نردبان سلوک

محورهای موضوعی : حماسه

شهین اوجاق‌علی‌زاده ¹

1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

تاریخ دریافت : 1386/08/12 تاریخ پذیرش : 1386/11/12 تاریخ انتشار : 1386/12/01

کلید واژه: معراج, معراج نامه‌ها, سفرنامه‌ها, سفرهای روحانی در ادب فارسی, عربی و سایرملل,

چکیده مقاله :

سخن نو دربارة اندیشه کهن حماسه های عرفانی و سفرنامه های روحانی گفتن اگر چه محال نیست، بس دشوار می نماید، بویژه سخن گفتن از سنت دیرینه دیرپای حکایت پرواز و معراجِ روح آدمی به سوی جایگاهِ برینِ دیرین، چه به صورت داستان های معراج و چه در قالب حکایت های تمثیلی رمزی پرواز مرغان روح. سخن از حکایت سفرنامه روح آدمی است؛ یعنی معراج. موضوع معراج نامه ها سفر است. مسافران معراج نامه ها، شارحان سفرنامة روح خویشند. آنان حکایتِ سفرِ خویش از عالم خاک به افلاک را بازگو می کنند. مسافران این سفر زائرانی هستند که پله های نردبان سلوک را می پیمایند و موانع و منازل و افلاک را در می نوردند، تا به معرفت، حقیقت و زیارت حق نائل شوند. نقل سفرنامه های روحانی ـ معنوی اگرچه با زبان معیار هنجار قابل بیان نیست، اما این مسافران محاکات اندوه خویش را در حیطة فرازمانی، در شرایط فرامکانی و با بیانی فرازبانی بازگو می کنند. همین ویژگی های فراهنجار است که اصالت نو شدن این آثار را با پیشینه سنت، ریشه دار می گرداند و قرون متمادی توجه شاعران و نویسندگان را به خود معطوف می دارد. این مقاله سعی دارد تا از میان آثار مکتوب موجود ادبی ایران و جهان، پیش گامانی را که به بیان سفر معنوی خویش ـ معراج ـ پرداخته اند، برجسته ترین آن ها را بر شمارد. بویژه متعالی ترین آن ها یعنی معراج مقدس حضرت رسول (ص) که تأثیرگذارترین آن ها بر سایر معراج ها نیز بوده است، تا شیوة بیان هر یک را در معراج روحانی، عقلانی و انفسی آنان در طریق پیمودن مدارج نردبان سلوک، از زبان ایشان بازگوید.

چکیده انگلیسی:

This article is an attempt to withdraw from the literary canon throughout the world the most prominent pioneers who told about their spiritual journeys (Mi’raj). The nature of the miraculous journey of prophet Mohammad being the most influential of all other ascents according to moslems is emphasized.  Also the account of their spiritual, mental, and internal journeys by stages from the start of their pilgrimage to their final attainment is given in their own words.  

منابع و مأخذ:

1. ادبیات تطبیقی، غنیمی هلال، محمد، ترجمه، تحشیه و تعلیق از سید مرتضی آیت الله زاده شیرازی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چ اول، 1373.##
2. ارداویراف نامه یا بهشت و دوزخ در آیین مزدیسنی، عفیفی، رحیم، تهران: انتشارات توس، ج دوم، 1372.
   
3. از منطق الطیر تا منظومه فینیکس، محمدی، هاشم، کیهان فرهنگی، شماره 206، 1382.
   
4. الاسراء الی مقام الاسرای، ابن عربی، محمد، ترجمه قاسم انصاری، تهران: انتشارات طهوری، 1383.
   

5.        الاسراء الی مقام الاسرای، ابن عربی، محمد، تحقیق سیدجعفر سجادی، تهران: کتابخانة طهوری، 1372.

6.        پانزده گفتار، مینوی، مجتبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج 2، 1346.

7.        تذکرة الاولیاء، عطّار، شیخ فریدالدین، از روی نسخة نیکلسون، تهران: انتشارات بهزاد، ج 8، 1376.

8.        تذکرة الاولیاء، عطّار، شیخ فریدالدین، به اهتمام محمد استعلامی، تهران: انتشارات الزهرا، 1370.

9.        چهار رسالة افلاطون، افلاطون، ترجمه محمو د صناعی، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب، 1347.

10.    درآمدی به فلسفه، نقیب زاده، میرعبدالحسین، تهران: کتابخانة طهوری، چ 2، 1372.

11.    دوبال خرد، تقی، شکوفه، تهران: نشر مرکز، چ اول، 1382.

12.    دیدار با سیمرغ، پورنامداریان، تقی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، 1382.

13.    رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، پورنامداریان، تقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1364.

14.    سیرالعباد الی المعاد، سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم، تصحیح و توضیح مریم السادات رنجبر، تهران: انتشارات مانی، چ اول، 1378.

15.    فرهنگ معین، معین، محمد، تهران: انتشارات امیرکبیر، چ 8، 1371.

16.    قرآن مجید، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات دوستان، چ 4، 1382.

17.    حی­بن یقظان و سلامان و ابسال، سجای، سیدضیاءالدین، تهران: انتشارات سروش، چ اول، 1374.

18.    کشف­الاسرار و عدة الابرار، میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1357.

19.    کمدی الهی،­ دانته آلیگیری، ترجمه شجاع­الدین شفا، تهران: انتشارات امیرکبیر، چ اول، 1335.

20.    کلیات اقبال لاهوری، سروش، احمد، تهران: بی­تا، چ 2.

21.    گزیده غزلیات شمس، شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی، چاپ هشتم، 1370.

22.    لغت­نامه ده­خدا، ده­خدا، علی اکبر، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، از دوره جدید، 1377.

23.    مدخلی بر رمزشناسی عرفانی،­ ستاری، جلال، تهران: نشر مرکز، چ اول، 1372.

24.    مصیبت­نامه، عطار، شیخ فریدالدین، مقدمه، تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات سخن، چ اول، 1386.

25.    معراج مسیح،  نیکو ننکو، ترجمة حسین تحویلی، تهران: انتشارات شباهنگ، 1358.

26.    معراج­نامه، ابن سینا. به اهتمام بهمن کریمی، کتابخانه تجدد رشت، 1312.

1. نخستین فیلسوفان یونان، خراسانی، شرف­الدین، ترجمه شجاع­الدین شفا، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی، 1357.