تحلیل نشانه شناختی فرهنگی نگاره « گفتار اندر رزم سهراب با گردآفرید» از شاهنامه شاه طهماسبی
بهناز پیامنی
1
(
عضو هیات علمی گروه زبان وادبیات فارسی،دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
)
مریم زمانی
2
(
هیات علمی دانشگاه پیام نور
)
کلید واژه: شاهنامه شاه طهماسبی, نگاره رزم سهراب با گردآفرید, نگارگری دوره صفوی, نشانه شناسی فرهنگی, یوری لوتمان,
چکیده مقاله :
بررسی نگاره رزم سهراب با گردآفرید از شاهنامه شاه طهماسبی از منظر نشانهشناسی فرهنگی موضوع مورد بحث در این پژوهش است. بدین منظور پس از معرفی مختصر آراء نظریه پردازان دانش نشانهشناسی، از دیدگاه یوری لوتمان در حوزه تقابل طبیعت و فرهنگ برای تبیین نشانههای تصویری و بازیافت معانی بهره گرفته شده است. تطبیق نشانههای فرهنگی مسلط بر نگاره و متن، همچنین جستجوی وجوه معناشناختی آنها لایههای پنهان این نگاره را آشکار میسازد. این شیوه از بررسی به خواننده کمک میکند تا به ذهنیت نگارگر در بارۀ داستان طرح شده دسترسی بیشتری داشته باشد. این پژوهش از نوع نظری، به روش توصیفی و با شیوۀ تحلیل محتوا انجام شده است و هدف آن شناخت و تفسیر نشانههای تصویری و ارتباط آن با متن شاهنامه است. پس از بررسی نگاره به مقایسۀ عناصر نشانه شناختی آن و ارتباط و میزان اشتراک و افتراق آن با متن و شرایط تولید نگاره پرداخته شده است. یافتهها حاکی از آن است که نگارگر علاوه بر پایبندی به متن شاهنامه در ایجاد نشانههای بصری از نشانههای فرهنگی روزگار خود هم بهره جسته است.
چکیده انگلیسی :
The study examines the illustration of the battle between Gordafarid and Sohrab from the Shahnameh of Shah Tahmasp from the perspective of cultural semiotics. To this end, after a brief introduction of the theorists' views in the field of semiotics, Yuri Lotman's approach in the domain of the contrast between nature and culture is used to explain the visual signs and to retrieve meanings. By comparing the dominant cultural signs in the illustration and the text and exploring their semantic aspects, the hidden layers of this illustration are revealed. This method helps the reader to better understand the illustrator's mindset about the narrated story. This theoretical paper employs a descriptive method and content analysis to recognize and interpret the visual signs and their connection with the Shahnameh text. After examining the illustration, the semiotic elements are compared, and the connection and the degree of similarity and difference with the text and the context of the illustration's production are discussed The findings indicate that the painter tried not only to adhere to the text of the Shahnameh, but also to use the cultural symbols of his era in creating visual signs.
- اسکولز، رابرت(1383)درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، چاپ اول، تهران: نشر آگه.
- ایرانپور، پریسا، مقنی پور، مجیدرضا(1401). « ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﺯﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﻣﺮگ ﺩﺭ نگارههای مکتب ﻫﺮﺍﺕ ﻭ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺩوم(ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮﺭﺩﻱ: ﻧگاﺭﺓ ﻣﺮگ ﺳﻴﺎﻭﺵ ﺩﺭ ﺩﻭ شاهنامۀ ﺷﺎﻩﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ و شاهنامۀ بایسنقری)»، نگره، ش64، صص161-178
- ایگلتون، تری(1380) پیش در آمدی برنظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، چاپ اول، تهران : نشر مرکز
- ایو تادیه، ژان(1378). نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، چاپ دوم، تهران: نشر نیلوفر.
