معرفی و بررسی منظومه حماسه‌ای تاریخی نویافته تاریخ شاه‌عباس یکم ( با تأکید بر تاریخ محلی مازندران)

محورهای موضوعی :

شهرام قلی پور گودرزی ¹ (دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه پیام نور، مرکز تحصیلات تکمیلی، تهران)
محمد رضا نصیری ² (استاد دانشگاه پیام نور، سازمان مرکزی، تهران)
هوشنگ خسرو بیگی ³ (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور.)
محمد شکری فومشی ⁴ (استادیار دانشگاه ادیان قم)

تاریخ دریافت : 1396/06/27 تاریخ پذیرش : 1396/08/02 تاریخ انتشار : 1396/12/01

کلید واژه: مازندران, نسخه خطّی, تاریخ شاه‌عباس یکم, منظومه‌های حماسی تاریخ محلی, صفویه,

چکیده مقاله :

نسخه‌های خطّی، در مجموعۀ میراث مکتوب ایران، از جای‌گاهی ویژه برخوردارند. بخش اعظم تحوّل اندیشه‌ای پیشینیان ما از طریق این نسخه‌ها بدست ما رسیده است. اهمیّت شناسایی، احیا و انتشار نسخ خطی به‌عنوان منابع مهم تاریخی، ادبی، فرهنگی و نیاز به منابع جدید تحقیقاتی برکسی پوشیده نیست. هدف از نگارش این مقاله، معرفی نسخه نویافته و منبع جدید که نام اصلی آن دانسته نیست و ما آن را با نام منظومه حماسی تاریخی تاریخ شاه‌عباس یکم/ منظومة فتوحات شاه‌اسماعیل می‌شناسیم. این اثر که به بیان وقایع تاریخی‌سیاسی ایران، بویژه مازندران و حکومت محلی مرعشیان و دیگر حاکمان محلی خودمختار شمال ایران در عصر صفویه، می‌پردازد، برای تاریخ‌نگاری مازندران بسیار اهمیّت دارد؛ شاعر گم‌نام این منظومه، تمام وقایع مهم تاریخ ایران، تا عصر خویش را به نظمی نوین درآورد. در این منظومه نوآوری‌هایی دیده می‌شود که در تاریخ‌نویسی مازندران پیشینه نداشت. مقالۀ حاضر به شناسایی و واکاوی نسخه، با تأکید بر تاریخ محلی دارالمرز می‌پردازد. کلید واژه‌ها نسخه خطّی، تاریخ شاه‌عباس یکم، منظومه‌های حماسی تاریخ محلی، مازندران، صفویه.

چکیده انگلیسی:

Abstract Manuscripts receive special attention in written Persian heritage collection.  A large section of evolutionary thoughts from our ancestors had reached us through these manuscripts copies.  The importance of their identification, revival, and publication as major historical, literary, and cultural sources are quite evident.  The purpose of this article is to introduce a newly found copy whose main title is unknown yet it is recognized as an historical epic related to Shah Abbas I chronicle or the conquests of Shah Ismaeil in verse.  This work deals with the political history of events occurred in Iran particularly in Mazandaran, and is also concerned with the reign of Marashian and other local sovereigns of the northern province of Iran in Safavid era.  The anonym Abstract Manuscripts receive special attention in written Persian heritage collection.  A large section of evolutionary thoughts from our ancestors had reached us through these manuscripts copies.  The importance of their identification, revival, and publication as major historical, literary, and cultural sources are quite evident.  The purpose of this article is to introduce a newly found copy whose main title is unknown yet it is recognized as an historical epic related to Shah Abbas I chronicle or the conquests of Shah Ismaeil in verse.  This work deals with the political history of events occurred in Iran particularly in Mazandaran, and is also concerned with the reign of Marashian and other local sovereigns of the northern province of Iran in Safavid era.  The anonymous poet of this historical epic had recorded all the major events of Persian history till his own time in a new verse form and this is highly important since the innovations employed in this work had no prior history as far as the historiography of Mazandaran is concerned.  The present article identifies and analyzes the manuscript copy with emphasis on local history of Dar al-Marz (Northern provinces of Iran).   Keywords Maunscript copy, Shah Abbas I chronicle, local historical epic poetry, Mazandaran, Safavid. ous poet of this historical epic had recorded all the major events of Persian history till his own time in a new verse form and this is highly important since the innovations employed in this work had no prior history as far as the historiography of Mazandaran is concerned.  The present article identifies and analyzes the manuscript copy with emphasis on local history of Dar al-Marz (Northern provinces of Iran).

منابع و مأخذ:

-آقا بزرگ تهرانی. (1403). طبقات‌ الاعلام‌ الشیعه، تحقیق علی‌نقی منزوی، بیروت: مطبوعاتی اسماعیلیان.

- ابن اسفندیارکاتب، حسن. (1348) .تاریخ طبرستان. ج 1، تصحیح عباس اقبال، تهران: پدیده خاور.

-اشپولر، برتولد و دیگران. (1388). تاریخ نگاری در ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره.

الهی، یوسف. (1385). مجموعه مقالات درگستره مازندران. دفتر پنجم، تهران: رسانش.

-انوشه، حسن. (1376). دانش‌نامه ادب فارسی،ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-تاریخ شاه اسماعیل دوم/ منظومه فتوحات شاه اسماعیل،(984-985). ش 4769، سال کتابت 1132، کاتب: سیّداحمدالحسینی خلیفه نواده صدرخاصه شریفه، زبان فارسی، تهران: کتاب‌خانۀ ملی ملک.

-ترکمان، اسکندربیک. (1390). تاریخ عالم آرای عباسی. به‌کوشش فرید مرادی، تهران: نگاه.

- حسینی،  سیّداحمد. ( 1377). فهرست نسخه‌های خطّی مرکز احیا میراث اسلامی، قم: مرکز احیا التراث الاسلامی.

-خراسانی فدایی، محمّد بن زین‌العابدین. (1373).  تاریخ اسماعیلیه (هدایه‌المؤمنین الطالبین). به تصحیح و اهتمام الکساندر سیمیونوف. تهران: اساطیر.

-خزانه دارلو، محمّدعلی. (1375). منظومه های فارسی. تهران: روزنه.

-رمضانی پاجی، علی و علی‌اکبر عنایتی. (1393). تاریخ مازندران از آغاز تا جمهوری اسلامی. ساری: شلفین.

- صفا، ذبیح الله. (1332). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

 - کسروی، سیّداحمد. (1352). کاروند کسروی. به کوشش یحیی ذکاء، تهران: شرکت سهامی‌کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین.

-مرعشی، میرتیمور. (1364). تاریخ خاندان مرعشی، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: اطّلاعات.

-ناجی، محمّد رضا و دیگران. (1389). تاریخوتاریخنگاری. تهران: کتاب مرجع .

-نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمّدطاهر. (1317)، تذکره نصرآبادی، تهران: ارمغان.

-نظم و نثر. (فتح قلعه‌نور). ش 2665، فریم‌های 263 و  264، زبان فارسی، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی.

- وثوقی، محمّدباقر و عبدالرسول خیراندیش. (1384). جنگ‌نامه کشم و جرون‌نامه. تهران: میراث مکتوب.

-هاشم میرزا، سلطان. (۱۳۷۹). زبور آل‌داود، تهران: میراث مکتوب.