بن‌مایه‌های اساطیری آتش در اوستا و بندهشن و بازتاب آن در ادبیات فارسی

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

معصومه محلوجی زاده مهابادی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحدتهران‌شمال، تهران، ایران)
حمیدرضا شایگان فر ² (دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحدتهران‌شمال، تهران، ایران(نویسندة مسؤول))
مهرانگیز اوحدی ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/02/05 تاریخ پذیرش : 1400/07/14 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: اوستا, اسطوره, شعر, آتش, بندهشن,

چکیده مقاله :

آتش یکی از چهار آخشیج (عنصر) است که با کشف آن جهشی در شیوۀ زندگی انسان ها پدید آمد. این عنصر در میان تمام ملل دنیا همواره مورد احترام بوده است. عده ای آن را مورد پرستش قرار داده اند و مردمانی در اجرای مراسم آیینی از آن استفاده کرده اند. آتش ازگذشته های دور تا امروز از مراسم عزا تا جشن ها، با حالت نمادین دوگانه به گونه های مختلف در زندگی بشر، حضوری پررنگ داشته است. امروزه شمع همان نقش روشن گری آتش را ایفا می کند چه در مراسم جشن و شادی و چه در مراسم سوگواری؛ و درعین تعارض محیطی، نوعی آرامش را تداعی می کند و استفاده از آن در دنیا رایج است. تمام تمدن های بنام دنیا داستان های مختلفی برای پیدایش آتش دارند و نکتۀ مشترک در تمامی اساطیر جهانی این است که کشف آتش به عنوان نقطۀ عطفی در زندگی بشر، همیشه مورد احترام بوده است. در این پژوهش به شیوۀ تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتاب‎خانه ای، جای‌گاه عنصر آتش در اوستا و بندهشن بررسی و تضاد و تعارض در نماد این عنصر تحلیل شده است. آتش در شعر شاعران با ایجاد حسی دوگانه و حتی چندگانه، دست مایۀ سرودن اشعاری دل پذیر شده که با پیشینۀ مفهوم انواع آتش در اوستا و بندهشن شباهت دارد و می توان ریشۀ آن را در این دو کتاب مشاهده کرد.

چکیده انگلیسی:

Fire is one of the four elements the discovery of which transformed the life style in humans.   This element has always been revered by all nations.  Some worshipped it while others used it in their rituals.  From the distant past till present whether in mourning ceremonies or in festivities fire with its symbolic dual meaning has been present in human’s life and played an indispensable role in man’s life in various ways.  Nowadays candle serves the same illuminating purpose in all occasions, be it in feasts or in mourning despite the conflict it might offer it conveys a kind of peace which explains its common use in the world.  All renowned civilizations worldwide have different stories for the advent of fire and the common point in all mythologies throughout the world is that its discovery has been recognized as a turning point in man’s life and been revered by all.  Using descriptive analytic method as well as library sources this research is an attempt to study the standpoint of fire in Avesta and Bondahesh and further analyze the conflict embedded in this symbolic element. Fire had been an inspiration for poets to compose enchanting poetry by creating a multifaceted feelings to prepare the grounds for composition.  This is in accordance with the history of variety of forms fire displays in Avesta and Bondahesh where the root of this element lies.

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم.
  
• آموزگار، ژاله، احمد تفضلی. (1375). اسطورۀ زندگی زرتشت، تهران: چشمه.
  
• آذرگشسب، موبد اردشیر. (1353). آتش در ایران باستان، تهران: اخترشمال.
  
• اسدی توسی، ابونصر علی­ بن­ احمد. (1354). گرشاسب‌نامه، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
  
• افشار شیرازی، احمد، ابراهیم پور­داود و هم­کاران. (1342). جشن سده، انجمن ایران­شناسی، تهران: چاپ­خانۀ پاکت­چی.
  
• باشلار،گاستون. (1364). روانکاوی آتش، جلال ستاری، تهران: توس.
  
• باشلار، گاستون. (1377). شعلۀ شمع، جلال ستاری، تهران: توس.
  
• بورلند، کوتای. (1398). اساطیر سرخ پوستان آمریکای شمالی، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
  
• بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران:آگه.
  
