اژدهایی به نام آز
محورهای موضوعی :
محمدنوید بازرگان
1
(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد رودهن)
کلید واژه: آز &ndash, ضحاک &ndash, آژی دهاک &ndash, اژدها &ndash, دیوبندی &ndash, دیو &ndash, زروان &ndash, خرد &ndash, آتش,
چکیده مقاله :
ضحاک (آژی دهاک) همواره اسطوره ای شگفت در میان شخصیت های اساطیری در ادبیات پیش از اسلام بوده است، آیا می توان دورة مشخص تاریخی برای او جست و یا آنچنان که اوستا تصویر می کند او همچنان شخصیتی نیمه اهریمنی، نیمه انسانی است که هویت واقعی اش در غبار زمانهای دوردست ناپیداست؟ این مقاله سعی دارد پرتوی بر تندیس این اسطوره کهن بیفکند و از خلال یک مقایسه دقیق نشان دهد که مشابهتهای شگفتی میان آژی دهاک و دیو آز موجود است. دیوی که در ادبیات زروانی و مانوی پلیدترین همدست اهریمن به شمار می رود. به گواهی برخی از متون پهلوی، بعضی از دیوان، تازش آورنده به بدن آدمی و تسخیرکننده روان انسان شمرده شده اند. ضحاک یکی از بارزترین شخصیت هائی است که تحت تصرف دیو آز قرار گرفته است و این مسخ تدریجی توسط اهریمن و حلول دیو آز در یک پادشاه بمرور از او یک اژدها پدید آورده است که از سرشت انسانی بکلی فاصله گرفته رفتارهای دیو آز را – آنگونه که در اوستا و متون پهلوی تصویر شده – به نمایش می گذارد.
Azidahak (zahhak) has always been a strange myth among the other mythological characters in pre-Islamic Literature. Is it possible to figure out a specific historical period for his life? Or as Avesta's image shows, we should consider him as a semi-human, semi-monster notion with three ugly heads on his shoulder? This article tries to put this figure on the spotlight and illuminate his real face through a rigorous comparison between Domon of AZ and Azidahak. The research basically aimed to obvious similarities between them and shows that azidahak is a very suitable body which AZ (greed) can hide in it. Some of pre Islamix texts in pahlavi language, introduce some different kinds of Daeva (monsters) who can hide in human body and control his/her behaviors. In other words Zahhak (as Shahnameh and pre Islamic tales has revealed) is a very interesting symbol of AZ. This mythological king is a symbol of whom greed has occupied their soul and manipulate them for his own purposes.
- ادب مزدیسنا، تألیف معین، محمد؛ انتشارات دانشگاه تهران 1338.
- اسطوره زندگی زردشت، آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد؛ نشر چشمه 1375.
- اندرز آذر بد مار سپندان، نوابی، ماهیار، نشریه دانشکده تبریز شماره زمستان – سال یازدهم.
- اندرز خسروقبادیان، به کوشش دکتر مکری، محمد؛ چاپ چهر سال 1329 تهران.
- بندهش، فرنبغ دادگی، گزارش بهار، مهرداد، انتشارات طوس.
- بندهش هندی، متنی به زبان پارسی میانه، تصحیح و ترجمه بهزادی، رقیه؛ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران 1368.
- تاریخ ادبیات پیش از اسلام، دکتر تفضلی، احمد؛ به کوشش آموزگار، ژاله؛ چاپ سخن 1376.
- تاریخ کیش زرتشت، بویس، مری؛ ترجمه صنعتیزاده، همایون؛ انتشارات طوس 1374.
- تاریخ مردم ایران (ایران قبل از اسلام) دکتر زرینکوب، عبدالحسین؛ امیرکبیر 1364.
- تاریخ مطالعات دینهای ایرانی، رضی، هاشم؛ انتشارات فروهر، 1366.
- تجارب الامم، ابوعلی مسکویه الرازی، دکتر امامی، ابوالقاسم؛ تهران، سروش 1379.
- تمدن ایرانی، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1346.
- جاویدان خرد، ترجمه امام، سید محمدکاظم؛ چاپ بوذرجمهری 1360.
- جوامعالحکایات و لوامعالروایات، عوفی، سدیدالدین محمد، به کوشش دکتر شعار، جعفر؛ 1363.
- دانشنامه ایران باستان، رضی، هاشم؛ چاپ سخن، تهران 1381.
- درخت آسوریگ، نوابی، ماهیار؛ سازمان انتشارات فروهر 1363.
- دیوان ناصرخسرو قبادیانی بلخی تصحیح محقق، مهدی؛ انتشارات دانشگاه تهران.
- رمزپردازی آتش، ژان پیر بایارد ترجمه ستاری، جلال؛ چاپ مرکز 1376.
