پژوهشی در طبقات اجتماعی و آسیب شناسی عصر غزنوی و سلجوقی از خلال آثار ناصرخسرو و سنایی

محورهای موضوعی : حماسه

کبری نودهی ¹

1 - دانش‌جوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1390/08/03 تاریخ پذیرش : 1390/08/03 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: ناصرخسرو ـ سنایی ـ انحطاط ـ نکوهش ـ فساد ـ نقد,

چکیده مقاله :

بی تردید ملت ها طی قرن‌های متمادی به مقتضای وضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی فراز و فرودهایی بسیار را تجربه کرده‌اند. قرآن کریم به سقوط و سر در نشیب آمدن ملل و اقوام گوناگون چنین اشاره کرده: و هنگامی که خواستیم ملتی را نابود کنیم به ثروت‌مندان و خوش‌گذرانشان فرمان می‌دهیم (وقتی که آن‌ها تمرّد کردند) و به فسق و فجور سرگرم شدند، حکم قطعی خداوند در حقشان نفوذ یافته، نابودشان خواهیم کرد. (اسراء / 16) با توجه به مفهوم این آیه، هنگامی که جامعه فاسد شد، فساد در تمامی طبقات، روابط و مناسبات اجتماعی رسوخ یافته، هیچ چیز از گزند آن در امان نخواهد بود. در چنین شرایطی، ناامنی در ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، دینی و اجتماعی پدید می‌آید و کلیة این ساختارها به جای تعامل و پیوند با یک‌دیگر در تقابل و تضاد با هم قرار گرفته، کارکردی مطلوب نخواهد داشت. این‌جاست که وجود روشن‌گران و منتقدان اجتماعی، نمودی خاص می‌یابد که با آگاه کردن آحاد ملت از طریق نشان دادن و انتقاد از تباهی‌ها و فسادها و نابکاری‌ها نقشی مهم در واداشتن اقشار مختلف اجتماعی به تحرّک در برابر زشتی‌ها و کاستی‌ها و کج‌اندیشی‌ها ایفا می‌کنند. نقد و تحلیل طبقات اجتماعی از دیدگاه ناصرخسرو و سنایی به عنوان شاعران روشن‌گر و منتقد از اهداف نگارش این مقاله بوده است.

چکیده انگلیسی:

No doubt nations throughout the centuries have experienced many ups and downs according to their political, social, cultural and religious states.  The holy Koran points to their decline as forth:  “And when we wanted to destroy a nation, we command the rich and pleasure seekers (when they disobeyed) and continued debauchery, the God’s absolute order was carried out on them, we shall destroy them” (Asra, 16).  Having in mind the meaning of this verse, when a society becomes corrupted, corruption runs into all its classes and social relations and nothing is exempt from its raid. Under such conditions, insecurity emerges in all social institutions and instead of unity and cooperation they stand in opposition and in conflict with each other and certainly won’t have the desired function.  It is exactly at this point that the existence of social critics and brilliant thinkers who by giving awareness to different classes of people, point to vices, corruptions and shortcomings in a society play an important role in influencing people at large to react against decadence, bad policies, oppression, and miseries.  Criticism and analysis of social classes from Naser Khosrou’s and Sanai’s point of view as brilliant thinkers and critics is the purpose of this article.  

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم، ترجمه مهدی الاهی قمشه‌ای، دارالتفسیر.
   
2. اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری، فوشه کور، شارل – هانری، 1377، ترجمة محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح بخشان، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی.
   
3. برآمدن عباسیان،  نادری، نادر،1384، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و نگار نادری، چاپ اول، سخن.
   
4. برگزیده قصاید ناصرخسرو، به کوشش طاهری مبارکه، غلام محمد، 1382، چاپ اول، سمت.
   
5. تاریخ در ترازو، زرین کوب، عبدالحسین، 1379، چاپ ششم، امیرکبیر.
   
6. تازیانه‌های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی)، شفیعی کدکنی، محمدرضا،1380، چاپ سوم، آگه.
   
7. تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران،  لمبتون، آن. ک، 1372 ، ترجمه یعقوب آژند، نی.
   
8. تصویری از ناصرخسرو،  دشتی، علی، ،1362 به کوشش مهدی ماحوزی، چاپ اول، جاویدان.
   
9. جامعه شناسی خودکامگی، رضا قلی، علی، 1377، چاپ اول، نی.
   
10. حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، سنایی غزنوی، 1377 ، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، دانش‌گاه تهران.
    
11. حکیم اقلیم عشق: تأثیر متقابل دین و ادبیات در زندگی و آثار حکیم سنایی غزنوی، بروین، ی. ت ، 1378، ترجمة مهیار علوی مقدم و محمدجواد مهدوی، چاپ اول، آستان قدس رضوی.
    
12. دیوان اشعار، سنایی غزنوی، بی تا، به اهتمام مدرس رضوی، چاپ چهارم، سنایی.
    
13. دیوان اشعار، قبادیانی، ناصرخسرو، 1370، تصحیح محقق و مینوی، چاپ چهارم، دانش‌گاه تهران.
    
14. طلایه‌دار طریقت (نقد و شرح شعر و اندیشه سنایی با گزیده‌ای از حدیقة الحقیقة)، درگاهی، محمود، 1373، چاپ اول، ستارگان.
    
15. طنز پردازان ایران از آغاز تا پایان دوره قاجار، بهزادی اندوهجردی، حسین، 1382، چاپ اول، دستان.
    
16. گریز از آزادی، فروم، اریک، 1375، ترجمه عزت الله فولادوند، مروارید.
    
17. ماجرای غم انگیز روشن‌فکری در ایران، یثربی، یحیی، 1379، موسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، چاپ دوم.
    
18. مثنوی‌های حکیم سنایی، سنایی غزنوی، 1348، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، دانش‌گاه تهران.
    
19. مرزهای ناپیدا، اسلامی ندوشن، محمدعلی، 1376، چاپ سوم، یزدان.
    
20. نوشته‌های بی سرنوشت، اسلامی ندوشن، محمدعلی، 1371، چاپ اول، آرمان.
    
21. هجو در شعر فارسی: نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید،  نیکوبخت، ناصر، 1386، چاپ اول، دانش‌گاه تهران.
    
22. هفت گفتار درباره سنایی و عطار و عراقی،  اختر، محمدسلیم، 1375، چاپ اول، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.