بازخوانی و تحلیل ساختاری قیام‌‎های شاهنامه

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

علی آسمند جونقانی ¹ (عضو هیات علمی و مدیریت زبانهای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی)

تاریخ دریافت : 1400/06/04 تاریخ پذیرش : 1400/09/20 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: فردوسی, نتایج, قیام‌های شاهنامه, علل, چگونگی,

چکیده مقاله :

یکی از پدیده‌های اجتماعی و سیاسی در حماسۀ فردوسی، قیام‌ها و خیزش‌های مختلفی است که به دلیل رفتار ناشایست و ظالمانۀ پادشاهان اتفاق افتاده است. فردوسی در خلال داستان پادشاهان ستم‎کارِ ایران باستان این قیام‌ها را در اثر گران‌سنگ خود ثبت کرده است. این قیام‌ها و خیزش‌ها با انگیزه‌های گوناگونی در جامعۀ ایران اتفاق افتاده است. در این جستار با هدف تحلیل ساختاری قیام‌های شاهنامه، ضمن شناسایی پادشاهانی غیر فره‌مند که علیه آنان قیام‌هایی صورت گرفته، دلایل پرداختن فردوسی به قیام‎، ضد شاهان را - در شاهنامه که در ظاهر کتاب شاهان است - بازنمایی کرده ایم. سپس با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و اسنادی به روش توصیفی – تحلیلی اقداماتی را که منجر به قیام‌ و شورش شده بررسی و چگونگی قیام‌ها و خیزش‌ها علیه پادشاهان و نحوۀ مقابله و اقدامات قیام‌کنندگان را به‌عنوان یکی از پدیده‌های اجتماعی و سیاسی از منظر قدرت تصویرسازی و شاعرانه فردوسی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده‎ایم. نتایج به‌دست‌آمده در هر قیام نشان می‌دهد عواملی مختلف در به وجود آمدن قیام‌ها دخیل بوده است و بیش‌تر این قیام‌ها به نابودی حاکمان انجامیده است.

چکیده انگلیسی:

 AbstractOne of the political and social phenomena in Ferdowsi’s epic is the different uprisings and revolts that occurred due to the injustice and cruelties of the kings.  In between the stories of evil kings in ancient Iran Ferdowsi had recorded these revolts in his lofty masterpiece. The uprisings had occurred in Iran’s society for different motives.  The purpose of this article is to analyze Shahnameh’s uprisings in terms of structure.  Meanwhile the kings without a Divine Farr are recognized those against whom the revolts had occurred and in this way the reasons behind Ferdowsi’s dealing with the uprisings against kings in Shahnameh which is the book of kings are enumerated.  Employing library and documentary sources and applying descriptive analytic method all the actions leading to uprisings against kings are studied and the strategies used in the revolts as one of the political and social phenomena are analyzed in view of Ferdowsi’s power of visualization and poetic talent.  The results obtained show that different factors were involved in each revolt and the majority of them led to rulers’ downfall..

منابع و مأخذ:

• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1381). ایران و جهان از نگاه شاهنامه. تهران: امیرکبیر.
  
• اصفهانی، حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض و الانبیا). ترجمه جعفر شعار، بنیاد فرهنگ ایران.
  
• اوجاقی شیرمرد، رضا. (1390). مردم‌سالاری و خودکامگی در شاهنامه فردوسی. استاد راهنما: امیرحسین ماحوزی دانش‌گاه آزاد اسلامی رودهن.
  
• پرهام، باقر. (1373). با نگاه فردوسی، مبانی نقد خرد سیاسی در ایران. تهران: نشر مرکز.
  
• ثعالبی، ابومنصور عبدالملک. (1368). تاریخ ثعالبی مشهور به غرر الاخبار ملوک الفرس وسیرهم. ترجمه محمد فضائلی. تهران: نشر قطره.
  
• دیاکونوف، میخائیل وویچ. (1382). تاریخ ایران باستان. ترجمه روحی ارباب. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود. (1368). اخبار الطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
  
• رحیمی، مصطفی. (1369). تراژدی قدرت در شاهنامه. تهران: نیلوفر.
  
• رضا قلی، علی. (1384). جامعه‌شناسی خودکامگی. تهران: نشر نی.
  
• سرامی، قدم‌علی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار شکل شناسی قصه‌های شاهنامه. تهران: علمی و فرهنگی.
  
• صفا، ذبیح‌الله. (1387). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: فردوس.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه فردوسی. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  
• کسرایی، محمد سالار. (1386). «اندیشه سیاسی فردوسی». فصل‌نامه تخصصی علوم سیاسی. سال چهارم. شماره هفتم. صص 213-234.
  
• کریستین سن، آرتور. (1384). داستان بهرام چوبین. ترجمه منیژه احدزادگان آهنی. تهران: طهوری.
  
• کزازی، میر جلال‌الدین. (1370). مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه). تهران: نشر مرکز.
  
• مرادی غیاث‌آبادی، رضا. (1384). رنج‎های بشری. شاهنامه فردوسی و گزارش قیام‌های مردمی. پژوهش‎های ایرانی.
  
• مسعودی، علی بن حسین. (1344). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. ج تهران. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  
• مهرکی، ایرج و اشرف عبدالاحدی. (1392). «قیام بهرام چوبین در شاهنامه فردوسی». فصل‌نامه تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی. دوره 5، شماره صص- 147-164.