctrinal History; Theravāda Doctrine, Volume 2, London: Routledge.
Williams, Paul (2008). Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations, London: Routledge.