- زرتشت و جهان غرب، ژ.گیمن، دوشن، ترجمه رجبنیا، مسعود؛ انتشارات انجمن فرهنگی ایران باستان 1350.
- زند و هومن یسن، ترجمه هدایت، صادق؛ چاپ امیرکبیر سال 1342.
- سمبلها (کتاب اول)، گرترود جابز، ترجمه بقاپور، محمدرضا؛ انتشارات جهاننما، چاپ 1370.
- شاپورگان، اثر مانی درباره رویدادهای پایان جهان، به کوشش عمرانی، نوشین؛ انتشارات اشتاد سال 1379.
- شاهنامه فرودسی، تصحیح خالقی مطلق، جلال.
- شاهنامه فردوسی، چاپ مسکو – نشر هرمس 1382.
- شایست ناشایست، مزداپور، کتایون؛ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی 1369.
- شکند گمانی ویچار (گزارش گمان شکنی) مردان فرخ، ترجمه هدایت، صادق؛ تهران 1943.
- شناخت اساطیر ایران، جان هینلز، آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد؛ چاپ دوم، نشر چشمه 1371.
- عجائبالمخلوقات، طوسی، محمدبن محمودبن احمد؛ به اهتمام دکتر ستوده، منوچهر.
- عصر اوستا، اشپیگل، گیگر، ویندسفن، سن جانا/ترجمه رضی، مجید؛ مؤسسه انتشارات آسیا 1343.
- فارس نامه ابن بلخی، تصحیح گای لیسترانج و نیکلسون، دنیای کتاب 1363.
- کارنامه اردشیر بابکان، مشکور، محمدجواد؛ چاپخانه دانش 1329.
- کارنامه شاهان، کریستین سن، آرتور، ترجمه امیرخانی، باقر؛ و سرکاراتی، بهمن؛ دانشگاه تبریز 1350.
- کتاب سوم دینکرد (درس نامه دین مزدائی)، آذر فرنبغ پسر فرخزاد دفتر یکم، فضیلت، فریدون، چاپ 1381.
- گاتها، گزارش پورداوود، ابراهیم؛ چاپ بمبئی 1950.
- گرشاسب نامه اسدی طوسی، به اهتمام یغمائی، حبیب؛ انتشارات زبان و فرهنگ ایران.
- لغت فرس اسدی طوسی، به کوشش دبیر سیاقی، محمد؛ کتابخانه طهوری 1336.
- ماتیکان گجستک ابالیش، آذر فرنبغ فرخزادان ترجمه میرزای ابراهیم، ناظر انتشارات هیرمند 1375.
- مانی و تعلیمات او، ویدن گرن، ترجمه صفای اصفهانی، نزهت؛ چاپ پرچم 1352.
- مانی و دین او، تقیزاده، سیدحسین؛ انتشارات فردوسی چاپ 1379.
- مثنوی معنوی، جلالالدین محمدبلخی، تصحیح نیکلسون.
- مجمل التواریخ و القصص، نسخه عکس مورخ 752، افشار، ایرج؛ و امیدسالار، محمود؛ چاپ 1379.
- مجموعه قوانین زرتشت یا وندیداد اوستا، دار مستتر، ترجمه دکتر جوان، موسی؛ دنیای کتاب 1382.
- مزدا پرستی در ایران قدیم، کریستین سن – ترجمه دکتر صفا، ذبیحالله؛ انتشارات شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- مینوی خرد، ترجمه تفضلی، احمد.
- نظام التواریخ، بیضاوی، قاضی ناصرالدین عبدالله عمر؛ شرکت مطبعه فرهومند و اقبال و علمی چاپ اول 1313.
- وندیداد، ترجمه حسنی، سیدمحمدعلی؛ چاپ بمبئی 1948.
- ویسپرد (به انضمام آفرین پیغمبر زرتشت – آتش – هفت کشور – سوگندنامه) پورداوود ، ابراهیم؛ به کوشش دکتر فرهوشی، بهرام؛ چاپ 2537 دانشگاه تهران.
- هرمزد با هروسپ آگاهی، گزارش اشه، رهام؛ انتشارات اساطیر 1383.
- یادگار بزرگمهر، متن پهلوی و ترجمه فارسی، نوابی، ماهیار، از نشریه دانشکده ادبیات تبریز، شماره پائیز سال پانزدهم.
- یادگار زریران، نوابی، ماهیار؛ انتشارات اساطیر 1374.
- یسنا، تفسیر پور داوود، ابراهیم؛ چاپ رشدیه، آبان 1340 تهران.
- یشتها، تفسیر پورداوود، ابراهیم؛ انتشارات اساطیر، چاپ اول 1377.
- یکی قطرهباران، جشن نامه دکتر زریاب خوئی، عباس؛ به کوشش تفضلی، احمد؛ تهران 1370.
_||_