شناسایی و اولویت بندی معیارها و شاخص ها برای بازسازی سیمای جنگلی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز چهل چای استان گلستان)

محورهای موضوعی : محیط زیست

میترا امامی ¹ (دانشجوی دکتری رشته آمایش سرزمین، گروه محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.)
مرجان محمدزاده ² (دانشیار گروه محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.)
سیدحامد میرکریمی ³ (دانشیار گروه محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.)
شعبان شتایی ⁴ (استاد گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.)
محمدهادی معیری ⁵ (دانشیار گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/12/16 تاریخ پذیرش : 1402/03/29 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: سیمای جنگلی, معیارها و شاخص ها, روش دلفی, بازسازی,

چکیده مقاله :

جنگل زدایی و تخریب جنگل منجر به شکل گیری سیماهای سرزمین فقیر در سرتاسر جهان شده است. اگرچه در گذشته راهبردهای حفاظت بر حفظ سیستم های طبیعی دست نخورده تاکید داشته اند، امروزه راهبرد ها بر حفظ و بازسازی بوم سازگان های تخریب شده متمرکز شده اند. رویکرد بازسازی سیمای جنگلی، رویکردی مهم برای بازسازی خدمات بوم شناسی و اقتصادی- اجتماعیِ بوم سازگان های جنگلی در مقیاس سیمای سرزمین تلقی می شود. شناسایی و اولویت بندی معیارها و شاخص های کارآمد و موثر در فرآیند اولویت بندی مناطق برای بازسازی سیمای جنگلی در اجرای چنین رویکرد هایی ضرورتی است که تاکنون در ایران انجام نشده است. از این رو هدف از این پژوهش معرفی معیارها و شاخص های موثر در اولویت بندی مناطق مناسب برای بازسازی سیمای جنگلی در منطقه مورد مطالعه است. در این مطالعه با تاکید بر هدایت تلاش های بازسازی به سمت مناطق تضمین کننده حداکثر سود از دو منظر ضرورت (لزوم بازسازی) و فرصت (امکان پذیری بازسازی)، در مجموع 26 معیار و 68 شاخص از دیدگاه های بوم شناسی و اقتصادی- اجتماعی شناسایی و سپس در قالب روش دلفی اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد در بخش ضرورت بازسازی، معیار بوم شناسی روند تخریب سیمای سرزمین و معیار اقتصادی- اجتماعی فقر، اولویت نخست را به خود اختصاص داده اند. همچنین، معیارهای بوم شناسی تخریب و پتانسیل زادآوری طبیعی با اولویت برابر و معیار اقتصادی- اجتماعی بودجه از نظر امکان پذیری بازسازی در اولویت نخست قرار دارند. نتایج این پژوهش علاوه بر اینکه می تواند به تصمیم گیران و برنامه ریزان در مسئله حفاظت از طبیعت و استفاده از آن کمک کند، می تواند با توجه متعادل به هر دو جنبه ضرورت و فرصت بازسازی، منجر به مشارکت فعال ذی نفعان در برنامه های بازسازی سیمای جنگلی شود.

چکیده انگلیسی:

Deforestation and forest degradation have led to the formation of poor landscapes all over the world. Although in the past conservation strategies have emphasized intact natural systems, today the strategies have focused on the conservation and restoration of degraded ecosystems. The forest landscape restoration approach (FLR) is considered an important approach for the restoration of ecological and socio-economic services of forest ecosystems in landscape scales. Identification and prioritization of efficient and effective criteria and indicators in the process of prioritizing areas to restore the forest landscape are a necessity that has not been done in Iran so far. Therefore, the purpose of this research is to introduce effective criteria and indicators for prioritizing appropriate areas for forest landscape restoration in the selected area. In this study, a total of 26 criteria and 68 indicators from ecological and socio-economic points of view were identified with an emphasis on directing restoration efforts towards areas that guarantee maximum profits from two perspectives of necessity (the need for restoration) and opportunity (feasibility of a restoration) and then, they were prioritized using the Delphi method. The results showed that in the section on the need for restoration, the process of landscape degradation from ecological criteria and poverty from socio-economic criteria were the first priorities. Besides, the ecological criteria of destruction and natural regeneration potential with equal priority and socio-economic criterion of the budget in terms of feasibility of reconstruction were the first priority. The results of this study, in addition to helping decision-makers and planners dealing with protecting nature protection and its use, can lead to the attraction of active participation of stakeholders in the forest landscape restoration programs with a balanced attention to both aspects of the necessity and the opportunity of restoration.