• پاریندر، ادوارد جفری. (1374). اساطیر آفریقای جنوب صحرا، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
  
• پاک­باز، هانیه. (1394). «تاریخچۀ فرهنگی و ادبی آتش در ایران باستان»، هشتمین همایش پژوهش­ های زبان و ادبیات فارسی، بهمن، صص 442- 419.
  
• پور­داود، ابراهیم. (1381). ویسپرد، تهران: اساطیر.
  
• پور­داود، ابراهیم. (2536). یشت­ها (دوره دو جلدی)، تهران: دانش‎گاه تهران.
  
• پیر بایار، ژان. (1376). رمزپردازی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز.
  
• ثروت، منصور. (1379). فرهنگ کنایات، تهران: سخن.
  
• حافظ، شمس الدین محمد. (1389). دیوان غزلیات، به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: بهزاد.
  
• حیدری ابهری، غلامرضا. (1390). نان و نمک، فرهنگ موضوعی امثال و حکم فارسی، تهران: محراب قلم.
  
• دهخدا، علی­ اکبر. (1379). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
  
• پانی ­پتی، ملامسیح. (2009م). رامایانا، به کوشش عبدالحمید ضیایی و سید محمدیونس جعفری، دهلی نو: آلفا آرت.
  
• رضی، هاشم. (1379). حکمت خسروانی، تهران: بهجت.
  
• رضی، هاشم. (1376). وندیداد، دورۀ چهار جلدی، تهران: فکر روز.
  
• رهی معیری، محمدحسن. (1385). دیوان، تهران: نگاه.
  
• زینر، رابرت چارلز. (1384). زروان یا معمای زرتشتی­ گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
  
• سِرلو، خوان ادواردو. (1392). فرهنگ نمادها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
  
• سپهری، سهراب. (1375). شعر زمان ما، به کوشش محمد حقوقی، تهران: نگاه.
  
• شیخ بهایی، محمد­بن­ حسین. (1361). کلیات اشعار و آثار شیخ بهایی، با مقدمۀ استاد سعید نفیسی، تهران: نشر چکامه.
  
• عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین. (1374). منطق ­الطیر، تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی­ مطلق، با مقدمۀ یارشاطر، نیویورک.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی­ مطلق، تهران: مرکز دائره ­المعارف اسلامی.
  
• فرگسون، پاملا. (1388). عناصر پنج‎گانه در روان­شناسی انسان، ترجمۀ لیلی مهدوی­راد، تهران: ثالث.
  
• فرنبغ دادگی. (1369). بندهشن، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.
  
• فریزر، جیمزجروج. (1384). شاخۀ زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
  
• فهد، توفیق و دیگران. (1387). آتش در خاور نزدیک باستان، ترجمۀ محمدرضا جوادی، تهران: نشر ماهی.
  
• قائم مقامی، محسن، سیداصغر محمودآبادی. (1388). «خویش­کاری آتش در اساطیر ایرانی»، تاریخ ایران، شماره 5/63، زمستان، صص 159-180.
  
• کمبل، جوزف. (1383). اساطیر مشرق زمین، ترجمۀ علی­ اصغر بهرامی، تهران: جوانه رشد.
  
• مشیری، فریدون. (1384). زیبای جاودانه، تهران: سخن.
  
• معین، محمد. (1338). مزدیسنا، تهران: دانش‎گاه تهران.
  
• منوچهری دامغانی، احمد­بن­قوس. (1363). دیوان اشعار، تهران: زوار.
  
• مولانا جلال ­الدین محمد­بن­ محمد. (1391). کلیات شمس تبریزی، تهران: آدینۀ سبز.
  
• نظامی، الیاس­ بن ­یوسف. (1378). کلیات نظامی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگین.
  
• نوشین، عبدالحسین. (1363). واژه نامک، تهران: انتشارات دنیا.
  
• نیکوبخت، ناصر و هم­کاران. (1389). «خویش‎کاری مشترک فلز و آب و آتش در اساطیر و باورهای ایرانی»، بوستان ادب دانش­گاه شیراز، سال دوم، شمارۀ چهارم، صص191-210.
  
• هینلز، جان راسل. (1368). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار، احمد تفضلی، تهران: چشمه.
  
• یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان ­واره ­ها در ادب معاصر، تهران: فرهنگ معاصر.
  
• John.(May, 23, 2016), Theft-of-Fire, 2021 April 11 https://www.scientificexploration.org/forum, Volume30 ,Number1.