شاه گاوسوار
محورهای موضوعی :
آرش اکبری مفاخر
1
(پژوهش‌گر ادب حماسی. مشهد. ایران)
کلید واژه: ضحّاک, فریدون, گاو, برمایه, کاوة آهن‌گر,
چکیده مقاله :
چکیده فریدون از شخصیّت های اسطوره‌ایست که نقشی مهم در ادبیات ایران زمین دارد. ویژگی های شخصیّتی خاصّ فریدون او را در میان پادشاهان اساطیری ایران برجسته کرده است. یکی از این ویژگی ها پیوند او و خانواده اش با گاو است. در متن‌های ایرانی به طور پراکنده به پیوندهای فریدون و گاو اشاره شده است: فریدون با گاو برمایه، متولّد می شود، از او شیر می نوشد، در کنار او پرورش می یابد و پس از آن‌که از شیر گرفته می‌شود، گاوسواری می کند. او در نبرد با ضحّاک بر گاو سوار است و در دوران زندگی خود نیز به‌دلیل فروتنی در برابر خداوند اسب سواری نمی کند و همواره بر گاو می نشیند. روایتی کامل از این‌که فریدون گاوی سرخ برمی‌گزیند، سوار بر آن می‌شود، به جنگ ضحّاک می‌رود و از اروندرود می‌گذرد، در متنی گورانی به روایت شاهرخ کاکاوندی در غرب ایران آمده است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد به بازشناسی پیشینه‌های پیوند فریدون با گاو، هم‌راه با معرّفی و تصحیح متن روایت گورانی، آوانگاری و ترجمة آن بپردازد.
Abstract Feraydun is a mythic character who has a major role in the literature of Persian land. His distinctive characteristics among the mythic Persian kings have made him an outstanding figure. His own and his family’s connection with cow is one such peculiar feature. In Persian texts there are disparate references to this relationship. Feraydun is born simultaneously with Barmayeh cow, is fed by this wet nurse and is raised close to it. In his battle against Zahhak he mounts the ox and not the horse, a habit he maintains all through his life due to his modesty towards God. A complete account that Feraydun chooses a red cow, mounts it to fight with Zahhak in passing from Arvand Rud is included in a Gurani text narrated by Shahrokh Kakavandi in West of Iran. Attempt is made in this article to trace Feraydun’s connection with cow, also introduce, translate and edit the Gurani narrative text while discussing its phonography.
- آدامووا، ا.ت.-گیوزالیان، ل.ت. (1383). نگارههای شاهنامه 733هـ.ق لنینگراد، ترجمۀ زهره فیضی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
- آیدنلو، سجّاد. (1390). دفتر خسروان (برگزیدة شاهنامة فردوسی)، تهران: سخن.
- آیدنلو، سجّاد. (1391). طومار نقّالی شاهنامه، تهران: بهنگار.
- آموزگار، ژاله و احمد تفضّلی. (1375). اسطورة زندگی زردشت، تهران: چـشمه و آویشن.
- ابن‌بلخی. (1363). فارس‌نامه، تصحیح لسترنج و نیکلسن، تهران: دنیای کتاب.
- اسدی‌توسی، علی بن احمد، گرشاسپ‌نامه، دست‌نویس 891 ق، به شمارۀ
Or. 12985 کتابخانة بریتانیا، لندن.
- افشاری، مهران و مهدی مداینی. (1377). هفت لشکر (طومار جامع نقّالان)، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- اکبری‌مفاخر، آرش. (1393). «رزم‌نامة کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)»، پژوهش‌نامة ادب حماسی، سال دهم، شمارة 18، صص145-171.
- انجوی‌شیرازی، ابوالقاسم. (2537). مردم و قهرمانان شاهنامه، تهران: سروش.
- اونوالا، موبد رستم مانک. (1922). روایات داراب هرمزدیار، بمبئی.
- ایران‌شان بن ابی‌الخیر. (1377). کوشنامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
- برند، رابرت هیلن. (1388). زبان تصویری شاهنامه، ترجمة سیّدداود طبایی، تهران: فرهنگستان هنر.
- بلو، جویس. (1383). «گورانی و زازا»، راه‌نمای زبانهای ایرانی، ج1، ویراستار: رودیگر اسمیت، ترجمة حسن رضایی‌باغبیدی و هم‌کاران، تهران: ققنوس، صص555-562.
- بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران (پارة اوّل و دوم)، تهران: آگه.
- بهرامی، ایرج. (1383). شاهنامة کردی، تهران: هیرمند.
- بیرونی، ابوریحان. (1878). آثار‌الباقیه، بهکوشش زاخو، لایپزیک.
- بیرونی، ابوریحان. (1377). آثار‌الباقیه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
- پورداود، ابراهیم. (1377). یشتها، تهران: اساطیر.
- تفضّلی، احمد. (1344). تصحیح و ترجمة سوتکرنسک و ورشت مانسرنسک از دین‌کرد نهم، پایاننامة دکتری زبانشناسی و زبانهای باستانی ایران، دانشگاه تهران: دانش‌کدة ادبیات (چاپ نشده).
- تفضّلی، احمد. (2536). «آبتین»، دانش‌نامة ایران و اسلام، ج1، صص9-10، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جواهرپوش. (1307ق). روایت مصطفا بن محمود گورانی، دست‌نویس ش4616، کتابخانة ملک.
- جیحونآبادی، نعمتالله. (1361). حقالحقایق یا شاهنامۀ حقیقت، به کوشش محمّد مکری، تهران: کتابخانة طهوری.
- جیحونآبادی، نعمتالله. (1363). حقالحقایق یا شاهنامة حقیقت، به کوشش نورعلی الاهی، تهران: حسینی.
- حسینی، محمّد. (1382). دیوانَ گَورَه، کرمان‌شاه: باغ نی.
- خالقی‌مطلق، جلال. (1389). یادداشتهای شاهنامه، تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- خیّام، عمر بن ابراهیم. (1330). نوروزنامه، تصحیح مجتبا مینوی، تهران: کتابخانة کاوه.
- الثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد نیشابوری. (1963). غرر اخبار ملوک الفرس، تهران: کتابخانة اسدی.
- ثعالبی،حسین بن محمّد. (1372). شاهنامة کهن، پارسیگردان: محمّد روحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- دفتر درویش نوروز سورانی، دست‌نویس شماره 117140، کتابخانة مجلس.
- دفتر کلام تیمور بانیاران و تیمور ثانی. (1380). بهکوشش حسین روح‌تافی، رونوشتِ سیّد ایمان خاموشی، کرمان‌شاه: صحنه.
- راشدمحصّل، محمّدتقی. (1389). دین‌کرد هفتم، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رستمنامه. (1245ق). دست‌نویس ش4036، کتابخانة مجلس.
- رستمنامه. (1245ق). دست‌نویس ش6424، کتابخانة ملک.
- رستم و زردهنگ. (1349ش). دست‌نویس ش9776، کتابخانة مجلس.
- رستم و زردهنگ. (1379). رونوشت اسدالله صفری، کتابخانة دانشگاه رازی کرمان‌شاه.
- رضایی‌باغبیدی، حسن. (2009). تاریخ زبانهای ایرانی، ژاپن: مرکز پژوهشِ زبانهای دنیا، دانشگاه اوساکا.
- زادسپرم. (1385). وزیدگی‌های زادسپرم، پژوهشی از محمّدرضا راشدمحصّل، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ژیران، فلیگس و لاکوئه و ل. دلاپورت. (1375). فرهنگ اساطیر آشور و بابل، تهران: فکر روز.
- سوری، ماشاءالله. (1344). سرودهای دینی یارسان، تهران: امیرکبیر.
- سعیدی، مصطفی و احمد هاشمی. (1381). طومار شاهنامة فردوسی، تهران: خوشنگار.
- شاهابراهیمی، سیّد امرالله. (1373). برزنجه (دورة برزنجه و ابتدای دورة پردیور)، کرمان‌شاه: صحنه.
- شاهابراهیمی، سیّد امرالله. (1374). دیوان سیّد فرضی، شیخ امیر و ...، کرمان‌شاه: صحنه.
- صدیقیان، مهیندخت. (1375). فرهنگ اساطیری (حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام؛ پیش‌دادیان)، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صفا، ذبیحالله. (1384). حماسهسرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
- صفیزاده، صدیق. (1361). نوشته‌های پراکنده دربارۀ یارسان، اهل حقّ، تهران: عطایی.
