سرنوشت جنگجو ( بررسی ساختارهای مشترک جنگجو در شخصیت طوس براساس آرای ژرژ دومزیل)
اعظم محمدی شکوری
1
(
وزارت علوم تحقیات و فناوری
)
کلید واژه: کلیدواژه: ژرژ دومزیل, اسطوره‌شناسی تطبیقی, جنگجو, طوس, اسطوره, حماسه.,
چکیده مقاله :
ژرژ دومزیل، اسطوره‌شناس و مورخ فرانسوی، ایزدان اساطیر هند و اروپایی را بر اساس کنش و کارکردشان در زیر مجموعۀ سه کنش فرمانروایی، جنگاوری و باروری طبقه‌بندی می‌کند. او این نظام سه‌کنشی را برگرفته از ساختار طبقات اجتماعی سه‌گانۀ پادشاهی، سپاهی و کشاورزی این اقوام می‌داند و معتقد است این ساختار سه‌گانه در تمام متون و ساحت فکری این اقوام از جمله در حماسه‌ها تاثیر گذاشته است. طوس، پهلوان ایرانی، در اسطوره و حماسه چهره‌ای متفاوت و دوگانه دارد. در اوستا، از او به‌عنوان پهلوانی جنگجو یاد شده، اما در حماسه، شاه‌زاده‌ای دورمانده از پادشاهی و شهره به خیره‌سری، کم‌خردی و تندخویی است. بررسی روایت طوس براساس نظریۀ کنش‌گرای دومزیل، نشان می‌دهد که او بیش از آن‌که کارکرد شهریاری داشته باشد، به طبقۀ ارتشتاران (جنگ‌جویان) تعلق دارد و ویژگی های شخصیتی او نیز، در میان پهلوانان و جنگ‌جویانِ کنش دوم مشترک است.
کلیدواژه: ژرژ دومزیل، اسطوره‌شناسی تطبیقی، جنگجو، طوس، اسطوره، حماسه، تاریخ.
چکیده انگلیسی :
Georges Dumézil, the French mythologist and historian, classifies the gods of Indo-European mythology based on their actions and functions into three categories: sovereignty, warfare, and fertility. He derives this tripartite system from the threefold social structure of these peoples—comprising rulers, warriors, and farmers—and believes that this triadic structure has influenced all aspects of their intellectual and literary traditions, including their epics.
Tūs, the Iranian hero, presents a dual and contrasting character in myth and epic. In the Avesta, he is depicted as a warrior hero, but in the epics, he appears as a prince estranged from kingship, known for his obstinacy, lack of wisdom, and temper. Analyzing the narrative of Tūs through Dumézil's functionalist theory reveals that he belongs more to the warrior class than to the sovereign domain, and his personality traits align with those typical of heroes and warriors associated with the second function.
منابع - آموزگار، ژاله. (1393). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
- ابن اسفندیار. (1386). تاریخ طبرستان. به‌تصحیح عباس اقبال. تهران: کلالۀ خاور.
- ابن اثیر، عزالدین. (1370). تاریخ کامل. برگردان سیدمحمدحسین روحانی. تهران: اساطیر.
- ابن بلخی. (1384). فارسنامه. به تصحیح گای لسترانج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1395). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
- اسماعیل‌پور، علیرضا. (1393). «دربارۀ گیسوری و سرکشی پهلوانان (ذیلی بر آراء ژرژ دومزیل در باب کارکرد جنگاوری)». پژوهش‌های ایران‌شناسی. سال 2. شمارۀ 1. صص16-1.
- اصفهانی، حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: انشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- امیدسالار، محمود. (1399). بوطیقا و سیاست در شاهنامه. ترجمۀ فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی. تهران: سخن.
- بلعمی، ابوعلی. (1353). تاریخ بلعمی. به‌تصحیح محمدتقی بهار. به‌کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوار.
