تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقّالان و شاهنامة کُردی

محورهای موضوعی : حماسه

جلیل آهنگر نژاد ¹ , علی حیدری ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1395/10/09 تاریخ پذیرش : 1395/12/11 تاریخ انتشار : 1396/12/01

کلید واژه: رستم, فردوسی, سهراب, روایت نقّالان, شاهنامة کُردی,

چکیده مقاله :

چکیده داستان رستم و سهراب فردوسی یکی از مشهورترین داستان های حماسی جهان است. این داستان با همة زیبایی و ارزش هنری و ادبی، از سهوهای هنری و داستانی برکنار نمانده است. این سهوها خواه از منابع فردوسی، خود فردوسی یا نساخان شاهنامه بوده باشد، تفاوتی ندارد. در این مقاله مشخصاً به نحوة پرسش سهراب از مادرش تهمینه، دربارة اصل و نسب خود، پرداخته شده است. سهراب بدون مقدّمه و درنهایت خشم، نام پدرش را از مادر می پرسد و با بی شرمی او را به قتل تهدید می کند. در نسخ مختلف شاهنامه جواب قانع کننده ای برای این پرسش نیامده است. امّا در روایت نقّالان و شاهنامة کُردی به بایستگی، دلیل اصلی این سؤال مطرح شده است. زور و توانایی فوق العادة سهراب در بین هم سالان، باعث می شود که هم بستری یک شبه و نامرسوم رستم و تهمینه را بهانه کنند و او را مولودی نامشروع بخوانند، سهراب از این انتساب به خشم می‌آید و با عصبانیّت و تهدید، راز تولّد خود را از مادر جویا می شود. کلیدواژه‌ها رستم، سهراب، فردوسی، روایت نقّالان، شاهنامة کُردی.

چکیده انگلیسی:

Abstract The story of Rostam and Sohrab is one of the most famous epic tales in the world.  Despite its beauty and literary and artistic value, it is not exempt from some flaws in narrating the story.  These flaws whether originated from Ferdowsi’s sources, Ferdowsi himself and Shahnameh editors are not very significant.  This article deals mainly with the manner in which Sohrab addresses his mother Tahmineh about his origin.  Spontaneously and furiously Sohrab questions his mother about his father’s name and ruthlessly threatens to kill her if she fails to provide an answer.  In different editions of Shahnameh, there is not a justified and acceptable answer to this question, however in minstrels’ narration and also in Kurdish Shahnameh the main reason for raising the question with such rage is well accounted for.  The extraordinary might of Sohrab among the boys of his age and the fact that Sohrab is the fruit of the union between Rostam and Tahmineh outside the customary wedlock prompts his comrades to question his lineage and regard him as illegitimate child.  Sohrab’s fury of such insult explains why he questions his mother about the secret of his birth with such rage and menace.   Keywords Rostam, Sohrab, Ferdowsi, Minstrels’ narration, Kurdish Shahnameh.    

منابع و مأخذ:

-   آرنولد، ماثیو. (1354). سهراب و رستم، ترجمة منوچهر امیری، شیراز: دانش‌گاه پهلوی.

-  اکبری مفاخر، آرش. (1393). «رزم­نامة کنیزک، حماسه­ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران»، پژوهش‌نامة ادب حماسی، سال دهم، شمارة 18،صص 145-171.

-  اکبری مفاخر، آرش. (1394). «یادگار زریران و رزم­نامة کنیزک»، نامة فرهنگستان. فرهنگستان
زبان و ادب فارسی، دورة پانزدهم، شمارة 1، صص 159-206.

-   امیدسالار، محمود. (1369). «رستم و سهراب و زیر بنای منطقی حکایت در شاهنامه»، ایران­شناسی، شمارة 6، 342-369.

-   بنداری، الفتح بن علی. (1970). الشاهنامه، مصحح عبدالوهاب عزام، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-   بی­نام. (1383) شاهنامه کُردی، تصحیح ایرج بهرامی، تهران: هیرمند.

-   پاتر، آنتونی. (1384). نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان، ترجمة محمود کمالی، تهران: ایدون.

-   خالقی مطلق، جلال. (1361). «یکی داستان است پر آب چشم؛ در بارۀ موضوع نبرد پدر و پسر»، ایران­نامه، شمارة 2،صص 164-205.

-   رستگار فسایی، منصور. (1390). حماسة رستم و سهراب، تهران: جامی.

-  رضایی دشت‌ارژنه، محمود و بهاره اله‌بخش­­زاده (1394). «نقد و بررسی­های موجود در پی­رنگ داستان رستم و سهراب»، دوفصل‌نامة ادب حماسی دانش‌گاه لرستان، سال دوم، شمارة 1، پیاپی سوم، صص47-73.

-   زریری، مرشد عباس. (1369). داستان رستم و سهراب، به‌کوشش جلیل دوست‌خواه، تهران: توس.

-   شعار، جعفر و حسن انوری. (1386). غم‌نامة رستم و سهراب، تهران: قطره.

-   شمیسا، سیروس. (1387). بیان و معانی، تهران: میترا.

-   طاهری مبارکه، غلام محمّد. (1391). رستم و سهراب، شرح، نقد و تحلیل داستان، تهران: سمت.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامة فردوسی، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران و بیبلیوتکا پرسیکا.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامة فردوسی، از روی نسخة مسکو، به‌کوشش سعید حمیدیان تهران: قطره.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1350). شاهنامة فردوسی، مطابق نسخة بایسنقری، ثبت در کتاب­خانه ملّی به شمارة، 64920، بی­جا.

-   فردوسی، ابوالقاسم.  (1380). شاهنامة فردوسی، نسخة فلورانس، به کوشش عزیزالله جوینی، تهران: دانش‌گاه تهران.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1344). شاهنامة فردوسی، به‌کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: علمی.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (بی­تا). شاهنامة فردوسی، چاپ سنگی به سرمایۀ حسین شرف­الدین، تهران: کتاب­فروشی وصال.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1370). تلخیص شاهنامة فردوسی، به کوشش محمّدعلی فروغی، تهران: مجید.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامة فردوسی، به‌کوشش مهدی قریب و محمّدعلی بهبودی، تهران: توس،

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامة فردوسی، به‌کوشش ژول مول، تهران: علمی و فرهنگی.

-   کزازی، میرجلال­الدین. (1381). نامة باستان، ج2، تهران: سمت.

-  مسلمی­زاده، محبوبه. (1388). «نقدی بر ترجمة کتاب سهراب و رستم؛ مضمون حماسی نبرد پدر و پسر، مطالعة خاست‌گاه و کاربرد آن در ادبیات و رسوم مردمی»، کتاب ماه ادبیات، شمارة 25، پیاپی 139، صص97-101.

-   مینوی، مجتبی. (1362). داستان رستم و سهراب، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.