- صفیزاده، صدیق. (1375). نامة سرانجام، کلام خزانه (یکی از متون کهن یارسان)، تهران: هیرمند.
- طبری، امام ابیجعفر محمّد بن جریر. (1879). تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، لیدن.
- طبری، محمّد بن جریر. (1352). تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق و هم‌کاران (محمود امیدسالار جلد ششم و ابوالفضل خطیبی جلد هفتم)، تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- فرنبغ‌دادگی. (1380). بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
- کیا، صادق. (1347). آریامهر، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
- گجری شاهو، امین. (1380). نوفل و مجنون میرزا شفیع کلیایی (داستان کاوه و ضحّاک شاهرخ کاکاوندی)، تهران: مه.
- گردیزی. (1347). زینالاخبار، تصحیح عبدالحّی حبیبی، تهران: انجمن آثار و مفاخر.
- لطفینیا، حیدر. (1388). حماسههای قوم کرد، تهران: سمیرا.
- نصیرالدّین مرعشی، سیّد ظهیرالدین. (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، بهکوشش محمّدحسین تسبیحی، تهران: شرق.
- مزداپور، کتایون. (1378). بررسی دست‌نویس م. او29، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گِل‌شاه و متن‌های دیگر، تهران: آگه.
- مزداپور، کتایون. (1376). «ضحّاک و فریدون»، سخن‌واره، پنجاه و پنج گفتار پژوهشی بهیاد دکتر پرویز ناتل‌خانلری، بهکوشش ایرج افشار و هانس روبرت رویمر، تهران: توس.
- میرفخرایی، مهشید. (1392). بررسی دین‌کرد ششم، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- الندیم، ابیالفرج محمّد بن ابییعقوب اسحاق. (1996). الفهرست، ضبطه شرحه یوسف علی طویل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- الندیم، ابیالفرج محمّد بن ابییعقوب اسحاق. (1350). الفهرست، تحقیق رضا تجدّد، تهران: دانشگاه تهران.
- نیکنژاد، کاظم. (بیتا). گنجینة یاری، نسخة عکسی به شمارة ثبت 118574، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- وهبی، توفیق. (1384). «نوروز در کردستان»، http://aftabnews.ir/vdcbs5ba.rh bazpuur.html
- هفتلشکر. (1349ق). روایت منسوب به الفت، دست‌نویس ش11937، کتابخانة آستان قدس رضوی مشهد.
- یاحقّی، محمّدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
- Abdullaeve, F. and Ch. Melville. (2008). The Persian Book of King, Ibrahim Sultan’s Shahnama, Oxford.
- Anklesaria, E. T. (1964). Vichitakiha-i Zaatsparam, Bombay.
- Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch, Berlin.
- Justi, F. (1963). Iranisches Namenbuch, Hildesheim.
- Geldner, K. F. (1889). Avesta, the Sacred Books of the Parsis, Stuttgart.
- Mackenzie, D.N. (2005). "Gurāni", Encyclopaedia Iranica, vol. 12, New.
- Mackenzie, D.N. (1966). The Dialect of Awroman (Hawrâmân Luhōn), Kobenhaven.
- Madan, D. M., (1911). The Complete of The Pahlavi Dinkard, Bombay.
- Mayrhofer, M. (1979). Iranisches Personennamenbuch, Wien.
- Minorsky, V. (1943). "The Gūrān", BSOAS 11, pp. 75-103.
- Molé, M. (1967). La légende de Zoroastre, Paris.
- Mokri, M. (1977a). La Grande Assemblée des Fidèles de Vérité au Tribunal sur le mont Zagros en Iran, Dawra-y Dīwāna-Gawra, Paris.
- Mokri, M. (1977b). "Le Kalām Gourani sur Le pact des compagnons fidèles de vérité au sein de la perle prémondiale", Journal Asiatique, CCLXV, pp. 237-271, Paris.
- Pakzad, F. (2005). Bundahišn, Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie, Tehran: Centre for Great Isiamic Encyclopaedia.
- Tafazzoli, A. (2001a). "Ābtīn", Encyclopaedia Iranica, vol. I, New York: Bibliotheca Persian Press. pp. 248.
- Tafazzoli, A. (2001b). "Ferēdūn", Encyclopaedia Iranica, vol. IX, New York: Bibliotheca Persian Press. pp. 531-532