- بهزادی، رقیه. (1388). بندهش هندی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل. (1368). تاریخ ثعالبی. پیشگفتار و ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: نشر نقره.
- حسینی قزوینی، شرف‌الدین فضل الله. (1383). المعجم فی آثار ملوک العجم. به‌کوشش احمد فتوحی‌نسب. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- حلبی، علی‌اصغر و فرحناز فرهادی. (1399). «تطبیق و بررسی کارکرد نظریه کنش‌گراي دومزیل بر داستان رستم و اسفندیار». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ 25. شمارۀ 2. صص 588-562.
- خوارزمی، محمدبن احمد. (1362). مفاتیح‌العلوم. به‌تصحیح حسین خدیو جم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- دادگی، فرنبع. (1369). بندهش. به‌تصحیح مهرداد بهار. تهران: توس.
- دوستخواه، جلیل. (1396). شاهنامۀ نقالان. تهران: ققنوس.
- دومزیل، ژرژ. (1383). سرنوشت جنگجو. ترجمۀ شیرین مختاریان، مهدی باقی. تهران: قصه.
- دینوری، ابوحنیفه داوود. (1364). اخبارالطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
- دیویدسن، الگا. (1378). شاعر و پهلوان در شاهنامه. ترجمۀ فرهاد عطایی. تهران: تاریخ ایران.
- راشد محصل، محمدتقی. (1385). وزیدگی‌های زادسپرم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زارعی، علی‌اصغر. (1398). «بررسی سه بزه کرشاسب و تطبیق آن با نظریۀ کنش سه‌گانۀ ژرژ دومزیل». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 18. ش 36. صص 71-49.
- ستاری، جلال. (1380). اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل. جهان اسطوره‌شناسی 4. تهران: مرکز.
- سرکاراتی، بهمن. (1378). «بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران». سایه‌های شکارشده. تهران: قطره. صص 112-71.
- شهمردان بن ابی‌الخیر. (1362). نزهت‌نامه علائی. به‌تصحیح فرهنگ جهانپور. موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- طبری، محمدبن جریر. (1375). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به‌کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک. (1363). زین‌الاخبار. به‌تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- مجمل‌التواریخ و القصص. (1399). تصحیح و تحقیق علی‌اکبر نحوی. تهران: بنیاد موقوفات افشار-سخن.
- مسعودی، علی بن حسین. (1382). مروج‌الذهب. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مسعودی، علی بن حسین. (1349). التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مسکویه رازی، ابوعلی احمد بن محمد. (1376). تجارب‌الامم. ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: توس.
- مقدسی، مطهربن طاهر. (1374). آفرینش و تاریخ. مقدمه، ترجمه و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
- منتظری، سید سعیدرضا. (1400). صد در نثر سد در بندهش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مولایی، چنگیز. (1392). آبان‌یشت (سرود اوستایی در ستایش اردوی‌سور اناهید). تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- میرفخرایی، مهشید. (1367). روایت پهلوی. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- نامور مطلق، و بهروز عوض‌پور. (1395). اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد ژرژ دومزیل. تبریز: موغام.
- نصیری، جبار و نصراصفهانی، محمدرضا. (1394). «نمود جدال خدایان سه‌گانۀ آریایی در حماسۀ برزونامه». دوفصلنامۀ ادبیات حماسی دانشگاه لرستان. سال 2. ش4. صص 101-117.
- نظری فارسانی، محسن. (1397). کتاب هشتم دینکرد. آوانویسی، ترجمه، یادداشت‌‌ها و واژه‌نامه. تهران: فروهر.
- نیکوبخت، ناصر و همکاران. (1392). «مقایسۀ بازتاب جهان‌بینی هندواروپایی در شاهنامۀ فردوسی و حماسۀ قرقیزی ماناس». دوفصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. پیاپی 2. ش2. صص 149-129.
- یعقوبی، احمدبن اسحاق. (1382). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.