ده نفر قزلباش به مثابۀ یک حماسه منثور: نگاهی به درون‌مایه ‌های حماسی رمان

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

منوچهر جوکار ¹ , زهرا نصیری شیراز ² , ،سمیه شرونی ³

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علون انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - گروه زیان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ایران

تاریخ دریافت : 1400/07/21 تاریخ پذیرش : 1400/08/22 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: هویت ملی, ده نفر قزلباش, حماسه منثور, وطن‌پرستی,

چکیده مقاله :

رمان تاریخی و پنج جلدی ده نفر قزلباش یکی از مهم ترین و هدف مندترین رمان های تاریخی فارسی است و به گمان ما ظرفیّت هایی فراتر از یک رمان تاریخیِ صرف دارد. از جمله این ظرفیّت ها، برخورداری متن از سازه ها و بن مایه های حماسی است که این پژوهش با هدف نمایاندن جنبه‌های حماسی این اثر صورت گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتاب خانه ای و شیوه تحلیلی - توصیفی به بررسی بن مایه های حماسی در رمان ده نفر قزلباش پرداخته است. وجود صحنه های گوناگون جنگ با بیگانگان در این رمان از یک سو و تأکید هم زمان نویسنده آن بر عناصر و ارزش های ملی ایرانی و مذهب تشیّع از سوی دیگر، موجب شده است که این اثر شباهت های بسیاری به یک متن حماسی منثور پیدا کند. برخی از بن مایه های حماسی این اثر عبارتند از: سفر قهرمان، پیش گامی زنان در ابراز عشق، جنگ و شگردهای جنگاوری، حضور اسب با کارکردی اسطوره ای - حماسی، توصیف جنگ افزارها، یکپارچگی اقوام در رویارویی با دشمنان خارجی، وطن پرستی، جنگاوری برای حفظ نام و پرهیز از ننگ، عیّاری، اخترشناسی و پیش گویی. میزان استفاده از کنش ها و مؤلفه های حماسی در این اثر قابل توجه است. برخی از این مؤلفه های حماسی عیناً از شاهنامه گرفته شده اند و تأثیر پذیری مسرور در به کارگیری لوازم حماسه از استاد نیز توس دیده می شود. در پایان بحث می توان این گونه استنباط کرد که این رمان تاریخی با تفاوت هایی که در مقایسه با شاه نامه دارد، به عنوان نوع نثر حماسی، پیوندی نزدیک با سبک حماسی برقرار کرده است و می توان از آن به مثابۀ یک اثر منثور حماسی نام برد.

چکیده انگلیسی:

The historical novel of Ten Ghezelbash in five volumes is one of the most significant historical novels and it is believed to have far more capacity to be regarded solely as a mere historical novel. The purpose of this article is to demonstrate aspects such as epic structures and themes.  Using library and descriptive analytic method this research deals with studying those aspects.  The existence of different war scenes against foreigners in the novel on one hand and writer’s emphasis upon national Persian values, and elements at the same time as well as Shia sect on the other hand had caused this work to have many similarities with a prose epic text.  Certain epic themes include the hero’s journey, women as pioneers to claim love, war and war strategies, presence of horse with mythological epic functions, description of weapons, unity of ethnic groups in confrontation with enemies, patriotism, and struggle in order to win name and integrity, abstinence from dishonor, vagabondage, astrology, and prediction.  The extent of using epic deeds and elements are quite significant in this novel.  Some are drawn directly from Shahnameh and Ferdowsi’s influence upon Masroor is evident in this regard.  It can be understood that despite having certain differences with Shahnameh, this historical novel has established close relation with epic style and one can regard it as an epic in prose.

منابع و مأخذ:

• بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
  
• بیغمی، محمدبن احمد. (1341). داراب­نامه، با مقدمه و تصحیح ذبیح­الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  
• بیانی، خان­بابا. (1353). تاریخ نظامی ایران دوره صفوی، تهران: ارتشتاران.
  
• خالقی­مطلق، جلال. (1395). یادداشت­های شاهنامه، بخش یکم، چاپ سوم، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
  
• رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی، تهران: سمت.
  
• سرکارتی، بهمن. (1378). بنیان­های اساطیری حماسۀ ملی ایران، تهران: قطره.
  
• شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی، چاپ چهارم، تهران: میترا.
  
• صفا، ذبیح­الله. (1384). حماسه­سرایی در ایران چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1368). شاهنامه،  تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر یکم، تهران: روزبهان.
  
• مسرور، حسین. (1383). ده نفر قزلباش، تهران: هرمس.
  
• محجوب، محمدجعفر(1387). ادبیات عامه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
  
• آیدنلو، سجاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی»، فصلنامه تخصصی پیک نور زبان و ادبیات فارسی، شماره 1، صص 26-5.
  
• بشیری، محمود و خواجه­ گیری، طاهره. (1388). «نام و ننگ در شاهنامه» ، بهار ادب، شماره دوم، صص 95- 77.
  
• حسام­ پور، سعید. (1387). «تحلیل گونه پیمان و سوگند در شاهنامه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره 11، صص 37- 66.
  
• حسن­ آبادی، محمود. (1386). «سمک عیار اسطوره یا حماسه؟»، نشریه ادبیات و علوم انسانی ، شماره 158، صص 56-38.
  
• جعفرپور، میلاد و علوی مقدم، مهیار. (1391). « ساختار بن­ مایه­ های داستانی امیرارسلان»، نشریه متن شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، شماره دو(پیاپی 14)، صص 60-39.
  
• جعفرپور، میلاد و علوم مقدم، مهیار. (1392). «مضمون عیاری و جوانمردی و آموزه ­های تعلیمی – القابی آن در حماسه­ های منثور»، متن­ شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، شماره 2 پیاپی 19، صص 36- 13.
  
• جعفریان، رسول. (1389). «دیدگاه علمای عصر صفوی درباره احکام نجومی و سعد و نحس ایام»، پیام بهارستان، سال سوم، شماره 10، صص 9-1.
  
• فسنقری، حجت­ الله و جعفرپور، میلاد. (1390). «بررسی سبک محتوایی بن­ مایه­ های حماسی سمک عیّار»، ، فصل­نامه تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر(بهار ادب)، شماره دوم پیاپی 12، صص 176-157.
  
• قبادی، حسین علی و نوری، علی. (1386). «تأثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات عیاری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 210، صص 96-63.