- بلویس، لوکاسدو و روبارتوس وان دراسپک( 1379). دیباچه ای بر جهان باستان، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس
- پاکتچی، احمد(1390). « معناسازی با پینش آشوب در نظم، در رویکرد نشانهشناسي فرهنگی»، مجموعه مقالات نشانهشناسي فرهنگی، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: سخن، صص 87-131
- توروپ، پیتر(1390). « نشانهشناسى فرهنگی و فرهنگ»، ترجمه فرزان سجودی، مجموعه مقالات نشانهشناسی فرهنگی، تهران: نشر علم، صص 17-40
- چندلر، دانیل(1387). مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر
- حسین پور میزاب، منصور و همکاران (1401). « مطالعۀ ارتباط «اساطیر ترکی- مغولی و شمنیسم» با «اسب سفیدِ» نگارههای شاهنامۀ بزرگ ایلخانی(با رویکرد نشانه شناسی فرهنگی)»، دوره 19، ش 47 ، شماره پیاپی 47، صص121-140
- حسین پور میزاب، منصور و همکاران(1399). «مطالعۀ ارتباط «اساطیر ترکی-مغولی» با نقشِ «درختِ» نگارههای شاهنامۀ دموت و جامع‌التواریخ، (با رویکرد نشانه شناسی فرهنگی)، کیمیای هنر، سال9، ش35، صص 57-68
- حسینپور میزاب، منصور و همکاران(1398). «اساطیر ترکی- مغولی» با نقشِ«کوهِ» نگاره های شاهنامه ی دموت و جامع التواریخ (با رویکرد نشانه شناسی فرهنگی)، هنرهای صناعی اسلامی، سال چهارم، ش2، صص29-38
- ذکاء، یحیی( 1374). « ماجرای خرید شاهنامه شاهی(شاهنامه هوتون)»، کلک، ش68و 69 و 70، صص134-152
- ربیعزاده، سمیرا؛ جعفری دهکردی، ناهید(1399). « نشانه شناسی تصویری سه نگاره از نبرد رستم با سهراب در شاهنامۀ طهماسبی»، گرافیک و نقاشی، دوره 3، ش 5 ، ش پیاپی 5، صص77-90
- رضایی، فاطمه؛ حیدری، مرتضی(1396)، «بررسی تطبیقی نگارههای شاهنامه طهماسبی صفویان و اکبرنامه گورکانیان از دید نشانه شناسی»، نگره، ش44، صص 130-145
- زمانی، نفیسه؛ فرخ فر، فرزانه( 1398). « توصیف و تحلیل پوشاک جنگاوران در نگار ههای شاهنامه 953 ه.ق پاریس»، نگارینه هنر اسلامی دوره 6، ش 18، صص 138-143
- سجودی، فرزان( 1390). « مکان، جنسیت و بازنمایی سینمایی»، مجموعه مقالات نشانهشناسي مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن. صص 95-79
- سرفراز و همکاران(1396). « واکاوی نظریه فرهنگی سپهر نشانه ای لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما»، راهبرد فرهنگ، ش 39، صص 74-95
- سمننکو، الکسی( 1396). تار و پود فرهنگ درآمدی بر نظریه نشانه شناختی یوری لوتمان، ترجمه حسین سرفراز، تهران: علمی و فرهنگی
- شاهنامه شاه طهماسبی(1392). رجبی و همکاران(شورای علمی)، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
- شایستهفر، مهناز؛ صلاحی، مریم(1402). «تحلیل نگارههای هفتخان رستم در شاهنامۀ طهماسبی بر مبنای الگوی نشانه شناسی فرهنگی»، کیمیای هنر، دوره ۱۲، ش ۴۹، صص21-41
- شکرپور، شهریار؛ ازهری، فریبا( 1400).« ماهیت چندمعنایی نشانههای تصویری در آثار نگارگری ایرانی (بررسی موردی چهار اثر از شاهنامۀ طهماسبی موجود در موزۀ آقاخان)»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال10، ش3، صص56-80
- فردوسی، ابوالقاسم (1366-1384) شاهنامه، 6 جلد، مصحح جلال خالقی مطلق، نیویورک: بنیاد میراث ایران
- قربانی مادوانی، زهره، عربی، مینا(1397).« تحلیل نشانهشناسی فرهنگی رمان« موسم الهجره الی الشمال» بر مبنای الگوی طبیعت و فرهنگ»، لسان مبین، سال 9، ش32، صص81-100
- گیرو، پیر(1392). نشانه شناسی، ترجمه محمد نبوی، چاپ چهارم، تهران: آگه
- لوتمان، یوری و اوسپنسکی، بی. ای(1390) «در باب ساز و کار نشانه شناختی فرهنگ»، ترجمه فرزان سجودی، مجموعه مقالات نشانه شناسی فرهنگی، تهران: نشر علم صص ۴۱ تا ۷۴
- لیونبرگ، کریستینا(1390).«مواجهه با دیگری فرهنگی»، ترجمه تینا امراللهی، مجموعه مقالات نشانه شناسی فرهنگی، تهران: نشر علم، صص 119-152
- ماهوان، فاطمه(1398). « شاهنامه شاه طهماسبی»، دانشنامه جهان اسلام، جلد26، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: دایره المعارف اسلامی صص510- 512
- مجلسی، امین، معقولی، نادیا(1398). « شناسایی وجه شمایلی رستم در نگارههای رزم رستم و سهراب»، کیمیای هنر، سال 8، ش33، صص93- 111
- محمدزاده، مهدی؛ ظاهر، عادل(1394)، « تاثیر شاهنامه طهماسبی در سنت شاهنامه نگاری عثمانی، نگره، ش34، صص 26-37
- معین، بابک(1390). « قنادی کاکا در کلاردشت شکلگیری فضایی میانه و غشایی»، مجموعه مقالات نشانهشناسي مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن، صص 204-185
- مکاریک، ایرنا ریما( 1385) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ دوم، تهران: آگه
- نامور مطلق، بهمن( 1389). « نشانه شناسی و فرهنگ»، مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: نشر سخن، صص 1-19
- نجومیان، امیرعلی( 1387). « تحلیل نشانه شناختی خانه های تاریخی کاشان»، نامه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، صص111- 127
- نجومیان، امیرعلی(1390). نشانهشناسی؛ مقالات کلیدی، تهران: مروارید
- وایزمن، بوریس(1379). لوی استروس، ترجمه نورالدین رحمانیان، چاپ دوم، تهران: نشر تیراژه.
Culler,Jonathan(2001)The Pursult of Signs,Routledge,London Kress, G., & van Leeuwen, T. (2006). Reading images: the grammar of visual design. London: Routledge. lewitt, C., & Oyama, R. (2008). Visual meaning: a social semiotic approach. In T. V. Leeuwen, & C. Jewitt, Handbook of Visual Analysi